سراوان یک از شهرهای استان سیستان و بلوچستان است که مجموعه بی‌نظیری از سنگ نگاره‌های عصر شکار را در خود جای داده است. وجود بیش از ۵۰ سنگ نگاره شناسایی شده در شهرستان سراوان و ثبت ۱۵ مورد در فهرست آثار ملی کشور باعث شده است، این شهرستان لقب سرزمین نخل و نگاره را به خود اختصاص دهد.
دره نگاران، بزرگ‌ترین نگارخانه سنگی در ایران
«دره نگاران» مجموعه‌ای کم نظیر از نقش و نگار کنده شده روی سینه سنگ‌ها و صخره‌ها است که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
در این محل انبوهی از نقوش اصیل وجود دارد که با توجه به تعداد زیاد نقش و نگار آن، باستان شناسان اعلام کرده‌اند که مهاجران و مهاجمان در هزاره قبل از میلاد به این سرزمین وارد شده‌اند.
مقاله مرتبط:
- سنگ نگاره های تیمره ؛ روایتی از ۴۰ هزار سال تاریخ
نقوش دره نگاران که غالب آن‌ها نقش‌های انسانی و حیوانی هستند به سه دوره قدیم، میانه و جدید تقسیم می‌شوند. دوره قدیم به حدود هزاره‌های چهارم تا هشتم بر می‌گردد، اهالی روستای «ناهوک» سراوان از نقوشی که بر سینه این صخره نقش بسته به نام «سنگ پیر گوران» یاد می‌کنند و اعتقاد دارند این نقوش را غیر مسلمانان (زرتشتی) در این محل حک کردند.
سنگ نگاره؛ کتیبه فرهنگ شناسی
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان سنگ نگاره‌ها از اهمیت خاصی در مطالعات جوامع بشری در عصر پیش از تاریخ برخوردارند.
انسان در اعصار گذشته به ویژه در دوران پیش از تاریخ برای انتقال پیام‌ها و مفاهیم ذهنی خود اقدام به ترسیم یا ایجاد نقوش وعلائم روی سطوح مختلف کرده است.
سنگ نگاره‌ها به نوعی هنر دستان مردان را در آن زمان را نشان می‌دهد که با ذهنی زیبا به زندگی با دو شکل نقوش برجسته و نقوش «نقش کنده» را حک می‌کردند.
نقوش کنده شده بر روی سنگ‌ها توسط مردان شکارگر یا گله‌دار به دلایل گوناگون ترسیم شده، به طوری که نقوش ترسیم شده روی صخره‌های دره نگاران عموما نمادین است که از اصالت خاصی برخوردارند.
از روی وضع ظاهر و شیوه اجرای نقش و موضوعات نقوش می‌توان به قدمت و پیشینه کهن و تاریخی آن‌ها و منطقه پی برد. نقوش انسانی به صورت ملبس یا برهنه و نقوش حیوانی مانند اسب، الاغ وحشی، مار، گاو، سگ و روباه روی آن ترسیم شده است.
در شهرستان‌های مختلف بلوچستان، «نگارکند» یا «سنگ نگاره» و در مواردی نقاشی‌های فراوانی را می‌توان بر روی سینه سنگ‌ها دید که در ادوار مختلف به تناوب ایجاد شده‌اند.
سنگ نگاره‌های شهرستان سراوان در رشته کوه‌های سیاهان در شمال این شهرستان، تعدادی از این گونه حکاکی‌های صخره ای را در خود جای داده است.
این رشته کوه از یک سو از ناحیه سرحد بلوچستان و حوالی تفتان شهرستان خاش به نام کوه‌های مورپیش و گزور شروع و در ادامه مسیر به سوی شرق از شمال شهر سراوان می‌گذرد و در ناحیه مرزی کوهک از مرز شرقی کشور ایران خارج و در محلی به نام سبز کوه در حوالی شهر «پنج گور» وارد کشور پاکستان می‌شود.
این رشته کوه‌ها پس از عبور از شهر کویته با مرتفع‌ترین قله آن به نام «بز کوه» موسوم به کوه‌های «سلیمان» شناخته می‌شود. در میان این رشته کوه در شمال شهر سراوان دره‌های متعددی وجود دارد که در اکثر آن‌ها این گونه نقوش دیده می‌شود.
سرزمین نخل و نگاره
دره نگاران در روستای ناهوک سراوان یکی از بزرگ‌ترین نگارخانه‌های سنگی در ایران است. نقوش این سنگ نگاره‌ها به ادوار مختلف زندگی بشر و حدود ۱۰ هزار سال قبل تا دوران معاصر تعلق دارد.
سنگ نگاره‌ها برجسته‌ترین و مهم‌ترین کار فرهنگی انسان‌های عصر شکار بوده که از نظر میراث فرهنگی به‌عنوان میراث ماندگار بزرگ بشری مورد توجه هستند.
مهم‌ترین مناطق شهرستان سراوان و سنگ نگاره‌ها می‌توان به «کوه مهرگان»، «دره کندیک»، «دره شیر و پلنگان»، «دره درو»، «دره هلی»، «کوه تونان» در سب و سوران و نقاشی‌های صخره‌ای «پیرگوران» و همچنین شامل روستای ناهوک، سنگ نگاره‌های «سر دشت ناهوک»، «دره نگاران» و «گشت» اشاره کرد.
در مجموع سنگ نگاره‌ها، نماد و معرف زندگی قدیم بشر هستند.
سنگ نگاره‌های ایران مهجور مانده است
در کشورهای قزاقستان و جمهوری آذربایجان با داشتن تنها هزار سنگ نگاره، هر ساله صدها هزار گردشگر را به کشور خود کشانده و از این راه درآمدهای میلیاردی کسب می‌کنند. در حالی است که تعداد سنگ نگاره‌های کشف شده در ایران به حدود ۵۰ هزار مورد می‌رسد، اما کمترین استفاده از این پتانسیل نمی‌شود.
امروزه کارشناسان باستان شناسی و گردشگری از سنگ نگاره‌ها به عنوان «اکو موزه» یا موزه‌های طبیعی یاد می‌کنند و به همین دلیل مورد توجه بسیار گردشگران و محققان قرار گرفته‌اند، چرا که گردشگران برای دیدن سنگ نگاره هم به طبیعت‌گردی دست می‌زنند و هم از آثار تاریخی و باستانی بازدید می‌کنند.
تا کنون کمتر از ۱۰ درصد این تعداد سنگ نگاره‌های ایران به ثبت ملی رسیده است و حتی از آن دسته‌ای که به ثبت ملی رسیده‌اند نیز کمتری مراقبت و محافظتی صورت نمی‌گیرد.
این اثر در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۵۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
