آداب و رسوم اصفهان
فرهنگ بومی مردم شهر اصفهان نشان دهنده خلاقیت و ذوق هنری مردم شهر اصفهان است. این شهر به داشتن معماری زیبا، پلهای سرپوشیده، و مسجدها و مناره های منحصر به فردش نام‌آور است. این امر سبب شده تا در فرهنگ عامه نصف جهان لقب بگیرد.
اصفهان شهری تاریخی در مرکز ایران است. این شهر مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان است. اصفهان از روزگاران کهن تاکنون به نام‌های : صفاهان ، صفویان ، پارتاک ، پارک ، پاری ، پاریتاکن، پرتیکان، جی ، رشورجی ، سپاهان ، سپانه ، شهرستان ،صفاهون ، گابا، گابیان ، گابیه ، گبی ، گی و نصف جهان سرشناس بوده‌است. پس از فتح توسط اعراب مسلمان و چون در عربی حرف «پ» وجود نداشته با لهجه و حرف «ص» بصورت <اصفهان> تلفظ گردید.
آداب و رسوم مردمان اصفهان نیز مانند دیگر مناطق ایران، خاص و متنوع خود است. از جمله آداب و رسوم مردمان اصفهان می‌توان به مراسم‌های گلاب‌گیری، شب اسفند، آتش افروزی و جل جلانی، چله بزرگ و چله کوچک، چهارشنبه سوری و عید نوروز اشاره کرد.
آداب و رسوم مردم اصفهان در ایام نوروز :
آداب و رسوم نوروز در اصفهان
اصفهانی‌ها نیز مانند همه مردم ایران‌زمین از اوایل اسفندماه با خانه‌تکانی و خرید نوروزی به پیشواز نوروز میروند و سفره‌های هفت‌سین علاوه بر خانه‌ها در مغازه‌ها و مراکز تجاری اصفهان گسترده می‌شود.
مردم اصفهان در این روزها، شب بو و سنبل و ماهی قرمز می‌خرند و پوشیدن لباس نو با رنگ‌های شاد از آداب قدیمی مردم اصفهان است و شیرینی‌های اصفهان نظیر «گز و نبات و پولکی» هم پای ثابت پذیرایی اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی است.
بازدید‌های نوروزی و رفتن سر مزار درگذشتگان از رسومی اصلی اصفهانی‌ها است و «سبزه انداختن» با ماشک و گندم و عدس را که به طرز هنرمندانه‌ای در کنار ماهی قرمز و کتاب و گل و سنبل و سنجد و سیر و سکه و سمنو، سیب، سرکه و سماق در سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد.
یکی از رسوم قدیمی در اصفهان که اکنون کمتر دیده می‌شود، رسم شاد قاشق زنی است که کودکان و نوجوانان با زدن قاشق به یک ظرف فلزی، به در خانه‌ها همسایه‌ها می‌رفتند و آنها هم با دادن شیرینی و شکلات و تنقلات در ظرف کودکان این رسم را گرامی می‌داشتند و شادی را به آنها هدیه می‌دادند.
تا دهه ۵۰ و ۶۰ در اصفهان خانواده‌ها گرد هم می‌آمدند و ۳ تا ۷ بوته روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند. بنیان جشن چهارشنبه به افروختن آتش یا چراغ در سپیده‌دمان در شب آخر سال بر بام خانه و به یاد درگذشتگان باز می‌گردد که با گذشت زمان جای خود را به چهارشنبه‌سوری داده است و زمان آتش‌افروزی به جای سپیده دم به سر شب در شب چهارشنبه آخر سال تغییر یافته است.
پختن غذای مخصوص شب عید که سبزی‌پلو با ماهی است، هم از رسوم اصفهانی‌هاست که البته برخی هم به پختن شوید پلو یا باقلا با ماهی یا کوکو سبزی با پلو اقدام می‌کنند.
همچنین، در مراسم سیزده به در نیز متداول‌ترین غذای مردم اصفهانی‌ها جوجه‌کباب است که برخی استامبولی پلو را هم برای این جشن می‌پسندند.
مردم اصفهان در سیزده به در به بازی‌های محلی می‌پردازند که از این بازی‌ها می‌توان هفت‌سنگ، گرگم به هوا، وسطی، بادبادک پرانی، قائم باشک، گل و پوچ و نان بیار کباب ببر را نام برد.
آیین شب اسفند :
شب اسفند مشهورترین آیین شهرهای اصفهان و کاشان است. در ماه اسفند هر سال روزهای ماه بیست و پنج روز محاسبه می شوند و سال نیز ۳۶۰ روز محاسبه می شود و به ۵ روز باقی مانده سال پنجه می گویند. این جشن معمولا از حدود یک الی دو ماه قبل از اسفند برنامه ریزی می شود. اصالت این جشن از شهر کاشان است و بیشتر در شهرهای کاشان و شهرهای اطراف آن انجام می گیرد
شب يلدا در اصفهان :
آيين شب چله در اصفهان
آيين شب چله در اصفهان به دو نام چله زری و عمو چله تقسيم می شود و دليل اين امر هم اين بوده كه همه موجودات و اشيا را بر اساس جنس مذكر و مؤنث تقسيم می كردند.
اصفهانی ها دو شب را به عنوان چله برپا می كردند و آيين های مخصوص به آن را به جا می آوردند كه اين آيين به صورت خانوادگی برگزار می شده و خانواده ها با پهن كردن سفره شب چله اين شب را سپری می كردند. هندوانه به عنوان مهم ترين ميوه بر سر اين سفره قرار می گيرد به عنوان نمادی كروی كه برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشيد محسوب مي شود. از ديگر آيين هاي اين شب پهن كردن رختخواب ها در هواي آزاد به خصوص در مقابل خورشيد با هدف خوش آمد گويی به عمو چله و چله زری بوده است.
خوراک شب چله هم يكي از غذا هاي محلی مثل كوفته گندی و...است و چنانچه مقدور باشد پلو ماهی است.
آتش‌افروزى و جل جلانى :
مراسم آتش‌افروزى در اصفهان
در نطنز و آبادى‌هاى آن رسم است که در شب‌هاى هفدهم، هيجدهم و نوزدهم دى‌ماه کودکان در دسته‌هاى مختلف جمع مى‌شوند و هر دسته در يکى از تپه‌ها و بلندى‌هاى آبادى بوته و خار و هيزم را که از پيش جمع کرده‌اند آتش مى‌زنند به‌طورى‌که شعله‌هاى آتش سراسر آبادى را روش کند. آنها معتقدند روشنائى اگر به درخت‌ها برسد آن سال ميوه و سردرختى بيشتر مى‌شود و آفات از بين مى‌رود. برخى به نيت آنکه درختان ميوه بيشترى بدهند به قبرستان رفته و سنگ‌هاى کوچک و بزرگ جمع مى‌کنند و به شاخه‌هاى درختان مى‌آويزند. در مراسم آتش‌افروزى بعد از خاموش شدن آتش‌ها و تاريکى دوباره به ده برمى‌گردند و به يک نفر توبره بزرگى مى‌دهند و به‌حالت گروهى به در خانه‌ها رفته، گاهى دسته‌ها با هم برخورد مى‌کنند و با هم درگير مى‌شوند تا يکى پيروز شود .
آداب و رسوم اصفهانی ها در ماه محرم :
رسوم ماه محرم در اصفهان
در اصفهان از شب اول ماه محرم مراسم عزاداری برای امام حسین علیه السلام شروع می شود. قبل از شروع ماه مردم اصفهان شروع به سیاهپوش کردن تکایا و حسینیه ها می کنند.
در اصفهان هر محله دسته عزاداری مخصوص به خود را دارد که غالباً نام محله را روی دسته می گذارند . دسته های چهارسو، لومبان، در کوش و طوقچی هر کدام نام محله های قدیمی و معروفی در اصفهان است. در شب های محرم دسته های عزاداری به محله های یکدیگر می روند و به طور مشترک با سینه زن های میهمان شان از محله دیگر، مراسم را با هم برپا می کنند. در این ایام عزاداران به یاد امام حسین علیه السلام بر سر و روی خود گل می مالند.
در دسته ها در صف اول بزرگان محل، پشت سر آنها زنجیرزن ها و در پایان صف سینه زن ها حرکت می کنند. در روز عاشورا، تمام دسته های سینه زنی در میدان امام جمع می شوند و به صورت متحد عزاداری می کنند.
در اصفهان خانه ای به نام خانه زرگرباشی است. خانم های اصفهانی روز تاسوعا در این خانه جمع می شوند و نذورات پارسال خود را ادا می کنند.
سقا خوانی در اكثر شهرهای اصفهان وجود دارد كه مربوط به ايام محرم است و مردم در ١٠روز محرم در يك دست خود مشک آب و در دست ديگرشان كاسه ای دارند و در مراسم های عزاداری به ياد تشنگان كربلا به عزاداران آب می دهند و در اين بين اشعاری نيز می خوانند.
آداب و رسوم مردم اصفهان در ماه رمضان :
در سرتاسر استان اصفهان شبهای قدر با شور خاصی برگزار می‌شود
مردم استان اصفهان در اواخر ماه شعبان با نظافت و خانه تكانى، نظافت اماكن عمومى، نظافت شخصى و تهيه مايحتاج ماه رمضان به پيشواز ماه مبارك میروند و خود را براى میهمانی خدا آماده می کنند. درست یک روز پیش از آغاز ماه رمضان در بسیاری از نقاط اصفهان مراسم «کلوخ‌اندازان» برگزار می‌شود و خانواده‌های ایرانی آغاز این ماه را با دور یکدیگر جمع شدن و جشن گرفتن با خوراکی‌های متنوع سپری می‌کنند.
در قدیم روی بام‌های خانه به مناجات خدا و سحرخوانی می‌پرداختند که البته فرد سحر خوان می‌بایست از صدای خوش و رسایی بهره‌مند باشد اما حالا این رسم زیبا جایش را به رسانه‌های تصویری و شنیداری داده است.
رسم افطاری دادن در میان خانواده و دوستان سنتی است که در اصفهان هنوز کمرنگ نشده است اما نکته جالب اینکه در بسیاری از مساجد اصفهان نیز مراسم‌های افطاری مختصر تا مفصلی در این ماه برگزار می‌شود.
پختن غذاهای خاص اصفهان در ماه مبارک رمضان رونق خاصی به خود می‌گیرد و برخی از اصفهانی‌ها با پخت بریانی، شله بریان زیره، کله جوش، ماش و قمری، گوشت و لوبیا و نیز حلیم بادمجان، خورش ماست، شله زرد و آشی موسوم به شله قلم‌کار از ماه رمضان استقبال ویژه می‌کنند که برخی از این غذاها در سراسر اصفهان نیز توسط فروشگاه‌هایی خاص پخت و به فروش می‌رسد.
در گذشته در بعضى نواحى استان غذاهایى ویژه ماه رمضان وجود داشته است؛ به طور مثال در قمصر کاشان شولى، در شهر کاشان دیزى تنورى، در نشلج کاشان خورش چغندر مخصوص سحر و افطار بوده است.
در روز ۱۵ ماه مبارک رمضان مقارن با تولد دومین امام شیعیان همانند دیگر نقاط کشور بسیاری از نانوایی‌های اصفهان به ارائه نان رایگان به عموم مردم می‌پردازند و در اغلب موارد نیز مردم هزینه نان‌ها را تقبل می‌کنند. اما در سال‌های اخیر سفره کرم امام حسن(ع) جلوه جالب‌تری پیدا کرده و واحدهای سیّاری به صورت موتوری و ماشینی بین افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نیز نان توزیع می‌کنند.
در سرتاسر استان شبهای قدر با شور خاصی برگزار می‌شود و کمتر خانواده اصفهانی است که برای گذراندن شبهای قدر در امامزادگان یا مساجد اصفهان حضور پیدا نکند. همچنین در ایام عزاداری‌های ماه مبارک رمضان سرتاسر شهرهای استان سیاه پوش می‌شود؛ در این شب‌ها مردم اصفهان همانند دیگر نقاط ایران تا به سحر به دعا و نیایش می‌پردازند و در تمام مساجد و حسینیه هاى استان در سوگ مولاى متقیان نوحه سرایى و عزادارى برپا می شود. پس از مراسم احیای شب قدر در برخی مساجد و امامزاده‌ها به ویژه در روستاها، سحری در میان عزاداران تقسیم می‌شود.
همچنین آیین نخل‌گردانی در شب ۲۱ رمضان از دیگر آداب این ماه است که به نشانه عزاداری در برخی روستاهای اطراف کاشان برگزار می‌شود.
جشن آبریزان در زاینده رود :
یکی از زیباترین رسومات مردم اصفهان که متاسفانه امروزه انجام نمی شود رسم آبریزان است. این رسم زیبا به این شکل است که در یک روز مردم از هر طایفه و طبقه و دین و آیینی در کنار زاینده رود جمع می شوند. در این رسم زنان برای تماشا به بالای پل رفته و مردان با لباس های کهنه به درون آب می روند و با ظرف به یکدیگر آب می پاشند.
رسوم ازدواج در اصفهان :
رسوم ازدواج در اصفهان
ازدواج با خواستگارى آغاز مى‌شود. اگر والدین دختر موافقت خود را اعلام نمایند. داماد در شبى خوش‌یمن خوانچه به خانه عروس مى‌فرستد. این خوانچه از شیرینی، یک جلد قرآن، آئینه، سبزی، شربت، حنا، هل، میخک، دارچین، نمک، کندر، تخم‌مرغ، شانه، اسفند و ابریشم هفت‌رنگ است.
هنگام بردن خوانچه کسى پیشاپیش گروه قصیده‌اى در مدح ائمه اطهار مى‌خواند و بقیه صلوات مى‌فرستند. و وارد خانه عروس مى‌شوند. بعد از این مرحله مراسم عقد با حضور بستگان دو طرف برگزار مى‌شود. در این مراسم زنى با سوزن خیاطى ابریشم هفت رنگ را به سر عروس و داماد مى‌کشد یعنى آنها را به‌هم مى‌دوزد تا پیوند آنها ابدى شود .
صبح روز بعد دو مرد و دو زن از بستگان عروس و داماد مردم را براى صرف چاى و شیرینى دعوت مى‌کنند. به این رسم طلبون مى‌گویند. در این مجلس یک زن خوش‌شانس حلقه‌اى به‌دست عروس و کفشى به پاى او مى‌کند. سه روز بعد مجلس سیمان عروس برگزار مى‌شود که مردها در خانه داماد و زن‌ها درخانه عروس جمع مى‌شوند .
مراسم زفاف و بردن عروس سه چهار روز بعد از عقد یا چند ماه و حتى دو سال هم مى‌تواند طول بکشد. یک هفته پیش از آن مراسم رخت برون و یک روز پیش مراسم آرایش عروس برگزار مى‌شود. سپس عروس را به حمام مى‌برند و حنابندان انجام مى‌شود. همین مراسم به‌طور جداگانه براى داماد برگزار مى‌شود. سپس همه به خانه عروس مى‌روند و داماد یکى دو ساعت کنار عروس مى‌نشیند و زن‌ها براى دیدن عروس مى‌آیند و سر و صدا را مى‌اندازند.
سپس داماد به‌خانه مى‌رود تا مقدمات را فراهم کنند اواخر شب داماد و عده‌اى از مدعوین به خانه عروس رفته تا عروس را بیاورند. این مراسم با دایره دمبک و غزل‌خوانى برگزار مى‌شود. عروس را از زیر قرآن رد مى‌کنند و زنى آئینه بزرگى روبه‌روى صورت عروس مى‌گیرد. عروس از پدر و مادر خود خداحافظى مى‌کند. و مردها با قصیده و غزل‌خوانى از جلو و زن‌ها با گفتن هولولو و شاباش به سمت خانه داماد به‌راه مى‌افتند.
مقابل خانه داماد عروس مى‌ایستد تا داماد پاانداز را تقدیم کند. سپس داماد چند انار یا سیب به سمت عروس پرت مى‌کند. جلو در خانه داماد عروس را در آغوش مى‌گیرد و به حجله مى‌برد. دائى یا عموى عروس وارد حجله مى‌شود و سوره الرحمن تلاوت مى‌کند و سر عروس و داماد را به‌هم مى‌زند تا خجالت آنها بریزد. جمعیت متفرق مى‌شوند. داماد و عروس باید با آفتابه لگن پاى یکدیگر را بشویند. داماد این آب را به چهارگوشه خانه مى‌ریزد .
روز بعد والدین عروس ناهار مى‌فرستند و اقوام هدیه‌اى به‌نام در حجلگى مى‌برند .
لباس سنتی مردم اصفهان :
لباس سنتی زنان ابیانه اصفهانی
نوع لباس اصیل در استان اصفهان یافت شده است. برخی از این لباس ها شامل لباس اصیل اصفهانی، لباس بختیاری اصفهانی، لباس شهرهای ابیانه، بلداجی، ورزنه، جرقویه و گز می باشد. در حدود ۳۰۰ سال قبل لباس اصیل مردم اصفهان لباس نخی سفید یا شیری رنگی بوده که به صورت دستباف بوده است.
لباس مردان اصفهان :
لباس اصیل مردان اصفهانی در گذشته شامل یک کلاه نمدی، یک پیراهن سفید با یقه ی ساده و دکمه ی دوبل با آستین های گشاد، یک جلیقه ی کوتاه مشکی و یک شلوار مشکی گشاد بوده است.
لباس زنان اصفهان :
لباس اصیل زنان اصفهانی در گذشته شامل یک چارقد شیری رنگ گلدوزی شده که با سنجاق آن را دور سر خود می بستند، یک پیراهن شیری رنگ گلدوزی شده، یک شلوار نخی ای که رنگ آن برای زنان جوان سفید و برای زنان مسن تر مشکی بود و دامن مخمل قرمز کوتاه که به وسیله ی دکمه بسته می شد بوده است.
