فرهنگ بومی استان فارس 

استان فارس یکی از استان‌های ایران است که در بخش جنوب این کشور واقع شده‌است. مرکز استان فارس، شهر شیراز است که بر طبق برآورد که پرجمعیت‌ترین شهر این استان و پنجمین شهر پرجمعیت کشور محسوب می‌شود.

به دنبال رشد شتابان شهرنشینی، بسیاری از آداب و رسومی‌ که در گذشته‌های نه چندان دور در میان اقوام رواج داشت، امروزه به فراموشی سپرده شده‌است. زندگی ساده عشایری هنوز ویژگی‌های سنتی را حفظ کرده‌است. استان فارس یکی از استان‌هایی است که بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. ایلات قشقایی، کهکیلویه، خمسه و... هنوز بخش قابل توجهی از جمعیت استان را تشکیل می‌دهند. 

در سراسر استان فارس، مراسم و اعیاد ملی برگزار می‌شود. از میان این مراسم، جشن‌های ملی چهارشنبه سوری، عید نوروز، سیزده بدر، عید قربان، عید فطر، عید غدیر خم، نیمه شعبان، عید مبعث، روز تولد ائمه اطهار و... با شور و شوقی زیادی برگزار می‌شود. 

آداب و رسوم استان فارس در عید نوروز:

عید نوروز در فارس

عیدنوروز نزد مردم فارس بسیار گرامی است و مردم از 15 روز قبل از تحویل سال نو، به استقبال آن می روند. آنها شیرینی و تنقلات تهیه می کنند و به دوختن و تهیه لباس نو برای خود و بچه ها می پردازند و خانه تکانی می کنند.

پس از اطمینان حاصل کردن از نظافت منزلشان، به صورت انفرادی و اغلب گروهی، به همراه دیگر افراد خانواده، دوستان یا همسایه ها، شروع به پخت سمنو، یا به قول شیرازی ها، سَمَنی، یکی از اجزای ثابت سفره هفت سین، می کنند.

در گذشته مردم خود شیرینی درست می کردند و عمدتاً نان شیرین می پختند. نان شیرین را بعد از این که از تنور بیرون می آوردند تا هنوز نرم و تازه بود، چند بار تا می زدند تا به صورت یک مربع به اندازه کف دست درآید. این نان بعد از چند دقیقه تـُرد و بسیار شکننده می شد. 

کلوچه، مسقطی لاری ، نان شیری، شکر پنیر و نان یوخه، از دیگر شیرینی های سنتی شیراز و استان فارس است که نوع خانگی و یا قنادی (آماده) آن در اکثر خانه ها در سینی  پذیرایی عید نوروز به چشم می خورد. هم چنین، دون برشته و پوکک برنجی از جمله شیرینی های معروفی است که توسط بانوان فیروز آبادی پخته می شود.

اکثر شیرازی ها در زمان گذشته ترجیح می دادند که لباس شب عید توسط خود و یا خیاطشان دوخته شود. پارچه هایی را که خریداری می کردند، به میمنت نوروز، عمدتا شامل رنگ های شاد بود. یکی از آداب و مراسمی که در شب چهارشنبه آخر سال و یا چهارشنبه‌سوری در شیراز برگزار می‌شود، رفتن مردم به «حوض ماهی» است. در گوشه غربی آرامگاه سعدی، قنات آب گرم معدنی جاری است که مردم شیراز به آن «حوض ماهی» می‌گویند.

آنها برای تندرستی و درمان بیمارهای خود، وارد حوض می‌شوند و با جام برنجی «چهل کلید» سر و تن خود را شست‌وشو می‌دهند. این کار نظم و ترتیبی خاص دارد و آن را تبدیل به آیینی ویژه می‌سازد.

زیارت حضرت شاه چراغ در شب چهارشنبه سوری، فال گوش ایستادن، پختن آش ابودردا که تهیه وسایل اولیه آن آداب منحصر به خود دارد، آجیل چهارشنبه سوری و تفال به دیوان حافظ، از دیگر مراسمی است که در این شب شیرازی‌ها انجام می‌دهند.

یکی دیگر از آداب پیش از آغاز سال نو، حجامت است که توسط مردم شیراز، شهرستان فسا و روستاهای اطراف آن از جمله روستای زادون انجام می شود. اهالی شهر های مذکور معتقدند که هم زمان با نو شدن سال، باید خون سالم در بدنشان در جریان باشد. تمام افرادی که حجامت می کنند، به نیت سلامتی، پس از حجامت، مقداری از دانه هایی را که به منظور کاشت سبزه، نگه داشته اند، در آب می اندازند.

سفره هفت سین استان فارس

در شیراز علاوه بر هفت سین(هفت میم) را هم درسفره می‌گذارند که هفت میم عبارتند از: مدنی (لیمو شیرین)، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز. به علاوه کنگر ماست، عسل، خرما، کره، پنیر، کاهو، تخم مرغ رنگی و … .

موقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سر سفره باشند اسپند نیز دود می شود.

در شیراز مرسوم است که روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می‌شود و هر چه از شیرینی‌ها و آجیل‌ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می‌شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست. صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ‌های اطراف شیراز می‌شوند و معتقدند در روز سیزده فروردین نباید در خانه ماند زیرا این روز نحس و بدیمن می‌باشد.

این روز، پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد و در عصر آن روز ویژه سبزه گره زدن دخترهاست که در واقع برای گشایش بخت خود این کار را می‌کنند و ترانه‌هایی می‌خوانند.

عروسی درخت نارنج:

عروسی درخت نارنج

در شیراز رسم بر این است که اگر درخت نارنجی که در خانه است، نارنج کم بدهد یا اصلاً ندهد، آن را عروس کنند و برایش مراسم عروسی بگیرند. برای این کار، ابتدا زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت به عروسی درخت نارنج می کند، همه در یک زمان مشخص در خانه جمع می شوند و زن صاحبخانه اره ای را بر می دارد تا شاخه های درخت را ببرد. یکی از زنان همسایه جلو می آید و ضامن درخت می شود. سپس تور بسیار نازکی روی درخت می کشند، شکر پنیر روی درخت می پاشند، کِل می زنند، واسونک می خوانند و شادی می کنند و بر این باورند که آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج خواهد داشت.

آداب و رسوم استان فارس در ماه رمضان :

رسوم مردم فارس در ماه رمضان

آداب و رسوم ماه رمضان در شهر شیراز و برخی از نقاط استان فارس مشترک است که البته این روزها به ندرت اجرا می‌شود مانند رسم کلوخ‌اندازان که در شیراز و صغاد آباده با اندکی تفاوت قبل از ورود به ماه رمضان اجرا می‌شده است. 

در شهر استهبان فارس قبل از ماه رمضان از طرف خانواده داماد هدایایی برای نامزد یا عروس می‌فرستند که شامل شیرینی، برنج، مرغ و یک جفت کفش، چارقد، قبا و هدایای دیگر است. هدایا را در مجمعه‌ای می‌گذارند و همراه یکی از نزدیکان داماد به خانه عروس می‌فرستند، به این هدیه "روز والون" می‌گویند. خانواده عروس هم به سهم خود هدیه‌ای برای خانواده داماد می‌فرستند که بیشتر شامل  لباس است برای پدر داماد  پیراهن و برا ی مادر داماد روسری یا چارقد می‌فرستند.

از گذشته در استان فارس و شهر شيراز رسم بر اين بوده كه مردم در ماه رمضان با يك ساز مخصوص سحر بيدار مي‌شدند اين رسم هنوز هم در برخی شهرستان‌ها وجود دارد.

خواندن مناجات با صدای بلند در پشت بام ها منازل و مساجد و كوچه ها و گذرها از ديگر رسوم مردم مناطق مختلف فارس است كه از نخستين روز ماه مبارك رمضان به صورت خودجوش توسط افراد با سواد در محلات انجام مي شده تا مردم محله بتوانند در زمان سحر بيدار شوند كه هنوز هم اين رسم ديرينه در برخي از محله هاي فارس از جمله شهرستان جهرم و شيراز جاری است.

در اين ماه مردم جنوب فارس نيز در مساجد ، خانه ها ، پارك ها ، حتي سايه سار ديوارها و درختان، بصورت فردی قرآن می خوانند كه برخي افراد در اين ماه بيش از 30 دور قرآن را ختم مي كنند.

مردم شيراز اعتقاد دارند در روز اول ماه مبارك رمضان به زيارت امامزادگان واجب التعظيم اين شهر از جمله حضرت احمدبن موسي شاهچراغ(ع)، سيد علاالدين حسين(ع)، سيد مير محمدبن موسي(ع) و علي بن حمزه(ع) می روند كه برخی از خانواده ها نيز نمازهای مغرب و عشا را در اين حرم ها اقامه و روزه خود را باز مي كنند.

از غذاهایی که برخی خانواده‌ها در شیراز، سحرهای ماه مبارک می‌خورند «قنبرپلو» است که از گوشت، ‌نخودچی، مغزگردو‌، کشمش، شیره انگور، رب انار، پیاز، زردچوبه، ‌نمک، برنج و روغن ساخته می‌شود. 

ترحلوای شیراز

ترحلوا یکی از شیرینی‌های سنتی شهر شیراز است که در ماه مبارک رمضان پخت می‌شود و از قدیم مصرف آن بین خانواده‌های شیرازی مرسوم بوده است. این حلوا به‌طور معمول در دو رنگ سفید و زرد (زعفرانی) پخته می‌شود و تفاوت این حلوا با بقیه حلواها در استفاده از نشاسته است که سبب می‌شود به‌صورت قالبی درآمده و راحت برش بخورد.

شب‌های احیاء که شب 19 و 23 و 27 است مردم فارس بعد از خوردن افطاری به مسجد می‌روند و احیاء می‌گیرند البته بعضی از شیرازی‌های قدیم به شب‌های احیاء شب‌های الغوثی می‌گویند. شب‌های قدر در لارستان با غسل کردن و تمیز کردن شروع می‌شود و با نماز خواندن وسخنرانی و تلاوت قرآن کریم و دعای جوشن کبیر ادامه پیدا می‌کند. مردم لار به این شب به اصطلاح انت الغوث می‌گویند.

رسوم ازدواج در استان فارس:

مراسم سنتی ازدواج در فارس

از آداب و رسوم های رایج ازدواج در استان فارس یا شیراز می توان به دلالگی، بله برون، رخت برون، عقد کنون، تهیه ی جهاز، مراسم عروسی و پاگشا اشاره نمود. اجرای موسیقی و رقص های سنتی منطقه نیز از دیگر سنن رایج در مراسم عروسی است که رنگ و بویی خاص به آن بخشیده است. امروزه با تمام کمرنگ شدن سنتها، همچنان رسوم سنتی ازدواج در برخی مناطق فارس همچنان به قوت خود باقی مانده و اجرا می گردد.

دلالگی، مادر و خواهر داماد و چند نفر از نزدیکانش به خانه ای که دختر داشته باشد ، می روند . خانواده دختر در صورتی که موافق باشند ، علاوه بر چای ، شربت هم برای آنها می آورند. در صورتی که خانواده دختر تنها به چای اکتفا کنند ، نشانه آن است که به این وصلت رضایت ندارند . پس موضوع منتفی شده و خانواده داماد به خانه ی دیگری می روند. 

خانواده عروس حتماً درباره داماد و خانواده اش تحقیق می کنند. یک روز هم سرزده به خانه ی داماد می روند و به دنبال آن مراسم بله برون انجام می شود. در این مراسم تنی چند از بزرگترهای دو خانواده در منزل عروس دور هم جمع می شوند تا درباره مهریه، پول حمام، لباس و سایر مسائل ضروری صحبت کنند. اگر طرفین شرایط خاصی داشته باشند در همین مجلس مطرح می شود تا به توافق برسند. یک نفر هم آنچه را که مطرح شده روی کاغذ می آورد و در اصطلاح می گویند رُقعه اش نوشته شد. سپس روزی تعیین می شود و به اتفاق عروس به بازار وکیل  می روند و پارچه های مورد نیاز را می خرند.

رخت برون ،در این مجلس، دوستان عروس و داماد شرکت دارند که به آنها «سوری» می گویند. سوری های داماد یک خیاط را همراه می آورند تا اندازه عروس را بگیرد و پارچه هایی را که خریده اند، با خود ببرد. پذیرایی از مدعوین به عهده مادر عروس است. مادر داماد نیز همراه پارچه، مقداری نقل و هدیه که در اصطلاح به آن گـُل می گویند، با خود می آورد. در این مجلس زن ها دایره می زنند و واسونک می خوانند:

خانم عروس روی تخت، دور تختش گل زنید 

همه تون گویید مبارک، قیچی بر تختش زنید و...

در فارس دو نوبت عقد مى‌گيرند. يکى عقد خصوصى است که نزديکان عروس و داماد در آن شرکت دارند و خطبهٔ عقد معمولاً در اين مجلس خوانده مى‌شود. مجلس عقد ديگر که همه دوستان و آشنايان دو خانواده در آن شرکت دارند. روز عقد خانواده داماد همه‌ چيز را به خانه عروس مى‌برند. 

عروسی شیراز

روز قبل از عروسى حجله مى‌بندند و برنج پاک مى‌کنند. اين مراسم با شادى و خواندن واسونک همراه است. عده‌اى به خانه عروس رفته و عروس را مى‌آورند. وقتى خواستند عروس را ببرند پدر عروس تا قباله را از ياران داماد نگيرد، اجازه بردن عروس را نمى‌دهد. وقت رفتن خواهران داماد زيربغل عروس را مى‌گيرند و آينه سنگى بزرگى مقابل او گرفته و به‌طرف خانه داماد حرکت مى‌کنند.

نرسيده به خانه، داماد به پيشواز عروس مى‌آيد و عروس را با خود به خانه مى‌برد. در حجله، بزرگتر خانواده دست عروس و داماد را در دست هم مى‌گذارد. در حجله انگشت‌هاى کوچک عروس و داماد را با گلوب مى‌شويند و عروس و داماد سکه‌هائى را که در دست دارند، در ظرفى که زير دستشان است مى‌اندازند. اين گلوب را پاى درخت سبزى مى‌ريزند. 

آیین های عزاداری محرم در فارس :

رسوم محرم در فارس

بیرق‌ها و علم‌ها به رنگ‌های سیاه، سبز و قرمز بر سر در تکایا، مساجد، خانه‌ها، مؤسسات، ادارات و معابر افراشته می‌شود، زن و مرد و پیر و جوان کوچک و بزرگ همه سیاه پوش می‌پوشند و در ظهر عاشورا برخی چهره‌ها و مو‌های خود را گِل‌آلود می‌کنند.

در این ایام زنان و مردان به خصوص جوانان در مساجد، معابر و تکایا زنجیر به دست جمع شده با برگزاری عزاداری برای شهدای دشت کربلا به سر و سینه می‌زنند تا با کشته‌شدگان واقعه کربلا درچهارده قرن پیش ابراز همدردی کنند.

برپا کردن داربست هیئت‌های عزاداری و نصب پرچم‌های قرمز و سیاه از در و دیوار شهر، برپا شدن دیگ‌های نذری و مردم سیاهپوش، تصویر‌های ماندگار از ماه محرم هستند.

در شهرستان استهبان مراسم چک چکو و چارچو گردانی مراسمی است که با دو تا سنگ اجرا می‌شود و نوحه‌های مخصوص به خود را دارد و به دلیل اینکه صدای دو چوب یا دو سنگ  بهم می‌خورد مانند صدای چکاک شمشیر است،

در منطقه خرم بید قبل از دهه محرم علم‌های مخصوصی در سراسر منطقه به نام علم عمه کوار بر پا می‌شود، که در شب عاشورا با حرکت علم ها، علم بزرگ حضرت ابوالفضل العباس را رو به روی مسجد جامع که قدیمی‌ترین مسجد منطقه است، قرار می‌دهند که این علم از قدیمی‌ترین علم‌های عزاداری در ایران بوده، و در حدود یک قرن قدمت دارد.

آداب و رسوم بارداری و زایمان در فارس :

رسوم زایمان در شیراز

در هر منطقه از ایران برای فرزندی که تازه متولد می‌شود، آداب و رسوم متنوع و مرتبط با همان منطقه نیز برگزار می‌شود. این آئین از دوران بارداری شروع می‌شود و تا جشن تولد یک سالگی ادامه پیدا می‌کند.

مردم شیراز علاوه بر ویارانه و سیسمونی بران که در بیشتر مناطق ایران مرسوم است، رسمی به نام «قرآن اندازون یا لول‌اندازون» دارند که در بسیاری از مناطق و شهرهای استان فارس با کمی تفاوت همچنان برگزار می‌شود و همه زنان با آن آشنایی دارند.

این مراسم معمولا در چهار یا پنج ماهگی بارداری یعنی زمانی که جنین وجود خود را با تکان خوردن در شکم مادر اعلام می‌کند، برگزار می‌شود. خانواده زن باردار گردن‌آویزی مخصوص از جنس طلا و مزین به نام خدا (آیه وان‌یکاد) به منظور دفع چشم زخم و محافظت از مادر و فرزند همچنین هدایایی مثل چادر رنگی، لباس (ترجیحا سبز رنگ) میوه و شیرینی تهیه می‌کنند و به همراه عده‌ای از دوستان و آشنایان به خانه زن باردار می‌روند.

مراسم قرآن اندازون یا لول‌اندازون

این هدایا به شیوه خاص تزیین می‌شود. برای مثال گردن‌آویز طی مراسم ختم انعام، دعا و آرزوی سلامت برای مادر نوزاد به گردن مادر آویخته می‌شود و وی در تمام مدت بارداری، زایمان و حتی تا مدت‌ها پس از زایمان نیز آن را به همراه دارد. این گردن‌آویز همواره مقدس و حافظ مادر و نوزاد است و بودن آن در گردن هر زنی نشانه باردار بودن اوست.

گردن آویز را ترجیحا فردی مذهبی یا بزرگ فامیل بر گردن مادر آویزان می‌کند. مردم معتقدند اگر فردی شکیبا این کار را انجام دهد کودک نیز این ویژگی نیک را خواهد داشت.