چگونه می توان به درستی ابراز وجود کرد؟

شیوه های تنبیه و تشویق، در شکل گیری خود واقعی و خود آرمانی کودک نقش زیادی دارد

چگونه می توان به درستی ابراز وجود کرد؟

هرکدام از ما با توجه به شرایط زندگی خود و فرهنگی که با آن بزرگ شده و رشد کرده‌ایم، مشکلاتی داریم؛ مشکلاتی از جنس ترس ها و هراس هایی که ریشه ی بروز و ظهور هریک از آن ها، با همدیگر متفاوت اند و در نهایت آزاردهنده هستند؛ به ویژه وقتی به دلایل مختلف، ترجیح می دهیم به نوعی انکارشان کنیم.

اما پنهان کردن ترس ها و دغدغه های روزمره، اغلب به اضطراب و استرس هایی بدل می شوند که جسم، ذهن و روح ما را هم تحت تأثیر قرار می دهند؛ بنابراین باید دنبال راهی برای بروز احساسات و ابراز عقیده ی خود باشیم؛ چون فروخوردن خشم به مدت طولانی، اعتمادبه نفس ما را با مشکلات غیرقابل جبرانی مواجه می کند. اما چگونه می توان ابراز وجود کرد، به موقع حرف زد و بدون هیچ ترس و واهمه ای از حق خود دفاع کرد؟

فروخوردن خشم به مدت طولانی، اعتمادبه نفس ما را با مشکلات غیرقابل جبرانی مواجه می کند.

سبک شروع رابطه

هرکدام از ما، در روابط خود و نوع شروع آن، سبک خاصی در پیش می گیریم. این سبک ها براساس پایه های زیستی، روان شناختی و اجتماعی و از طریق تربیت شکل می گیرند؛ مثلاً سبکی به نام «تبادل» وجود دارد که بر پایه ی انصاف بنا شده است. حالا کسی که سبک منصفانه ای دارد، در «رابطه» آنچه را برای خود می خواهد، برای دیگری هم می خواهد. چنین افرادی در هر رابطه ای و در هر سطحی، اصل انصاف را در روابط شان در نظر می گیرند. به این ترتیب، همیشه سعی در جبران زحمات دیگران دارند.

سبک دیگر «خودمرکزگرایانه» است؛ یعنی ما افرادی را داریم که در رابطه، تمام تلاش شان به دست آوردن انتفاع و کسب منفعت است؛ حالا این فرد می تواند همسر کسی باشد یا همکار و یا فرزند او؛ در هر صورت او در روابط خود، همیشه دنبال کسب منفعت خویش است.

«سرمایه گذاری افراطی»، سبک دیگری ست که بعضی افراد در ارتباطات خود آن را انتخاب می کنند. این افراد، همیشه از خودشان به نفع طرف مقابل می گذرند و کوتاه می آیند و برای راضی نگه داشتن طرف مقابل در رابطه، بسیار تلاش می کنند.

در سبک «فردگرایانه» هم، افراد مدل خاص خودشان را دارند؛ نه قائل به انصاف هستند و نه مرکزگرا، بلکه مدل خودشان هستند. آن ها ممکن است در یک جمع، هماهنگ با بقیه نباشند و به شیوه ی خود عمل کنند؛ مثلاً خیلی زودتر از بقیه، جمع را ترک کنند و احساس خستگی نمایند.

در یک سبک دیگر هم، افراد مرتب در روابط خود به فکر این هستند که بازنده اند یا برنده و در حال رصد جزئیات.

ابراز وجود و عزت نفس

مفهوم ابراز وجود، مرتبط با مفهوم عزت نفس و خودپنداره ی ماست؛ یعنی بعضی افراد عزت نفس بالایی ندارند و ابراز وجود هم نمی کنند. این افراد، اغلب با همه چیز موافقت می کنند و سعی دارند نظر منفی نداشته باشند.

هنگامی هم که با مشکل و سختی مواجه می شوند یا طرف مقابل شان درخواستی از آن ها دارد، نمی توانند قدرتمند ظاهر شوند؛ انگار اندیشه، عقیده وتفکری مختص خود ندارند. در وجود این افراد، از دوران کودکی مفهوم خودپنداره شکل نگرفته است؛ یعنی زمانی که آن ها باید با انجام کارهای هرچند کوچک تشویق، تأیید و تقویت می شدند، تشویق و تأیید نشدند و همین موضوع، باعث شده است که نتوانند توانایی های خود را جدی بگیرند.

والدین باید توجه داشته باشند که گاهی گفتن بعضی حرف ها یا نسبت دادن بعضی القاب هرچند بی اهمیت به کودک، تبعات بسیار سنگینی برای او خواهد داشت. درواقع توجه داشته باشیم، نه باید بیش از حد کودک را بالا برد که به خود غرّه شود و نه آن قدر بی اهمیت جلوه داد که عزت نفسش با مشکل مواجه شود.

کارهای درست کودکان، باید همیشه مورد توجه قرار بگیرند؛ ضمن اینکه می توان برای آغاز هر یک از فعالیت های کودک مانند نشستن، راه رفتن، ایستادن و حرف زدن جشن گرفت. به علاوه، باید رفتارهای مطلوب آن ها تقویت شود. مجموعه ی این کارها، باعث می شود مفهوم خودپنداره در وجود کودک شکل بگیرد.

رفتارهای اجتنابی

اگر کودکی مفهوم خودپنداره را درک کند، در آینده هم می تواند در برابر دیگران حق خود را بگیرد؛ همچنین عزت نفس بالاتری پیدا می کند و خود واقعی اش با مفهوم درستی شکل می گیرد. اگر ما عزت نفس کافی و خودپنداره ی مثبتی از خود نداشته باشیم، در موقعیت های اجتماعی مختلف، نمی توانیم ابراز وجود کنیم؛ مثلاً جایی که باید حرف بزنیم یا حق خود را بگیریم، توانایی انجام چنین کاری را نداریم.

اگر ما عزت نفس کافی و خودپنداره ی مثبتی از خود نداشته باشیم، در موقعیت های اجتماعی مختلف، نمی توانیم ابراز وجود کنیم.

بعضی مواقع هم ممکن است کسانی که نمی‌توانند حق خود را بگیرند یا حرف شان را به کرسی بنشانند، قشقرق های گه گاهی راه بیندازند؛ یعنی مثلاً به جای اینکه حرف بزنند، داد و بیداد نمایند و گریه یا قهر کنند. این رفتارهای اجتنابی، نشان‌دهنده ی نداشتن عزت نفس بالا و قدرت حل مسئله است. این افراد، اغلب رفتارهای اجتنابی در پیش می گیرند، به موقع حرف نمی زنند، برای اثبات خود دست به هر کاری می زنند یا از موقعیت های حساس و مهم فرار می کنند. آن ها به واسطه ی این رفتارهای خود، اغلب در آینده دچار نگرانی هایی می شوند و مدام خود را به دلیل رفتارهای اشتباه، سرزنش می کنند. گاهی نیز این افراد نسبت به خود و تصویری که از ظاهر خویش دارند، طرح واره های منفی احساس می کنند و حتی ممکن است همین طرح واره های منفی، باعث غمگینی و گوشه نشینی آنان شود.

در واقع بخش زیاد ضعف ما در ابراز وجود، به دوران کودکی برمی گردد و سرکوب هایی که در دوران کودکی داشته ایم. این موضوع باعث می شود که بعضی اوقات، خود واقعی ما با خود آرمانی مان فاصله ی زیادی داشته باشد؛ یعنی مثلاً خانواده به ما کمال طلبی داده است که حالتی رؤیایی دارد و توقعات بی جایی از ما داشته است؛ مثلاً با درصد یک هوش عادی، توقع دانشمندشدن از کودک دارد.

نقش خانواده و مربیان

خانواده و مربیان در هر مقطع آموزشی، نقش بسیار مهمی در پرورش عزت نفس فرزند دارند. البته سبک فرزندپروری والدین هم، در این باره بسیار مهم است. شیوه های تنبیه و تشویق نیز، در شکل گیری خود واقعی و خود آرمانی کودک نقش زیادی دارد. ارزش های منتسب به کودک، نباید مشروط به انجام کار خاصی باشند؛ این‌که کودک تنها وقتی ارزشمند است و مورد توجه که بتواند نمرات خوبی بگیرد. وقتی بیش از حدِ توان فرزندمان از او انتظار داشته باشیم، وی دچار نگرانی و اضطراب می شود و نمی تواند از اعتماد به نفس لازم برخوردار باشد.

راه های درست ابراز وجود

مهم ترین کار این است که فرد، راه های ابراز وجود را یاد بگیرد. از منظر روان شناسی، ابراز وجود در واقع استفاده از جملات خبری ست که فرد قبل از بیان آن خوب فکر می کند، در حالت خاص و آرامی قرار می گیرد و آنچه را می خواهد بیان می کند. البته امکان دارد ابراز وجود در برابر کسانی که در جایگاه بالاتر یا مهم تری قرار دارند، مشکل تر به نظر برسد؛ بنابراین بهتر است در موقعیت های غیرحساس، ابراز وجود کردن را تمرین کرد؛ مثلاً اعتراض در برابر گران حساب کردن یا غذای بد یک رستوران.

وقتی شخص با قرارگرفتن در موقعیت های آسان، می تواند از حق خود دفاع کند، طبیعی ست که به تدریج بتواند در مقابل همسر، خانواده، همکاران یا مدیر خود هم راحت تر ابراز وجود کند. ابراز وجود، در واقع جمله ای خبری ست که فرد باید بتواند با قاطعیت و شهامت آن را بیان کند. شرکت در کارهای گروهی هم، تمرین خوبی برای بالابردن عزت نفس و ابراز وجود است؛ این‌که یاد بگیریم ضمن رعایت حق و حقوق دیگران و تشریک مساعی با آن ها، از حق خود هم دفاع کنیم.

منبع: نشریه پیام زن، مقاله 17، مرداد 1398، لیلا شهابی، صفحه 50-51.