در این عملیات رزمندگان از دو محور مریوان و پاوه وارد عمل شدند و با آزادسازی بخشی از ارتفاعات منطقه در محدوده بین نوسود و مریوان و نیز انهدام دشمن، شهر طویله عراق و چند روستا را به تصرف درآورند. محور مریوان به فرماندهی «حاج احمد متوسلیان»، ماموریت داشت تا ضمن آزادسازی ارتفاعات «شنگادور»، «توالی»(پنج قله)، دره تاریک، جانبازان و «ملقه پشقله»، شهر طویله را تصرف و تامین کند.

محور پاوه نیز به فرماندهی «حاج محمد ابراهیم همت»، ماموریت پاکسازی شهر نوسود، ارتفاعات کل هرات، سرنی، «شوشمی» و تعدادی از روستاهای منطقه از وجود دشمن و عناصر ضدانقلاب و نیروهای عراقی و ورود به شهر طویله را بر عهده داشت.

این دو محور؛ از محورهای فرعی برای تامین اهداف خود بهره گرفتند. محورهای فرعی به تناسب نیروهای ادغامی، فرماندهی متغیر داشتند. در طرح چنین پیش‌بینی شده بود که با اعزام چندین گروه عملیاتی به عمق عراق، عقبه‌های دشمن نیز همزمان با عملیات اصلی مورد حمله قرار گیرد.

در محور پاوه، نیروهایی که از معبر «وزلی» وارد عمل شده بودند در حین عبور از کنار شهر نوسود برای رفتن به ارتفاع سرنی با عناصر ضدانقلاب درگیر شدند و در نتیجه تعدادی از عنار ضد انقلاب کشته و تعدادی نیز اسیر شدند. در ادامه، اگرچه این نیروها به رغم هوشیاری دشمن توانستند هدف خود را تامین کنند، اما فشارهای دشمن موجب شد ارتفاع یاد شده چندین بار دست به دست شود. نیروهای محور ملقه پشقله و جانبازان نیز موفق شدند هدف خود را به سرعت تصرف کنند و وارد شهر طویله عراق شوند. در این میان، فقدان سقوط ارتفاع کل هرات و حضور دشمن روی آن موجب شد تا به رغم موفقیت نیروهای خودی در طرفین این قله مشکلات جدی در تامین و تدارک نیروهای ایرانی ایجاد شود.

کمبود نیرو نیز از جمله مشکلات دیگر عملیات بود که امکان ادامه آن را دچار مشکل مضاعفی کرده بود. به همین خاطر در بعدازظهر نخستین روز عملیات دستور داده شد نیروها به مواضع قبلی بازگردند. در محور مریوان، نیروهای خودی قبل از رسیدن به پای اهداف با تیراندازی و درگیری دشمن مواجه شدند. در معبر شنگادور اگرچه چهار قله از پنج قله این ارتفاع به تصرف درآمد، اما دشمن با استقرار روی قله پنجم تدارک و پشتیبانی نیروهای خودی را مختل کرده بود. نیروهای معبر دره تاریک نیز که با درگیری زود هنگام مواجه شده بودند، به دلیل تسلط و در نتیجه دید و تیر دشمن زمینگیر شدند.

در ادامه، دشمن با به‌کارگیری نیروهای احتیاط منطقه از جمله انتقال سه گردان از «پنجوین» و با استفاده از نیروهای گارد ریاست جمهوری پاتک خود را از بعدازظهر روز اول عملیات آغاز کرد.اگرچه دشمن در این پاتک‌ها متحمل خسارت‌های سنگینی شد ولی کمبود توان خودی و عدم جایگزین شدن نیروهای تازه نفس ادامه عملیات را غیرممکن ساخته بود. برا همین حدود ساعت 16 دستور عقب‌نشینی صادر شد.

در این عملیات که به صورت منطقه‌ای هدایت شد و از فرماندهی مرکزی بی‌بهره بود، تلفات و ضایعات زیر بر دشمن وارد شد:

حدود 1000 کشته، حدود 4500 مجروح و 191 نفر اسیر. همچنین 15 قبضه توپخانه، شش قبضه خمپاره‌انداز، یک قبضه توپ 106 میلیمتری و چهار دستگاه تانک و چندین دستگاه خودرو سنگین از دشمن منهدم شد.

 
 از شاگردان ممتاز در طول تحصیلاتش به شمار می‌رفت، به گونه ای که در هجده سالگی با معدل نوزده دیپلم گرفت و رتبه نخست را در کنکور اعزام دانشجو به خارج از کشور کسب کرد. او همچنین در رشته پزشکی تمامی دانشگاه‌های سراسر کشور پذیرفته و سرانجام در دانشگاه تهران مشغول به تحصیل و در جنوب تهران ساکن شد و تشکل مذهبی بچه‌های جنوب را تشکیل داد و به این شکل فعالیت‌های سیاسی ـ دانشجویی خود را آغاز کرد. سید پس از مدتی تحصیل، خود را به دانشگاه جندی‌شاپور اهواز انتقال داد. وی از همان آغاز فعالیت‌های سیاسی در فکر مردم مظلوم فلسطین و در صدد اعزام به آن دیار بود ولی به دلیل اوج‌گیری مبارزات مردم ایران، فرصت حضور در فلسطین را نیافت.

شهید بزرگوار موسوی در خرمشهر

به گزارش «تابناک»، آنچه در بالا آمد، روایتی است کوتاه از دلاورمردی از خطه سوزان خرمشهر که به همراه «محمد جهان آرا» سپاه این شهر را سر و سامان داد و تا زمان شهادت «محمد» سمت جانشینی سپاه خرمشهر را به عهده داشت. 

او کسی نیست جز «سردار شهید دکتر سید عبدالرضا موسوی» متولد 1335 که با وجود اینکه دانشجوی سال آخر پزشکی بود، در زمان عملیات غرور آفرین «بیت المقدس» که منجر به فتح خونین شهر شد، فرماندهی سپاه این شهر را به عهده داشت و در نهایت، همچون «محمد»، نبود و نماند تا آزادی شهرش را به تماشا بنشیند و در اواسط عملیات بزرگ بیت المقدس ـ هفدهم اردیبهشت 1361 ـ به دیدار معبود شتافت.

شهید بزرگوار موسوی در کنار شهید بزرگوار محمد جهان آرا

 «تابناک» بنا به وظیفه خود، به مناسبت سالگرد آن روزهای حماسه و خون، روایاتی کوتاه از زندگی این شهید بزرگوار را به محضر عاشقان شهادت تقدیم می کند، باشد که یاد و راه این عزیزان را زنده نگهداشته و ذخیره قبر و قیامتمان باشد: 

اخراج

رضا در درس، بهترین بود. او پس از گرفتن دیپلم و دعوت‌نامه بورسیه خارج از کشور و به رغم تأکیدات خانواده مبنی بر اعزام به کشور، نپذیرفت و اصرار داشت که در ایران مشغول به تحصیل شود. از هنگامی که با آرمان‌های حضرت امام آشنا شد، مبارزاتش شکل تازه‌ای گرفت.

مادرش در این زمینه می‌گوید: در همه دوران تحصیل در دانشگاه، دانشجوی ممتازی بود به طوری که با وجود وارد شدن در فعالیت‌های سیاسی و مذهبی، مدتی او را تحمل کردند ولی سرانجام او را از دانشگاه اخراج کردند. آذر ماه سال 1356 وقتی به خرمشهر بازگشت جلسه‌ای انقلابی را با جوانان مبارز شهر آغاز کرد.

شهید بزرگوار موسوی در خرمشهر

انجمن اسلامی

شهید موسوی وقتی به دانشگاه اهواز آمد، در دانشکده دندانپزشکی، انجمن اسلامی تشکیل داد. تشکیل این انجمن با توجه به بافت دانشجویی آن زمان، کار مهمی بود. آقایان دکتر صداقت‌پیشه، جزینی، دکتر حیات ممبینی و دکتر غفوریان و همچنین شهید دکتر محمد بقایی و شهید دکتر علی حکیم از هم دوره‌ای‌ها و همفکران او بودند.

 فعالیت‌های سیاسی ایشان باعث شد که چند بار به او تذکر دادند اگر فعالیت‌هایش ادامه پیدا کند، او را اخراج می‌کنند و سرانجام نیز این کار را کردند. 

راوی: همسر شهید

شهید بزرگوار موسوی نماز عشق می خواند

زندانی

رضا به خاطر فعالیت‌های سیاسی مجبور شد از دانشگاه تهران به دانشگاه اهواز انتقال یابد. این فرصتی بود تا ما رضا را بیشتر ببینیم. او همه کتاب‌ها و اعلامیه‌ها را به انبار خانه منتقل کرده بود. روزی به من گفت: مادر خیلی از دوستانم را ساواک دستگیر کرده و ممکن است همین شب‌ها سراغ من بیایند. به او گفتم: زندان برای مرد است. اصلا ناراحت نباش. من افتخار می‌کنم تو را برای اسلام زندانی کنند.

راوی: مادر شهید

شهید بزرگوار موسوی در جمع یاران

نان حلال

پس از قضیه دستگیری رضا، از او خبری نداشتیم تا این‌که پدر رضا به ساواک احضار شد. در آغاز ورود رئیس ساواک سیلی محکمی به صورت پدرش زد و گفت: پسرتان نان دانشجویی شاه را می‌خورد و علیه شاه اقدام می‌کند.

پدر رضا می‌گوید: پسرم هیچ وقت نان حرام نخورده و همه‌ش با تلاش و زحمت خودش بوده است و به او افتخار می‌کنم.

نخستین بار که او را در زندان کارون دیدیم خیلی لاغر شده بود. من گریه کردم. رضا گفت: مگر تو نمی‌گفتی زندان برای مردان است و تو به من افتخار می‌کنی؟ ساکت شدم او در زندان هم به ما و خواهران و برادرانش درس اخلاق می‌داد. بعد از آزادی از زندان نمی‌توانست درست بنشیند ولی جلوی من رعایت می‌کرد. بعدها فهمیدم به خاطر شکنجه‌هایی بود که در زندان متحمل شده بود.

راوی: مادر شهید

شهید بزرگوار موسوی در جمع یاران

در همین قطعه

تماس تلفنی می‌گرفت و دایما طلب دعا می‌کرد. چند ماه پیش از شهادتش خیلی با من صحبت می‌کرد و سعی او بر این بود که مرا برای روبه‌رو شدن با شهادتش آماده کند. او یک بار مرا به گلزار شهدای آبادان برد و در آنجا به من گفت: من به این زودی شهید می‌شوم و در همین قطعه و در همین جا به خاک سپرده می‌شوم.

من گفتم: خدا نکند. مادر تو باید زنده باشی و خدمت کنی اما با نشان دادن محلی از گلزار تمام تنم لرزید. من تکه چوبی را در همان جا دیدم آن را برداشته و رویش تکه پارچه‌ای بسته و در آن محل در خاک فرو کردم. بعد از شهادتش و در روز هفتمش همان تکه چوب را بالای سرش دیدم.

راوی: مادر شهید

شهید بزرگوار موسوی در جمع یاران

از نامه‌های رضا

همسرم؛ تو ندیده‌ای که لحظه‌های جان دادن یک شهید چقدر دردناک است؛ اما شیرین و باشکوه است. ای یار وفادار، ای مهربان، مبادا خود را غمگین و غریب بیابی که در خلوت‌های پرهراس ذکر اوست که آرام و روشن می‌دارد و تو ای مهربان که بسیار تو را آزردم، اکنون جشن عشق و عید ایمان را بگذار و تو اکنون عزیزت و عزیزمان را قربانی بدار و خونش را ریخته بپندار.

همسرم، من از چشم‌های معصوم تو که به امیدی بر من خیره و دوخته مانده‌اند، شرم دارم، مبادا که از حلقومت ناله‌ای برخیزد. مبادا که رنجت را جز تنهایی کسی بداند. مبادا و این همه را تنها یاد اوست که می‌بخشد.

شهیدان بزرگوار جهان آرا و موسوی

نادرترین حماسه

حماسه خرمشهر، بی‌تردید از نادرترین حماسه‌ها در تاریخ ایران اسلامی است و نقش رضا در این حماسه، نقشی ویژه است. یک بخش آن برمی‌گردد به پیش از جنگ و نیروهای ایشان و بخش دیگر آن در آغاز حمله عراق به ایران بود.

وی به عنوان فرمانده عملیات سپاه خرمشهر در هجدهم مهر ماه سال 1359 در یک نبرد تن به تن در گمرک خرمشهر از ناحیه کمر مورد اصابت قرار گرفت. او تا ساعت‌ها با همین وضعیت جنگید و نیروها را فرماندهی کرد و سرانجام از پای افتاد و او را به عقب منتقل کردند؛ اما خیلی زود برگشت. با شهادت جهان‌‌آرا بچه‌های سپاه جهان‌آرا را در او جستجو می‌کردند. او به سمت فرمانده سپاه منصوب شد و سرانجام در راه آزادسازی خرمشهر به محمد جهان‌آرا پیوست.

راوی: سردار محمدعلی نورانی

از سخنان شهید

 آخرین حرفم این است که در حل مسائل، امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنیم و این شیوه را به کار گیریم. از گذشته عبرت گرفته و از غفلتی که به خون شهدا داشتیم و از عدم حساسیتی که در توجه به بیانات امام داشتیم، استفاده و تلاش کرده، محیط را به یک محیط فعال و پرتفاهم تبدیل سازیم.

هرجا سخنی از شهر ایثار و حماسه آبادان مقاوم، به میان می‌آید، برای زیبایی سخن و حسن ختام آن، جا دارد که از اسوه مقاومت این شهر مظلوم یعنی روحانی مبارز، حجت‌الاسلام والمسلمین حاج آقا غلامحسین جمی نماینده مقام معظم رهبری و امام جمعه محترم آبادان یادی کنیم. او که به حق چون پدری مهربان و دلسوز هیچ‌گاه رزمندگان اسلام را تنها نگذاشت و حضورش در جبهه‌های نبرد، گرمی‌بخش دلها بود. در آن روزهای سخت و تاریک، در سنگر نماز، فریاد مقاومت و مژده پیروزی ایشان بود که بر دلها بذر امید می‌افشاند. اخلاص و عشق او به امام (ره) بی‌حد بود. وی در مصاحبه گفته بود: «من دربست در اختیار حضرت امام خمینی (ره) هستم».

سرانجام این مرد بزرگ در سال 87 در سن 83 سالگی دار فانی را وداع را گفت.

آنچه در پی این مقدمه کوتاه خواهد آمد، گفت و شنودی بی‌تکلف و ساده است با عالم فقید که در سال 69 انجام شده است. خاطرات تلخ و شیرین او از دوران جنگ، به ویژه چگونگی مقاومت مردم آبادان و شکسته شدن محاصره این شهر در عملیات ثامن‌الائمه (ع)، خواندنی است. امام جمعه آبادان در دوران جنگ می‌گوید:

*حضور روحانیت در آبادان

از خاطرات دیگر من، خلوت شدن شهر و تنها شدن ما بود. دیگر تنها شده بودیم و راه نبود و کسی نمی‌توانست واقعا بیاید. دلشان می‌خواست ولی راهی نبود، بعضی‌ها و از جمله مسئولین از طریق هلی‌کوپتر می‌آمدند و هلی‌کوپتر همه کس را هم نمی‌آورد. بعضی‌ با لنج می‌آمدند، مثلا آشناهای خود ما با لنج آمده بودند به دیدن ما؛ یادم هست از جمله کسانی که آمده بود، مرحوم ربانی شیرازی رحمة‌الله علیه بود؛ که بسیار دلگرم کننده بود. جناب آقای حائری آمده بود؛ ایشان هم علاقه وافر به جبهه و جنگ داشتند و چند بار با هلی‌کوپتر آمدند، ولی به طور کلی رفت و آمد زیاد نبود و شهر خلوت بود.

چند روزی بود که کسی از روحانیون را ندیده بودم؛ دیگر کسی نبود. توی منزل ما مثل حالا شلوغ نبود که صحبت می‌کنیم. تنها برادر و بسیاری اوقات پسرم مهدی نزد من بودند. پسر دیگرم محمود راننده من بود؛ در حیاط ما دو یا سه نفر بیشتر نبود. روشنایی برق و چراغ هم هیچ نبود. داشتیم از مسجد باز می‌گشتیم، دیدم یک نفر عمامه به سر در حال قدم زدن است و کسی نبود که از او سؤال کند و من خوشحال شدم و دیدم یک روحانی است، پیاده شدم. آقایی به نام مؤمن‌زاده داشتیم که مدتی اینجا در رادیو بود. قبل از جنگ در کمیته بود و خیلی خدمت کرده‌ بود. توی رادیو برنامه‌ای داشت. مدتی سراغش نرفتم. دیدم آن روحانی ایشان است و گفت: آقا دل من خیلی شور شما را می‌زد و خودم را به زحمت پیش شما رساندم.

با طولانی شدن محاصره، افرادی گوناگون به شهر می‌آمدند. یکی از کسانی که در زمان محاصره پیش ما آمد و وجودش برای ما ارزش داشت، آیت‌الله مهدوی‌کنی بود و همان شب در اتاق کوچکی خوابید. در زمان حصر مشکلات زیادی از قبیل فقدان برق و روشنایی وجود داشت. همه جا تاریک بود. تنها یک فانوس روشن می‌کردیم و هوا بسیار گرم بود. بیرون هم نمی‌شد خوابید. دائما خمپاره می‌آمد. کسی جرأت نمی‌کرد برود پشت بام، توی حیاط هم امنیت نبود. اتاقی بود که در آن می‌خوابیدیم؛ برق و پنکه و کولر نبود، عادت کرده بودیم.

درست یادم نیست، آبادان محاصره شده بود یا نه؛ خاطره جالبی دارم تا فراموشم نشده عرض کنم؛ ماه مبارک رمضان بود، ما داشتیم افطاری می‌خوردیم، دو نفر آمدند منزل و گفتند که ما از تبریز می‌آییم. مرحوم شهید آیت‌الله مدنی آن وقت امام جمعه تبریز بود، گفتند:‌ ما راننده هستیم و آقای مدنی ما را فرستاده تا با شما همکاری کنیم. گفتیم احتیاج هست، ولی شما باید شب را اینجا بمانید تا صبح شود. شب شد، هوا گرم بود و اینها تبریزی بودند و ناسازگار با گرما. ما هم در هال نشسته بودیم تا موقع خواب شد. موقع خوابیدن اینها گفتند: ما کجا بخوابیم؟ گفتم: در این اتاق بخوابید آنها وحشت کرده گفتند: توی این گرما ما چطوری می‌توانیم بخوابیم گفتند: بالا نمیشه بخوابیم گفتم چرا بالا می‌شه بخوابید ولی امکان ندارد گفتند چطور گفتم چون خمپاره زیاد می‌زنند و ترکش آن همه جا می‌آید گفتند آقا ما می‌رویم بالا می‌خوابیم گفتم نمیشه گفتند ما نمی‌توانیم داخل اتاق بخوابیم گفتم نمیشه گفتند ما نمی‌توانیم داخل اتاق بخوابیم هوا گرم است آنها رفتند بالا من هم رفتم اتاق خودم، کمی خوابیدم دیدم یک مرتبه صدای تق تق می‌آید و معلوم بود که از بالا آمدند پایین گفتم چرا نمی‌خوابید؟ گفتند: مگر می‌شود بالا خوابید؟ گفتم من از همان اول به شما گفتم که نمی‌شود بالا خوابید حالا بندگان خدا چطوری شب را صبح کردند یادم نیست صبح آنها را فرستادم برای جهاد.

در آن ایام آب کم شده بود ما یک رادیوی کوچک داشتیم تلویزیون هم به سبب فقدان برق کارایی نداشت وضع برایمان عادی شده بود و می‌گذشت و در آن مدت تنها چیزی که به داد ما می‌رسید، نماز بود. این نماز حالا ما قدرش را می‌دانیم مسجدی بود می‌رفتیم و یک حالت غیرعادی در آن نمازها پیدا می کردیم مسجدی که من قبل از جنگ می‌رفتم و نماز می‌خواندم شبستان و حیاطش مملو از جمعیت می‌شد. چه جمعیتی بود و چقدر برق و تشکیلات اما حالا سوت و کوئر و تاریک؛ نه چراغی، نه خادمی، نه کسی، فقط سه الی چهار نفر بودند و برای نماز جماعت می‌آمدند.

ما می‌رفتیم توی شبستان و توی حیاط نمی‌شد نماز بخوانیم، چون ممکن بود خمپاره بیاید و ترکش‌های آن خطرناک بود. می‌گفتند زیر سقف بهتر است و می‌رفتیم زیر سقف. توی هوای گرم، چراغ درست و حسابی هم نبود. گاهی شمع می‌آوردند، به هر حال با این چند نفر نماز می‌خواندیم و همین نماز حال و هوای خاصی داشت آدم می‌فهمید و حس می‌کرد؛ من حضور قلب خود را نمی‌گویم بچه‌ها حضور قلب بهتری از من داشتند لحظه شماری می‌کردیم که کی مغرب می‌شود تا با دوستان در آن‌ جا نماز بخوانیم نماز ظهر هم در مسجد قدس بود در آنجا عده‌ای بودند و آشپزخانه‌ای داشت که در آن غذا می‌پختند. برای ما نیز غذا می‌فرستادند، ظهرها می‌رفتیم آنجا.

*عدو شود سبب خیر...

یک خاطره از این مسجد قدس دارم یک روز ظهر رفتیم آنجا، نماز ظهر و عصر را خواندیم. پسرم مهدی هم همراه ما بود، ماشینش هم با او بود و دیگی هم آورد تا بعد از نماز، غذا ببریم. نماز را خوانده بودیم خواستیم بلند شویم و از محراب بیرون بیاییم که ناگهان صدای مهیبی آمد و تمام آجرها از اطراف پایین ریخت و گرد و غبار زیادی ایجاد شد؛ به طوری که چشم، چشم را نمی‌دید، یک پیرمرد در همان‌جا به رحمت خدا رفت. در این هنگام مهدی با صدای بلند فریاد زد: پدر تو زنده هستی یا نه؟ گفتم من هستم و ناراحت نباش یا خمپاره بود ما نمی‌دانیم سریع حرکت کردیم مهدی آمد زیر بغل مرا گرفت و گفت یا الله زود برویم که باز هم می‌آید.

یک بار آمد باز هم می‌آید مرا برداشتند و حتی نگذاشتند کفشهایم را بپوشم کفشم را آوردم داخل ماشین. ما را آوردند تا در مسجد توی پیکان سوار بشویم غذا را هم فراموش کرده بودیم. دیدیم یک نفر زخمی شده آثار خون در بدنش معلوم بود گفتم او را ببرید بیمارستان او را با همان ماشین بردیم و تحویل بیمارستان دادیم در بیمارستان تعداد مجروحین را جویا شدیم گفتند الحمدالله کس دیگری زخمی نشده است او با پاره آجر که به سرش خورده بود زخمی شد و بعد فهمیدیم این گلوله توپ بود که به دیوار خورد و جای آن تا مدت‌ها معلوم بود و بعدها تعمیرش کردند دیوار محکم بود و پایین نیامده بود اما عمارت تکان خورده بود و آجر و گچ و سقف پایین ریخته بود. فقط یک نفر زخمی شد. فردا ما سراغ آن زخمی را گرفتیم گفتند به خیر گذشت و نعمتی برایش شده است گویا وقتی دکتر او را بستری و معاینه می‌کند متوجه می‌شود یک غده‌ای داخل شکمش دارد و این بنده خدا که از وجود این غده اطلاعی نداشت مورد عمل جراحی قرار می‌گیرد و غده‌اش را در می‌آورند و راحت می‌شود این خاطرات زیاد است و همه آنها به خاطرم نمانده است.

برگردیم به نماز جمعه. ما در نماز جمعه گاهی شهید می‌آوردند و نمازش را می‌خواندیم من یادم هست که یک جمعه سه، چهار شهید آورده بودند توی نماز جمعه که در آبادان شهید شده بودند یکی از روحانیون بزرگ آنجا بود که از ایشان خواستیم نمازشان را بخوانند هم نماز میت و هم نماز جمعه، نماز میت را هم می‌خواندیم جلوی مسجد قدس، مسجدی که توپ به آن اصابت کرد، روزی دیدیم یک کیسه برنج و یک دوچرخه افتاده و برنج‌ها روی دوچرخه ریخته‌اند. گفتند بنده خدا سوار دوچرخه بود که خمپاره جلوی مسجد افتاد و او هم در دم شهید شد و این دوچرخه و برنج‌های او است. این محاصره آبادان گاهی ما را به وحشت می‌انداخت و می‌گفتیم که آبادان سقوط می‌کند. می‌دیدیم نیروهای ما خیلی جدی هستند، ولی از نظر کمیت تعدادشان خیلی نبود، عملیاتی صورت نمی‌گرفت و بنی‌صدر هم فرمانده کل قوا بود.

مردم حالا می‌دانند که بنی‌صدر چه آدم ناپاکی بود. در اهواز که بودیم، خودش را هم دوش امام می‌دانست و بلند پروازی می‌کرد. زمانی که آبادان محاصره بود، آمد. من می‌دانستم که او به فکر این چیزها نیست؛ آبادان هم زیر دود بود.

در آن زمان محاصره، نماز را به صورت سیّار برگزار می‌کردیم، اما بیشتر اوقات در محل سپاه نماز اقامه می‌شد. منزل مان ایستگاه سه بود، می‌آمدیم توی سپاه، از همان راه محله می‌آمدیم. یک روز آمدیم برویم سپاه نماز بخوانیم، دیدم به قدری دود از این مخازن نفت و بنزین به هوا می‌رفت که عجیب بود. مهدی گفت من نمی‌توانم با ماشین بروم، برگشتم از راه دیگری برویم. خلاصه از آن راه نتوانستیم برویم. وضع این طوری بود و فکر نمی‌کردیم که آبادان محاصره‌اش از بین برود و آزاد شود.

عراق دائماً ما را زیر آتش می‌گرفت. از سمت شمال فاصله‌اش به شهر پنج کیلومتر بود، با خمپاره و توپ اینجا را مرتب می‌کوبید. از آن طرف اروند را هم می‌زد.هواپیما هم می‌آمد. بنی‌صدر هم تعّلل می‌کرد؛ حتی آقای رشیدیان نماینده مردم آبادان رفتند خدمت حضرت امام (ره) صحبت کردند. امام خیلی ناراحت شده بودند، و بنی‌صدر را حاضر کردند و گفتند: باید حصر آبادان شکسته شود.

این برای ما کافی بود که امام (ره) بگوید باید حصر آبادان شکسته شود. تا بنی‌صدر بود، امیدی هم نبود. تا آن ماجرای عزل بنی‌صدر پیش آمد و دفع شرّش شد. وقتی شر بنی‌صدر دفع شد، ما مطمئن بودیم که حصر آبادان شکسته خواهد شد.

حصر آبادان شکسته خواهد شد

*شکسته شدن محاصره آبادان و عملیات ثامن‌الائمه (ع)

بعد از رفتن بنی‌صدر، بلافاصله جنب و جوش شروع شد برای حمله، ما هم نامه‌ای می‌نوشتیم و سفارش می‌کردیم، در همان ایام محاصره،‌خدمت حضرت امام (ره) می‌رفتیم و می‌گفتیم آبادان محاصره است و وضع خرابی است. امام (ره) می‌فرمود: ناراحت نباشید؛ هم حصر آبادان شکسته خواهد شد و هم خرمشهر آزاد خواهد شد. بالاخره جنب و جوش شروع شد و مقدمات کار فراهم آمد. امام فرمان داده بود که عملیات باید حتماً‌ شروع شود.

با همکاری تنگاتنگ سپاه و ارتش و با انجام سایر مسئولان، مقدمات عملیات پی‌ریزی شد. نیروهای زیادی می‌آمدند ماهشهر و از آنجا با هلی‌کوپتر به آبادان می‌‌آمدند. نیروهای رزمنده داوطلب و بسیجی؛ شوری بر پا شده بود در آبادان. همه نیروها وقتی فهمیدند که این تحرکات برای شکستن حصر آبادان است، از همه جا با شوق می‌آمدند. نیروها را آوردند و تعلیمات نظامی می‌دادند تا آماده شوند برای حمله نهایی. خیلی نیرو بود و نقشه عملیات خیلی جالب طرح شده بود. اما آن چیزی که خیلی جالب بود اینکه نیروها را در هم ادغام کرده بودند. واحدهایی متشکل و مرکب از سپاه، بسیج و ارتش فرمانده واحدها بعضی ارتشی و بعضی سپاهی بودند. همه مخلوط بودند و همه برای شکستن حصر آبادان، یک وحدت و روح برادری و انسجام خاصی داشتند؛ شور و شوقی بود. دور تا دور آبادان، در نخل‌ها، بهمنشیر و همه جای آبادان پر از نیرو بود.

به درخواست سپاه برای سرکشی می‌رفتیم و برای ارتش و سپاه سخنرانی می‌کردیم. چون مقدمات حمله آماده بود و باید نیروها تشویق و تشجیع می‌شدند. ما مرتب روزی چند جا می‌رفتیم و برایشان صحبت می‌کردیم و خوب هم بود و خیلی استقبال می‌کردند. یادم نمی‌رود روزی رفته بودم بهمنشیر توی نخل‌ها، یک جایی که ارتش و سپاه و بسیجی‌ها خیلی بودند. برایشان صحبت کردمی و از ایستگاه هفت می‌آمدیم کنار پل. من بچه کم سن و سالی که تقریباً چهارده سال سن داشت، دیدم،تفنگی بر دوش داشت، به طوری که وقتی راه می‌رفت، تفنگ بر زمین کشیده می‌شد. کنار پل ایستاده بود، چهره‌ای جالب داشت. رفتم با او صحبت و سلام کردم و از او پرسیدم اهل کجا هستی و از کجا می‌آیی؟ گفت: من از کرمان آمدم، گفتم: برای چه آمدی؟ با قاطعیت گفت: برای شکستن حصر آبادان. با این حرف او خیلی خوشحال شدم.

یک جنب و جوش عجیبی به وجود آمده بودو توی شهر هم جنب و جوش بود و زمنی‌هایی را آماده می‌کردند برای استقرار توپ‌ها. میدان بزرگی پشت خانه ما بود. برادران ارتشی بولدوزر آوردند و آن را صاف و سنگر درست کردند و جای توپ ساختند.  همه می‌دانستند این کارها برای چه چیزی است. عراق فهمیده بود و مسخره می‌کرد. رادیوی عراق مسخره می‌کرد و می‌گفت که ایران می‌خواهد حصر آبادان را بشکند و فرمانداری نیروها آماده باش داده و از این حرفهای مسخره زیاد می‌زد و می‌گفت: ما هم آماده‌ایم. پس چرا نمی‌آیید، ما آماده پذیرایی از شما هستیم!

نیروها جنب و جوش خوبی داشتند و ما هم هر روز و هر ساعت و هر لحظه، منتظر حمله بودیم و اینکه چه موقع شروع می‌شود، با فرمانده ارتش و سپاه بچه‌های جهاد در منزل جلسه داشتیم و حرف همه این بود که آبادان باید آزاد شود. حمله باید شروع شود و همه در شور و اضطراب بودند و همه می‌گفتند حمله خواهد شد و فرمان حمله از جایی است که هیچ تخلفی از آن نمی‌شود کرد.

فارس

علی جلال فراهانی مدیر کل پیشین بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان مرکزی که در دوران دفاع مقدس مدتی کوتاه پیک شهید مهدی زین‌الدین فرمانده لشکر 17 علی‌ابن‌ابی‌طالب استان قم بوده است در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس «فرهنگ‌حماسه» ایسنا، درباره شاخصه‌های مدیریتی و فرماندهی شهید زین‌الدینی می‌گوید: بارزترین شاخصه فرماندهی شهید زین‌الدین این بود که پیش از انجام کاری همه جوانب را می‌سنجید و پس از آن برای انجام طرح یا نقشه مورد نظر اقدام می‌کرد.: همین شاخصه از او یک فرمانده عملگرا ساخته بود و به همیتن خاطر دستورهایی را که ابلاغ می‌کرد به خوبی و با نتیجه مثبت به پایان می‌رسید. علاوه بر این شهید زین‌الدین حساسیت و سخت‌گیری ویژه‌ای در مورد فرماندهان گردان و محور داشت. منشأ این سختی‌گیری‌ها نظم، انضباط و دانش نظامی بود چرا که معتقد بود برای دست‌یابی به پیروزی باید همه ارکان با هم درست کار کنند.

یادم می‌آید یکی از فرماندهان گردان‌ها برای انجام کاری تصمیم داشت که به مرخصی برود. زمانی که نزد شهید زین‌الدین آمد با مخالفت او مواجه شد. این فرمانده گردان برای وساطت پیش چند فرمانده دیگر رفت تا نظر شهید زین‌الدین را برگرداند اما شهید زین‌الدین مخالفت ورزید. پس از چند هفته شهید زین‌الدین به این فرمانده مرخصی داد. وقتی که از او پرسیدند چرا آن زمان که خودش درخواست مرخصی کرد به او اجازه ندادید تا برود؟ پاسخ داد که می‌خواستم فرمانده گردانم را ارزیابی کنم تا ببینم چه مقدار می‌تواند در شرایط سخت دوام بیاورد و از سوی دیگر خودم نیز تا چه میزان بر تصمیمی که گرفته‌ام می‌توانم بمانم.

شهید زین‌الدین به بیت‌المال حساسیت خاصی داشت و در لشکر به گونه‌ای رفتار می‌کرد که وسایل بیت‌المال درست مصرف شود. یک مصداق ساده این رفتار را می‌توان خودکارهایی که در اختیار داشت عنوان کرد چرا که خودکار شخصی‌اش با خودکاری که مسائل جنگ را می‌نوشت تفاوت داشت. اگرچه شهید زین‌الدین سخت‌گیر بود اما بسیار به وضع نیروهایش توجه اشت. مثلا وقتی که غذا می‌آوردند منتظر می‌ماند که دیگر نیروهایش غذا داشته باشند و بعد خودش سیر بشود.

از دیگر خاطراتم درباره شهید زین‌الدین این بود که روزی از خط مقدم به عقب بازگشته بود و متوجه شده بود که نگهبان سر پست خوابش برده است. نگهبان را پیدا می‌کند و از او دلیل خوابش را می‌پرسد. نگهبان در جواب می‌گوید که در طول روز با دیگر همرزمانش سنگر درست می‌کردند و بسیار خسته شده است. شهید زین‌الدین به او می‌گوید که برود استراحت کند و بعد نام نگهبان بعدی را می‌پرسد. چون نگهبانان صبح از خواب بیدار می‌شوند و متوجه می‌شوند که کسی برای پست به نگهبانی نرفته است با عجله به محل پشت نگهبانی می‌روند و متوجه می‌شوند که خود شهید زین‌الدین تا صبح بیدار نگهبانی می‌داده است. چند نفر که او را می‌شناختند دلیل این کار را جویا می‌شوند که شهید زین‌الدین در پاسخ به آن‌ها گفته بود شما روز قبل سنگر ساختید و بیشترتان خسته بوده‌اید. من چون خسته نبودم به نگهبان گفتم برود تا خودم نگهبانی بدهم.

جلالی فراهانی در پایان درباره شعار «ای فرمانده آزاده آماده‌ایم، آماده» توضیح داد: روزی به همراه شهید زین‌الدین به اندیمشک رفتیم. او قرار بود برای نیروها سخنرانی کند. حدود دو ساعت صحبت کرد. محیط بسیار آرام بود بعد از پایان صحبت‌هایش به دلیل محبوبیتی که میان نیروها داشت، رزمندگان شعار دادند که ای فرمانده آزاده آماده‌ایم، آماده احساس می‌کنم که برای نخستین بار در جنگ این شعار را برای شهید زین‌الدین سردادند.

خاطرات رزمنده زبیده واحدی را در ادامه می‌خوانید:

آقای عربی یکی از معلم‌هایم بود. دبیرستان که بودم با او آشنا شدم. برایمان پنهانی کلاس احکام می‌گذاشت و می‌گفت: کسی نباید از جای ما اطلاع داشته باشه. من هم توی کلاسها شرکت می‌کردم، آخرین بار گفت که می‌خواهد به تهران برود. آدرسش را به ما هم داد. گفت: دوست دارم برایم نامه بنویسید. باخبرم کنید، در هر موردی که شده با من مکاتبه کنید. 

آقای عربی به تهران رفت اما من از طریق نامه باهاش ارتباط داشتم. همان موقع‌ها گفته بود اگر می‌خواستید برایم نامه بنویسید بدهید یکی دیگر برایتان بنویسد و من آن روز خیلی متوجه حرفهایش نشدم اما هر بار که برایش نامه می‌نوشتم با خط دیگران بود، سال دوم دبیرستان بودم همه مردم توی خیابانها ریخته بودند، تظاهرات بود هر روز تظاهرات بود. منم سرکلاس درس نشسته بودم. مدیر آمد، خیلی عصبانی بود، گفت:واحدی بیا دفتر دوباره چه کارکردی؟ من که نمی دانستم موضوع از چه قرار است، گفتم: خانم مگه چی شده؟ مدیر با عصبانیت گفت: دو تا مامور اومدن دنبالت، خیلی ترسیدم.

نمی‌دانستم چه کارکنم فقط صلوات می‌فرستادم و به خودم دلداری می‌دادم که زبیده تو که کاری نکردی شجاع باش دختر، با مدیر وارد دفتر شدم. دوتا مرد قد بلند با سبیلهای پر پشت و با اخم نگاهم کردند. سلام کردم اما کسی جوابم را نداد. یکی از مردها گفت: واحدی تویی؟ گفتم: بله  آقا. گفت: بله! و شروع کرد به ناسزا گفتن من که مبهوت شده بودم، آب دهانم را قورت دادم و گفتم: مگه چی شده؟ مرد نامه‌ای از جیبش درآورد و گرفت سمت من، این نامه چیه؟ از کجا اومده؟ به کجا فرستادی به کی فرستادی؟ 

عرق سردی روی پیشانی‌ام نشسته بود. نمی‌دانستم باید چه کار کنم. دوباره زیر لب شروع کردم به صلوات فرستادن، بعد با اطمینان جواب دادم: نه نامه مال من نیست، مرد که قدش بلند تر بود و تا آن زمان از من سوال می‌کرد، گفت: مگه تو واحدی نیستی؟ خدا داشت کمکم میکرد دیگر هیچ ترسی نداشتم با همه قاطعیت جواب دادم: واحدی هستم اما نامه مال من نیست، صورت مرد از عصبانیت تیره شده بود، کاغذ را پرت کرد سمت من و گفت بخونش، نقشه‌شان را فهمیدم. نامه را خواندم ولی باز هم گفتم مال من نیست. همه نگاهم می‌کردند. من یک طرف و بقیه یک طرف منتظر بودند تا ببینند که چه می‌شود.

دوباره مرد داد زد: بنویس از روی همین نامه بنویس. همین که مرد این جمله را گفت خیالم راحت شد توی دلم خوشحال شدم. آقای عربی فکر همه چیز را کرده بود با خیال راحت نامه را گرفتم از روی میز کنار دستم خودکاری برداشتم و همانجا شروع کردم به نوشتن دو مرد نگاهم می‌کردند یکی از آنها نامه را از زیر دستم کشید گفت: بسه دیگه بده ببینم. نامه راگرفت توی یکی از دستهایش و برگه مرا هم توی دست دیگرش داشت نگاهشان می‌کرد و من سربه زیر منتظر جواب بودم. 

مرد نگاهی به من انداخت سنگینی نگاهش را احساس کردم، از اینکه هیچ مدرکی نداشت تا مطمئن شود که من نامه را نوشتم خیلی حرص می‌خورد دنبال بهانه می‌گشت. بدون مقدمه ازمن پرسید: با کی رابطه داری؟ منظورشان را خوب فهمیده بودم از اینجا به بعد باید نقش بازی می‌کردم، گفتم: ببخشید منظورتونو نفهمیدم.

مردی که قدش کوتاهتر بود و تا آن موقع ساکت ایستاده بود، گفت: پس چرا روسری پوشیدی؟ گفتم روسری بپوشم کار بدی که انجام ندادم. مرد نمی‌توانست قانعم کند نگاهی به مدیر و ناظم کرد و با فریاد گفت: مگه بهتون نگفتن چادر و روسری نپوشین. اصلا نباید حجاب داشته باشین منم که شیطنتم شروع شده بود، گفتم: نه. ناظم و مدیر با چشم‌های از حدقه در آمده نگاهم می‌کردند ولی هیچ حرفی نزدند. سکوت دفتر مدیر را برداشته بود فقط صدای نفس کشیدن می‌آمد، صدای ضربان قلبم را می‌شنیدم و فقط خدا خدا می‌کردم. یکی از مردها گفت: بیا بریم به این دختره نمی‌یاد این کاره باشه، خیلی بچه است، اصلا نمی‌فهمه ما چی داریم می‌گیم، شاید کسی باهاش دشمنی داشته. از خدایم بود این جمله را بشنوم تند پردیم وسط حرفش و گفتم: آره دشمن زیاده حتماً کسی با من دشمنی داشته و اسم و فامیل منو پایین نامه نوشته، من چه می‌دونم تهران کجاست اصلا چه جوری مینویسن دیگه بیام نامه بدم که چی؟

دو مرد به همدیگر نگاهی انداختند و بعد به من نگاه کردند. من خوب نقشم را بازی کرده بودم و توی دلم می‌خندیدم اما هنوز دلشوره داشتم از ساواک چیزهایی شنیده بودم که مو را به بدن راست می‌کرد، همچنان صلوات می‌فرستادم تا آنها با حالت عصبانیت از آنجا رفتند. 

توی دلم خدا را شکر می‌کردم که صدایی شنیدم صدای شعار بود می‌گفتند بگو مرگ بر شاه. بچه‌های مدرسه خودمان بودند آمده بودند توی حیاط می‌خواستند بروند بیرون اما مدیر و ناظم نمی‌گذاشتند. همهمه‌ای برپا بود، باران هم شروع کرده بود به باریدن نگاهم به باغچه افتاد خاک باغچه گل شده بود رفتم سمت باغچه، بدون اینکه کسی متوجه بشود خم شدم یک مشت گل برداشتم و با همه قدرتم چشم‌های مدیر را نشانه گرفتم. مدیر یکدفعه دست گذاشت روی چشمهایش و داد زد وای چشمام می خواست دست بکشد روی چشمهایش تا گل را پاک کند. اگر می‌فهمید  که منم کارم تمام بود.

تند تند رفتم سمت آبخوری دست‌هایم را شستم و گوشه‌ای جدا از بچه‌ها آرام ایستادم مدیر هم آمده بود تا صورتش را بشورد با آن صورت و چشم های قرمز خیلی خنده دار شده بود. در حالی که نفس نفس میزد گفت: واحدی ندیدی کی این کارو کرد؟ 

گفتم: نه خانم. نگاهی به من کرد وبا تعجب گفت: تو که اینجایی، چرا نرفتی؟ منم با قیافه‌ای حق به جانب گفتم: برم چه کار؟مگه من بیکارم، اومدم اینجا درس بخونم نه تظاهرات، اونا بیکارن. مدیر لبخند رضایتی زد و گفت: آفرین و رفت سمت دفتر . منم از خدا خواسته به کلاس رفتم و چادر و کیفم را برداشتم و با همه قدرتم دویدم به دیوار مدرسه که رسیدم نگاهش کردم برایم آسان بود از دیوار رفتم بالا بچه ها داشتند شعار می دادند بهشان رسیده بودم همه نفرتم را ریختم توی صدایم و فریاد زدم: بگو مرگ برشاه، بچه‌ها که مرا دیدند خوشحال شدند. همه با صدای بلند تکرار کردند بگو مرگ بر شاه ...
*دفاع پرس
 

 هرجا سخنی از شهر ایثار و حماسه آبادان مقاوم، به میان می‌آید، برای زیبایی سخن و حسن ختام آن، جا دارد که از اسوه مقاومت این شهر مظلوم یعنی روحانی مبارز، حجت‌الاسلام والمسلمین حاج آقا غلامحسین جمی نماینده مقام معظم رهبری و امام جمعه محترم آبادان یادی کنیم. او که به حق چون پدری مهربان و دلسوز هیچ‌گاه رزمندگان اسلام را تنها نگذاشت و حضورش در جبهه‌های نبرد، گرمی‌بخش دلها بود. در آن روزهای سخت و تاریک، در سنگر نماز، فریاد مقاومت و مژده پیروزی ایشان بود که بر دلها بذر امید می‌افشاند. اخلاص و عشق او به امام (ره) بی‌حد بود. وی در مصاحبه گفته بود: «من دربست در اختیار حضرت امام خمینی (ره) هستم».

سرانجام این مرد بزرگ در سال 87 در سن 83 سالگی دار فانی را وداع را گفت.

آنچه در پی این مقدمه کوتاه خواهد آمد، گفت و شنودی بی‌تکلف و ساده است با عالم فقید که در سال 69 انجام شده است. خاطرات تلخ و شیرین او از دوران جنگ، به ویژه چگونگی مقاومت مردم آبادان و شکسته شدن محاصره این شهر در عملیات ثامن‌الائمه (ع)، خواندنی است. امام جمعه آبادان در دوران جنگ می‌گوید:

                                                                        ***

*برگزاری اولین نماز جمعه در آبادان

تاریخ اولین نماز جمعه را دقیق نمی‌دانم که چه روزی بوده است، در آبادان آرامش بود و از جنگ خبری نبود. اما وقتی جنگ شروع شد، نماز جمعه هم قهراً تعطیل شد. نماز جمعه دو ماه یا سه ماه تعطیل بود، تاریخ دقیقش را نمی‌دانم. شهر کم کم خلوت شد، همه رفتند، زن و بچه آنهایی که کاری با جنگ نداشتند، رفتند. اما رزمندگان و عده‌ای از کسبه و بازاریان در آبادان مانده بودند. در حالی که جنگ شروع شده بود، بعضی بچه‌ها دوباره آمدند و گفتند. که نماز جمعه را در آبادان دائر بکنیم؛ باید نماز جمعه داشته باشیم. تعداد مردم هم کم بود. گفتم: حالا کجا نماز جمعه را برگزار کنیم؟ در همه جای شهر گلوله و خمپاره می‌آید و جایی در امان نیست. یک زیر زمینی در احمد آباد وجود داشت که امن بود و بعدها محل کمیته ارزاق آبادان شد. اولین نماز جمعه جنگ را در همان زیرزمین برگزار کردیم و در واقع اوائل جنگ بود. تعداد مردم هم برای نماز جمعه به اندازه‌ای بود که مشروع باشد. تقریباً در حدود ده الی دوازده نفر بودند.

هفته‌های اول خواهران شرکت نمی‌کردند، ولی بعداً خواهران هم شرکت کردند. هر هفته تعداد شرکت کنندگان در نماز جمعه زیادتر می‌شد، به طوری که زیرزمین پر می‌شد و کمبود جا وجود داشت. مخصوصاً یادم هست که در یکی از این نماز جمعه‌ها که ما آنجا دایر کردیم، مرحوم شهید رجایی رحمه الله علیه هم آمده بود، ولی من متوجه نشدم. خیلی از مسئولین بودند که می‌آمدند، ولی ما متوجه حضور آنها نمی‌شدیم. در زمان جنگ به علت عادی نبودن اوضاع، اگر وزیری می‌آمد، تشریفاتی در کار نبود و بیشتر اوقات ما متوجه آمدن آنها به شهر آبادان نمی‌شدیم. اطلاع داشتیم که شهید رجایی به آبادان آمده، ولی از اینکه کجا هست، خبری نداشتیم. وقتی که نماز جمعه را خواندیم و در همان زیر زمین مردم بعد از نماز جمع شده بودند، آقایی گفت: شهید رجایی اینجا هستند. من نیز ضمن ملاقات با ایشان مذاکره و صحبت کردم. وقتی مرحوم شهید رجایی رفت و آنجا خلوت شد، خمپاره‌ای آمد و محل انفجار در همان نزدیکی جایگاه نماز جمعه بود. صدای مهیبی بود، آنهایی که آنجا بودند، وحشت کردند و متفرق شدند، زیرا می‌دانستند که عراق همان محل را دوباره مورد اصابت قرار می‌دهد. خوشبختانه از جمعیت کسی آسیبی ندید.

ما چند هفته‌ای نماز جمعه را آنجا دایر می‌کردیم، ولی بعداً به خاطر یک سری مسائل، امکان برگزاری نماز جمعه نبود. چرا که وقتی نماز جمعه برگزار می‌شد، دشمن می فهمید و عراقیها هم به نماز جمعه و مردم نمازگزار رحم نمی‌کردند و جان مردم نمازگزار در خطر بود. علت اصلی کمبود جا بود، بعد مقرر شد که نماز جمعه را سیار کنیم. به خاطر اینکه دشمن غافل شود، گاهی دو جمعه، سه جمعه در یک جا بودیم. گاهی هر جمعه در یک جا بودیم. در مسجد موسی‌بن جعفر (ع) و مسجد قدس و مسجد مهدی موعود (عج) نماز جمعه برگزار می‌شد. گاهی اوقات نماز جمعه را در یک زیر زمین در لشکر آباد امیری در آبادان برگزار می‌کردیم. بعضی مواقع هم در بیمارستان شرکت نفت نماز جمعه را م‌خواندیم. به هر صورت نماز جمعه آبادان، مدت زیادی سیار بود و هر هفته در یک نفطه از شهر برگزار می‌شد. پس از مدتی دیگر برگزاری نماز جمعه در شهر مشکل شده بود و شهر تقریباً خطرناک شده و همه جای آن ناامن بود. در مسیر جاده آبادان - ماهشهر که از آبادان پانزده کیلومتر فاصله داشت، محلی برای نماز جمعه صاف کرده بودند، آنجا تقریباً بیابان بود، سایبانی هم نداشت و هواگرم بود. در آبادان چه تابستان و چه زمستان زیر آفتاب نشستن مشکل است. ولی نمازگزارها می‌آمدند و کاری به گرما و بیابان نداشتند. در آفتاب داغ می‌رفیم و آنجا نماز جمعه را برقرار می‌کردیم آن نماز جمعه را برقرار می‌کردیم آن نماز جمعه‌ها حل و هوای دیگری داشتند. از همین رو ادمه جمعه نیز در آن برهه از زمان به آبادان می‌آمدند و در نماز جمعه شرکت می‌کردند. یادم هست یک مرتبه هم آقای شیرازی از مشهد مقدس به آبان آمده بودند و در آن بیان نماز خواندند. هوا گرم بود و بعد از اینکه نماز را خواندیم، آقای شیرازی گفت: آقا ما از این هوای گرم و داغ لذت بردیم. هم هوا داغ بود و هم مردم و بچه‌ها داغ بودند.

در مسیر جاده آبادان - اهواز، در حدود ده الی دوازده کیلومتری آبادان، برادران رزمنده بوشهر یک مسجدی در زیرزمین درست کرده بودند، به ما گفتند: اینجا جای خوبی برای برگزاری نماز جمعه است. بوشهری‌ها یک تیپ دریایی کنار کارون داشتند و همان‌جا مستقر بودند، مسجد خوبی هم درست کرده بودند، مسجد جای امنی بود. از زیر زمین که می گذشتیم، به مسجد می‌رسیدیم. مدنی نماز جمعه را در آنجا برگزار می‌کردیم و بعضی وقتها نماز جمعه قهراً تعطیل می‌شد و آن هم در شرایط خطرناکی بود که از طرف مقامات نظامی به ما اعلام خطر می‌کردند و فرموده حضرت امام (ره) را در مورد رعایت مسائل نظامی یادآور می‌شدند. بچه‌ها ناراح می‌شدند، ولی ما می‌دیدیم چاره‌ای نیست. گاهی بود که من یک ماه در اهواز بودم و نمی‌گذاشتند به آبادان بروم! اما این نماز قطع نمی‌شد و ما به طور خودکار می‌دیدیم یک حالتی هست که جذب می‌کند. یک عده‌ای دلشان می‌خواست جمعه از بیرون آبادان بیایند و جمعه برایشان نماز برقرار کنیم.

بعضی از روحانیون می‌گفتند: «این نماز خواندن اینجا، یک لذت دیگری به ما داد.» بعضی از افراد عادی، نیروهای رزمنده دیگر، نه تنها در آبادان، بلکه در محورهای دیگر هم که بودند، برای نماز جمعه به آبادان می‌آمدند. بقدی شلوغ می‌شد که علاوه بر سالن مسجد قدس، حیاطش هم پر می‌شد، و تا بیرون مسجد و در خیابان جمعیت نمازگزار بود.

این معجزه نماز بود که من اول عرض کردم که ما نمی‌فهمیدیم نماز چیست و توی این جنگ، ما نماز جمعه را فهمیدیم. اینکه می‌گویند نماز جمعه تعطیل نشود و امام (قدس سره) این قدر روی آن تاکید داشتند، ما اثرش را دیدیم. حالا ببینید تا کجا کشید اثرش. خوب ما اینجا صحبت می‌کردیم درباره جنگ و تشویق و تشجیع رزمنده‌ها؛ خودمان نمی‌دانستیم که این نماز چه اثری دارد. از کویت نامه می‌آمد که تو را به خدا این نماز تعطیل نشود و این خطبه‌ها را ادامه دهید. از جاهای دیگر هم می‌آمد. بعد من متوجه شدم که این نماز و این عبادت، دشمن را خیلی نگران کرده است. فرماندهی بود در سپاه اهواز که می‌گفت: می‌دانید که اعلامیه‌ای علیه شما در جبهه‌ها پخش می‌شود. گفتم: چی هست؟ یک اعلامیه آورد و به من داد. از طرف ارتش عراق بود. آنها این اعلامیه‌ها را به طرز خاصی داخل نیروهای ما پخش کرده بودند.

در این اعلامیه که مطالبش به زبان عربی بود، علیه من حرفهایی زده بود که فلانی چه کار می‌کند و مردم را به کشتن می‌دهد. این آقا شما نظامی‌ها را به کشتن می‌دهد. بالاخره فحش زیاد به من داده بودند و ما فهمیدیم که این نماز چه اثر جالبی دارد و اهمیت نماز جمعه را از این طریق متوجه شدیم که مورد عنایت خاص حضرت امام (قدس سره) قرار گرفته بود.

یک مرتبه خدمت حضرت امام رسیدم، مرا به خاطر نماز تشویق کرد. امام فرمودند: فلانی تو کجا هستی؟ مگر آبادان نیستی؟ من فهمیدم که حضرت امام (ره) هر جمعه مراقب نماز هستند. یک بار حضرت امام (ره) در یک سخنرانی که کرده بودند و الان یادم نیست کدام سخنرانی بود، از آبادان و نماز جمعه آبادان اسم برده بودند که من یادم هست آقای صفایی که نماینده آبادان بود، زنگ زدند و گفتند: آقا فهمیدی که حضرت امام راجع به آبادان چه فرمودند؟ گفتم: چه فرمود؟ من نشنیده‌ام.... بالاخره این نماز این قدر مهم بود و بهم نخورد و تداوم پیدا کرد.

گاهی ما در نهایت دلهرگی نماز می‌خواندیم، بعضی صبحهای جمعه که می شد من متحیر بودم که نماز جمعه را کجا بخوانیم، کجا برویم که امن باشد. ما هم ریسک می‌کردیم و می‌گفتیم یک جایی برویم و خدا هرچه بخواهد. می‌رفتیم و نماز را می‌خواندیم و الحمدولله چیزی هم نمی‌شد. گاهی به نزدیکی‌های محل نماز جمعه گلوله اصابت می‌کرد، خمپاره اصالب می‌کرد، اما در همه مدت جنگ، من یادم نیست که در روز جمعه و نماز جمعه یک نفر خراشی برداشته باشد؛ همه سالم می‌آمدند و نماز را می‌خوندند و می‌رفتند.

*آبادان؛ روزهای محاصره

آبادان در آغاز جنگ در محاصره نبود و مردم از راه آبادان - اهواز یا از راه آبادان - ماهشهر از شهر بیرون می‌رفتند. ناگهان از دو جاه آبادان را محاصره کردند؛ راه خروج از آبادان یکی خرمشهر بود که در اشغال عراقی‌ها قرار داشت.

قبل از جنگ تمام آبادانی‌هایی که می‌خواستند به اهواز مسافرت کنند، نوعا از راه خرمشهر می‌رفتند و این راه آبادان - اهواز تقریبا متروک بود. با سقوط خرمشهر دو راه دیگر برای خروج از آبادان باقی مانده بود، یکی راه آبادان - اهواز و یکی هم راه آبادان - خرمشهر. دشمن وقتی خرمشهر را گرفت، اول به این فکر بود که از طریق پل خرمشهر عبور کند و به طرف آبادان بیاید. به همین سبب برادران جهادگر آمدند و گفتند: ما در یک محوری داریم کانال می‌زنیم و آن را طوری درست می‌کنیم که وقتی تانک بیاید پشت آن بماند و نتواند از آن عبور کند. این کانال در نزدیکی بیمارستان طالقانی بود. کانال‌های عریض و طویلی بود. اینها همه برای دفع خطر بود که اگر عراق بخواهد از پل عبور کند و به طرف آبادان بیاید، اینجا که آمد با کانال مواجه شود. عراق به هر صورت ترسید و مأیوس شد. چون این طرف مقداری مستحکم شده بود، این طرف پل خرمشهر بچه‌ها موضع خودشان را محکم درست کرده بودند و از پل آمدن برای عراق دشوار بود و این شدت که عراق به صورت نعل اسبی آمد و آبادان را محاصره کرد و راه آبادان - اهواز را اشغال و سپس دور زد و راه ماهشهر را هم گرفت و درست آبادان به شکل نعل اسبی محاصره شد، به طوری که اگر مردم از آبادان می‌آمدند اهواز یا ماهشهر، در چنگال عراقی‌ها قرار می‌گرفتند. مردم به طوری عادی سوار اتوبوس و مینی‌بوس شده و بعضی به طرف ماهشهر و بعضی می‌رفتند اهواز. مردم زیادی آن روز آمده بودند و عراقی‌ها آنها را پیاده کرده و اسیر می‌کردند و مرد و زن را می‌گرفتند، به هر حال یک روز قبل از اینکه مردم خبر محاصره را بفهمند، تعداد زیادی افراد عادی اسیر شدند.

در آن روز وقتی آمدم مسجد برای نماز، دیدم زنی گریه می‌کند، و مردم هم جمع شده بودند. گفتم: خواهر چرا گریه می‌کنی؟ گفت: من و شوهرم بودیم، شوهرم را اسیر کرده و مرا ول کردند و من آمدم. ما یک مرغداری داشتیم، مرغداری را خراب کردند و زندگی ما از بین رفته. شوهرم را اسیر کردند و من الان چیزی ندارم، هیچی ندارم، کمکی می‌خواست، مقداری به او کمک کردم. خلاصه شوهر اسیر بود و زن سرگردان.

یک روز قبل از محاصره آبادان، آقایان مشکینی، خزعلی و طاهری و دو نفر دیگر بودند که اسمشان حالا یادم نیست، می‌آمدند و می‌رفتند، راه باز بود و برای ما اینها مؤثر بودند. از طرف حضرت امام (ره) می‌آمدند. اینها آمدند آبادان و شبی ماندند و ناهاری منزل ما بودند. بعد با هم رفتیم رادیو و برای مردم پیام دادند. ما دلمان می‌خواست بیشتر بمانند، اما آنها می‌خواستند بعد از ظهر بروند و من اصرار می‌کردم به آقای مشکینی، خزعلی و طاهری که شما اینجا بمانید و ما اینجا تنها هستیم، شما برای ما خوب هستید، منبر می‌روید، پیام یم‌دهید و مردم را دلگرم می‌کنید. آقای مشکینی گفت: مانعی نیست ولی آیت‌الله خزعلی وعده دارد و در اهواز جلسه دارد. آیت‌الله خزعلی گفت: در اهواز جلسه داریم، وعده دادم و کار دارم. هر چه ما اصرار کردیم، اینها قبول نکردند و عصر حرکت کردند و رفتند اهواز. من گفتم امشب بمانید، فردا بروید، آنها خلاصه قانع نشدند و خودشان یادشان هست. عصر حرکت کردند و رفتند و فردایش آبادان محاصره شد. عده زیادی توی همان راهی که آقایان آمده بودند، اسیر شدند که اگر این آقایان فردایش می‌رفتند، اسارت آنها قطعی بود. مورد دیگر یادم نمی‌رود.

ایشان نیز نجات پیدا کردند. آقای دکتر شیبانی نماینده مردم تهران در مجلس است. آن موقع حضورش دلگرم کننده بود، از طرف دولت آمد و چند ماهی اینجا بود؛ پول آورده بود برای کارکنان.

بین مردم چرخ می‌زد و نمایندگی تامی داشت. این آقای دکتر شیبانی و یکی دیگر - به نظرم جعفر مدنی زادگان بود توی شرکت نفت - به اتفاق هم از آبادان به اهواز می‌روند. این موضوع را آقای مدنی زادگان بعدا برای من نقل کرد؛ گفت: ماشین ما آمد و دیدیم در فاصله دوری، جمعیتی ایستاده، گفتیم چه خبر است، مقداری ماندیم و نگاه کردیم، دیدیم افرادی مسلح هستند و مردم را می‌گیرند. فورا فهمیدیم که عراقی هستند و مردم را اسیر می‌کنند. دستپاچه شدیم و گفتیم بیایید دور بزنیم، دور زدیم، عراقی‌ها فهمیدند و چند گلوله به طرف ما شلیک کردند و ما هم به سرعت از محل دور شدیم. اگر یک مقدار جلوتر رفته بودیم، در چنگال عراقی‌ها اسیر می‌شدیم. در جاده ماهشهر نیز کسانی مثل وزیر نفت آن روز، آقای تندگویان و دو سه نفر همراهشان اسیر شدند. آنها از راه ماهشهر آمده بودند و متوجه نشدند و در چنگال عراقی‌ها افتادند. وضع عجیبی بود؛ روز اول و دوم خیلی‌ها اسیر شده بودند و بعد مردم کمک‌کم متوجه شدند و بیرون رفتن از شهر دیگر ممکن نبود. محاصره بود و اگر مدتی این طور ادامه می‌یافت، مردم و رزمندگان گرسنه می‌ماندند و مهمات  تمام می‌شد. تنها یک راه مانده بود و آن هم راه آبی متروکه و مهجوری بود که سال‌ها کسی از آن راه عبور و مرور نمی‌کرد و آن از طریق بهمن شیر بود. در آنجا اسکله‌ای بود که با لنج به ماهشهر می‌رفتند. راه متروکه‌ای بود، ولی چاره‌ای نبود.

عده‌ای از این لنج داران راه را بلد بودند، و یا اینکه لنج‌ها را اجاره می‌دادند و مردم را از این طریق منتقل می‌کردند. اما طی کردن فاصله شهر تا اسکله که حدود سی کیلومتر می‌شد، کاری مشکل بود. از جاده خسروآباد تا آن‌جایی که آسفالت بود، بد نبود؛ اما آنجا که جاده به سمت چپ منحرف می‌شد و خاکی بود و به طرف «چوئبده» می‌رفت، کار سخت بود و گاهی برادران عرب با وانت توی این بیابان‌ها می‌رفتند.

جاده پر از دست‌انداز و زحمت‌آوری بود؛ مردم با یک خون دلی آنجا می‌رفتند و با لنج می‌رفتند ماهشهر. با لنج گاهی معطل می‌شدند، گاهی راه را گم می‌کردند و گاهی توی گل گیر می‌کردند و با یک خون دلی به ماهشهر می‌رفتند. آذوقه هم از این طریق برای ما می‌آمد. آذوقه با لنج و موتور آبی از بندر امام خمینی می‌آمد و در سی‌ کیلومتری پیاده می‌کردند و با ماشین آنها را می‌آوردند. مهمات هم از این راه می‌آوردند. بعد یک فرجی شد و بچه‌های رزمنده زحمت کشیدند و همانجا یک ترمینال هوایی برای هلی‌کوپتر درست کردند، که هلی‌کوپترها از آنجا پرواز کردند برای بندر امام؛ و نیروها و مهمات را با زحمت از این راه می‌آوردندو هیلی‌کوپتر می‌بایست در سطح خیلی پایین پرواز می‌کرد تا در دید دشمن نباشد، چون آبادان کاملا در محاصره دشمن بود. غیر از این راه هیچ راه دیگری نبود. من خاطرات زیادی از آن زمان یادم هست، بعضی خیلی جالب هستند و اصلا فراموش نمی‌شود.

یک وقتی در همان ایام حصر آبادان، سمیناری تشکیل شده بود از ائمه جمعه در آموزش و پروش استان در اهواز، ما را هم دعوت کردن به اهواز. همان زمانی که آبادان محاصره بود و حالا تنها راهی که ما داشتیم از همان راه آبی یا با هلی‌کوپترها بود. آمدیم «چوئبده» با هلی‌کوپتر به ماهشهر برویم و از ماهشهر با ماشین به اهواز بیاییم، وقتی آمدیم، ظرفیت هلی‌کوپتر پر شده و ما می‌توانیم  شما یک نفر را ببریم، ولی چون من دو - سه نفر همراه داشتم، او گفت: ما باید به تعداد شما برخی افراد را پیاده کنیم؛ اگر شما راضی هستید، ما این کار را انجام می‌دهیم. گفتم اینها که سوار شدند کی هستند؟ گفت: اینها همه سرباز و بسیجی هستند و می‌خواهند مرخصی بروند. من گفتم: اینها می‌خواهند مرخصی بروند و خوب نیست پیاده شوند. من فردا می‌روم.

حالا سمینار می‌خواهد دائر بشود و باید سر ساعت مقرر به اهواز می‌رفتیم، اما برگشتیم به شهر. شب در آبادان ماندیم و فردا رفتیم و جا برای سوار شدن بود.

در ارتباط با این سفر خاطرات بسیاری دارم. از جمله این که ما آمدیم «چوئبده» هنگام برگشت نیز در «چوئبده» (همان محل اسکله راه‌آبی) ماشین نداشتیم و سر راه ایستادیم. ماشین‌هایی مال رزمنده‌ها بود، این ماشین‌ها نیرو جابه‌جا می‌کردند، یکی از اینها آمد و گفت: آقا می‌خواهید کجا بروید؟ گفتم: می‌خواهم بروم آبادان. گفت: بیایید سوار شوید. در راه سؤال کردم اهل کجا هستید، گفت: ما از جهاد اصفهان یا نجف‌آباد آمده‌ایم. در فیاضی داشتیم پل بشکه‌ای درست می‌کردیم و هنوز مشغول بودیم که یک مرتبه خمپاره آمد، یکی از برادران پاره پاره شد و افتاد توی شط. ما به زحمت توانستیم یک مقداری از گوشت بدنش را از شط جمع کنیم و داخل گونی کرده و امروز آن را فرستادیم برای خانواده‌اش.

پدر سردار شهید حاج حسن شاطری هم، صحبت همسرش را تأیید می‌کند و می‌گوید: حاج حسن آقا از زمانی که لباس رزم پوشید با جمهوری اسلامی عهد و پیمان عمیقی بست و تا آخرین لحظه عمر خود به این نظام خدمت کرد و پای عهد و پیمان خود ایستاد و نهایتاً به افتخار شهادت نائل آمد و ما نیز به داشتن چنین فرزندی افتخار می‌کنیم.

مادر سردار شهید حاج حسن شاطری هم با بیان اینکه «من به شهادت فرزند خود افتخار می‌کنم» می‌گوید: شهادت بزرگترین افتخاری است که نصیب هر کسی می‌شود، شهادت بزرگترین آرزوی شهید شاطری بود، تمام عمر خود را صرف خدمت به نظام کرد و در همین راه به شهادت رسید.

دریادار همتی بر روی عرشه ناو

 

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان، از این افتخارات مثال زدنی در گوشه گوشه شهرمان کم نیست، با هر پدر و مادر شهیدی که صحبت می‌کنی این مدال افتخار را روی سینه خودشان به نو نشان می‌دهند، با غرور و افتخار بی حد و اندازه‌ای از خصوصیات اخلاقی و ویژگی‌های بارز فرزند شهیدشان صحبت می‌کنند و نهایتاً با چشمانی بارانی و خیس و داغی بر دل، سر خود را بالا می‌گیرند و به شهادت فرزندشان افتخار می‌کنند.

این روزها اگر به منزل پدر و مادر شهیدی می‌روی تاقچه کوچکی را می‌بینی که به عکس‌ شهیدشان مزین شده تا گوشه‌ای از صفحات رنگین افتخارشان را به تو نشان بدهند.

اما پدر شهید دریادار محمد ابراهیم همتی به گونه‌ای دیگر به شهادت فرزند رشیدش به عنوان فرمانده ناوچه پیکان همیشه قهرمان در خلیج فارس افتخار می‌کند، او می‌گوید من به افتخار فرزند شهیدم، کمر و پشتم را راست می‌کنم، سینه‌ام را جلو می‌دهم و با قدرت تمام سرم را بالا می‌گیرم.

تنها خواهر شهید دریادار محمد ابراهیم همتی و تنها دختر عباسعلی همتی روزی که برای بازگویی خاطراتی از برادر شهیدش به مناسبت 7 آذر، روز نیروی دریایی و سالروز شهادت شهید همتی، به دفتر ایسنا آمد، عکسی در دست داشت که مدالی افتخار بر سینه پدرش می‌درخشید.

آذر همتی در بازگویی ماجرای این عکس می‌گفت: این عکس مربوط به سال 1386، یکماه قبل از فوت پدرم است، در این عکس پدرم، (مرحوم عباسعلی همتی، پدر شهید دریادار محمد ابراهیم همتی) و دایی من در کنار قاب عکس برادر شهیدم ایستاده‌اند و عکس یادگاری می‌گیرند.

پدرم در این تاریخ حدود 80 سال سن داشت و به سختی می‌توانست بایستد و حرکت کند، او با کمک دایی کنار قاب عکس فرزند شهیدش ایستاده و عکس یادگاری می‌گیرد، پدرم به علت کهولت سن نمی‌توانست کمرش را راست کند و صاف بایستد اما در این عکس می‌بینیم که تمام قد و استوار و با تمام قدرت کنار قاب عکس برادرم ایستاده است.

خواهر دریادار همتی

 

خواهر شهید همتی در توصیف حس و حال پدرش در زمان ایستادن کنار قاب عکس برادر شهیدش گفت: پدرم در حالی که کمرش را راست کرده و ایستاده بود، گفت" من به داشتن چنین فرزندی که جان خود را در دفاع از وطنش فدا کرده افتخار می‌کنم و به افتخار این فرزند شهیدم پشتم را راست می‌کنم و سینه‌ام را جلو می‌دهم و با قدرت تمام سرم را بالا می‌گیرم، داشتن چنین فرزندی برای من بزرگترین افتخار است و من به شهادت فرزندم افتخار می‌کنم.

پدر شهید دریادار همتی ایستاده از راست

 

مرحوم عباسعلی همتی، پدر شهید دریادار محمد ابراهیم همتی روز 13 اسفند 1386 به دیدار فرزند شهیدش شتافت.

ایسنا