راز محبوبیت حاج قاسم چه بود؟
رمز و راز اصلی محبوبیت، پیشرفت و موفقیت افراد و جوامع، «اخلاص» است.
معجزه اخلاص
شهادت سپهبد شهید قاسم سلیمانی و تشییع بی نظیر پیکر مطهر ایشان و دیگر شهدای مقاومت، بار دیگر همگان را متوجه این سؤال کرد که «راز محبوبیت حاج قاسم» چیست؟ آنچه از مجموع بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به دست می‌آید این است که رمز و راز اصلی محبوبیت، پیشرفت و موفقیت افراد و جوامع، «اخلاص» است.
اهمیت اخلاص در اسلام
اخلاص، یکی از مهمترین فضائل اخلاقی؛ بلکه اصلی‌ترین فضیلت اخلاقی است که انسان سالک الی الله به آن نیاز دارد. از طرفی «بی‌اخلاصی، درد بزرگی برای انسان است. 1
اهمیت اخلاص آنگاه روشن می‌شود که بدانیم اساساً «خدای متعال همیشه روی کارهایی که از روی ایمان و اخلاص است، تأثیرات بزرگی قرار میدهد. این را بدانید: هر کاری را شما از روی اخلاص بکنید، خدا به آن برکت خواهد داد. هر کاری راکه از روی حسابگریهای مادّی بکنید، متزلزل است. ممکن است به نتایجی برسد؛ خیلی از اوقات هم به نتیجه نمی‌رسد.2 این همان روایت معروفی است که می‌فرماید: «من کان للَّه کان اللَّه له»۳، هر کس برای خدا باشد، قدرت الهی در خدمت او قرار می‌گیرد و به او کمک می‌کند.
ملاک اصلی رفتار مخلصانه
نقطه محوری و کانون مفهوم اخلاص، «خدا» است. به عبارت بهتر در مفهوم اخلاص، «خدا» نهفته است، زیرا «ممکن است یکی عاشق کسی باشد؛ خالص و مخلص برای او حرکتی را انجام دهد. یا عاشق میهنِ خود باشد؛ خالص و مخلص برای میهنش حرکتی را انجام دهد. اینها ماندگار نیست و تا وقتی است که این هیجان و احساس در او باشد. به مجرّد اینکه احساس او یک ذرّه سرد شد، چشمش باز می‌شود و به خود می‌گوید که آیا من بروم بمیرم تا فلان کس بخورد گردنش کلفت شود؟! اما اگر برای خدا باشد، این‌طور نیست.3
ویژگی سردار رشید اسلام، حاج قاسم سلیمانی این بود که سرباز «اسلام» بود نه صرفاً سرباز «وطن» و اگر خدمتی هم به وطن دارد، برای اسلام و خدا است. بنابراین «هرجا که مجاهدت خالصانه و مخلصانه باشد، نتیجه‌اش درخشش و تلألؤ خواهد بود. منتها مجاهدت خالصانه و مخلصانه، ممکن است برای خدا انجام گیرد، ممکن هم هست برای غیرِ خدا انجام گیرد. اگر برای خدا انجام گرفت، همیشگی، ماندگار و زایل ناشدنی است؛ اما اگر برای غیرِ خدا انجام گرفت، ماندگار نیست.4
ویژگی سردار رشید اسلام، حاج قاسم سلیمانی این بود که سرباز «اسلام» بود نه صرفاً سرباز «وطن» و اگر خدمتی هم به وطن دارد، برای اسلام و خدا است.
صفات اخلاقی وابسته به اخلاص
اخلاص یکی از صفات مهمی است که چند صفت دیگر به آن وابسته است و باعث تکمیل و تحقق بهتر اخلاص می شود. نکته ی مهم اینکه این ویژگی‌های اخلاقی هم می تواند به عنوان راهکار کسب اخلاص باشد و هم به عنوان نتیجه و اثر اخلاص.
الف. اعتماد به خدا
اولین و مهمترین ویژگی که در کنار اخلاص تحقق پیدا می‌کند «اعتماد به خدا» است. این صفت، به عنوان «ریشه» اخلاص به شمار می‌رود. کسی که صفت اخلاص را در خود محقق می‌کند، باید صفت «ایمان به وعده‌های الهی و اعتماد به خدا» را نیز داشته باشد. اساساً اخلاص «ناشی است از روحیه‌ی اعتماد به خدا؛ می دانیم که پیش خدای متعال ضایع نمی شود.5
وقتی کار برای خدا باشد، هر قدر عقلِ انسان بیشتر و تیزتر باشد، فداکاری او بیشتر خواهد شد؛ چون می داند که این همه عمر گذراندن، در دنیا تلاش کردن، عرق ریختن، فکر کردن، دویدن، پول به دست آوردن و کیف و عیش کردن، از بین می‌رود. هر چه کام بیشتر باشد، ناکامی بیشتر می‌شود.6
به عنوان نمونه در حادثه ی عاشورا، «ظواهر حکم می کرد که این شعله در صحرای کربلا خاموش خواهد شد.»(۲۲) همه در نصحیتهای خودشان به امام حسین (علیه‌السّلام) همین را می گفتند؛ «ولی اعتماد به خدا حکم می‌کرد که علی‌رغم این ظواهر، یقین کند که حرف حق و سخن درست او غالب خواهد شد.»7 همین اعتماد به خدا باعث می شود انسان، کار را تنها برای رضای خدا انجام دهد.
ب. بصیرت
یکی دیگر از ویژگی‌های همراه با اخلاص، «بصیرت» است. مهمترین ویژگی جوان مؤمن انقلابی در دوران کنونی «بصیرت» است و این ویژگی ارتباط محکمی با «اخلاص» دارد. ارتباط این دو فضیلت اخلاقی به این‌گونه است که «این اخلاص و بصیرت روی هم اثر می گذارند. هرچه بصیرت شما بیشتر باشد، شما را به اخلاص عمل نزدیکتر می کند. هرچه مخلصانه تر عمل کنید، خدای متعال بصیرت شما را بیشتر می کند.8
خداوند در قرآن می‌فرماید «اَللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنوا» هرچه به خدا نزدیک تر شویم و مخلصانه‌تر عمل کنیم، خداوند نیز «یُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النّور»9 نور بیشتری به انسان میدهد و وقتی نور الهی بود، بصیرت بیشتر می‌شود و انسان می تواند واقعیت ها و حقائق را بهتر درک کند.
ج. ایثار و گذشت
صفت مهم دیگری که با صفت اخلاص ارتباط دارد و به عنوان راهکاری برای کسب صفت اخلاص به شمار می‌رود، «ایثار و گذشت» است. اخلاص، نوعی گذشت است. هرچه انسان بتواند از انگیزه‌های شخصی عبور کند و به انگیزه‌های والا برسد، به اخلاص نزدیکتر است. اخلاص، یعنی خالص کردن و ناب کردن نیّت. به دنبال ناب کردن نیّت هم خالص کردن و ناب شدن عمل می‌آید... چگونه می شود به این رسید؟ خوب؛ یک مقدار با گذشت. مثل همه‌ی کارهای دیگری که مجاهدت انسان در آن شرط است و مجاهدت لازم دارد، این هم از همان قبیل است. باید انسان یک مقدار گذشت کند. گاهی شما می‌بینید در یک فضا انسان احساس می‌کند که اگر من این کلمه را بگویم، ممکن است برای من وجهه ایجاد کند، در حالی که معتقد به آن کلمه نیست. خوب؛ آدمی که اهل اخلاص نباشد، آن کلمه را خواهد گفت. آدمی که اهل اخلاص است، یعنی می‌خواهد کارهایش خالص برای اهداف والا - یعنی در نهایت برای ذات مقدّس پروردگار - باشد، این را نخواهد گفت. یعنی در واقع، یک نوع گذشت.10
آثار اخلاص
الف. پیش رفتن کارها
ما اگر اخلاص داشته باشیم، کارهامان پیش می رود.»11«اگر کار برای خدا انجام گیرد و نیت برای خدا خالص باشد، اشکالاتی که معمولاً در کارها مشاهده می شود، پیش نخواهد آمد.»12 با نگاهی به تاریخ، یک سؤال مهم برای همه انسانها پیش می‌آید: چرا از دوران حضرت آدم، هابیل، نوح و ابراهیم گرفته تا دوران پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه و آله)، امام حسین (علیه‌السّلام) و دیگر ائمه و تاکنون، با اینکه در ظاهر همه محنت ها، مصیبت ها و سختی ها علیه جبهه ی الهی بوده، اما نه تنها اهداف پیامبران، ائمه و شهدا از بین نرفته است، بلکه ماندگارتر و قوی تر شده است؟
بر اساس محاسبات «باید در طول تاریخ نامی از پیام پیغمبران نمانده باشد؛ باید فکر آنها، ایده‌ی آنها، راه آنها در زیر تندباد حوادث تلخ بکلی نابود شده باشد، در هم پیچیده شده باشد، از بین رفته باشد.»13 اما چرا به عکس شده است؟ راز آن مشخص است «اخلاص، صبر، بصیرت، گذشت و اعتماد به خدا.
ب. محبوبیت و جذب دلها
چیزی که می تواند دل مردم را به طرف ما جلب کند - اگر جلب دل مردم لازم باشد؛ که البته لازم هم هست - اخلاص للَّه است. این، راز قضیه است.» زیرا فرمود: «مَن اَصلَح ما بَینَه وَ بَینَ اللَّه، اَصلَحَ اللَّهُ ما بَینَه وَ بَینَ النّاس»14«یعنی من و شما، اگر میانه‌ی خودمان را با خدا درست کنیم، خدا میانه‌ی ما را با مردم، درست خواهد کرد. راه دیگری وجود ندارد.15
ممکن است کسی سؤال کند چه ارتباطی بین رفتارهای مخلصانه و محبوبیت وجود دارد؟ پاسخ این است که «طبق محاسبات مادی و ظاهری، گاهی اینها، هیچ ارتباطی با هم ندارد. اما، ماورای این محاسبات بسیار حقیر و کوته‌بینانه‌ی مادی، محاسباتی حقیقی در عالم وجود، وجود دارد که آن، محاسبات حکمت آمیز الهی است.16
ج. شکرگذاری خدا و ماندگاری نام نیک در تاریخ
معمولا انسانها به دنبال ماندگاری نام نیک در تاریخ هستند، اما انسان های مخلص، تنها به دنبال ماندگاری نام «اسلام» در تاریخ هستند. خداوند نیز به به خاطر اخلاص و تکلیف‌گرایی آنها، نام آنها را در تاریخ ماندگار می کند.
این، نوعی شکر الهی و شکر پروردگار عالم است از بندگان خودش؛ «انّ اللَّه شاکر علیم» 17 با اینکه ما هیچ طلبی نداریم، خدا هم شکرگزاری می کند. خدای متعال از بندگانی که با اخلاص کار کردند و همه ی سرمایه ی خودشان را آوردند وسط، شکرگزاری می کند. یکی از بخشهای شکرگزاری هم همین است که این نام نیک در سالهای متمادی برای اینها باقی می ماند.18
انسان های مخلص، تنها به دنبال ماندگاری نام «اسلام» در تاریخ هستند.
د. پاداش بی‌نهایت برای کارهای آنها
در آیه دیگری از قرآن کریم می‌خوانیم: «و ماتُجزَون اِلاّ ما کُنتم تَعمَلون، الاّ عِبادَاللَّهِ المخلصین»19 یعنی «همه ی مردم، پاداش متناسب با عمل کاری را که انجام داده‌اند، می گیرند، مگر بندگان مخلص خدا. اینها عملشان و پاداششان متناسب نیست. عملشان هرچه که باشد، پاداش آنها بی‌نهایت است؛ زیرا این وجود متعلق به خدا، برای خدا و سرتا پا در خدمت اهداف الهی است. او، همه‌ی وجودش برای خدا خالص شده است.20
در روایتی نیز گفته‌اند: «خدای متعال می فرماید: اگر به بنده‌ی مخلص یا مخلص، همه‌ی دنیا را هم بدهم، حق او ادا نشده است. بنابراین، جزای او متناسب با عملی که انجام می دهد، نیست. یک نماز او برابر هزاران نمازی است که بندگان خوب خدا بخوانند.21
راهکار کسب و تقویت اخلاص
بر اساس آنچه در عنوان «صفات اخلاقی وابسته به اخلاص» گفتیم، برخی از راهکارهای رسیدن به اخلاص روشن شد، اما علاوه بر آنها راهکارهای دیگری برای رسیدن به اخلاص نیز وجود دارد.
الف. دوست نداشتن ستایش دیگران
اصلی‌ترین راه رسیدن به اخلاص و تقویت آن، دوری از خوش‌آمدهای دیگران است. پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) در روایتی می‌فرمایند: «إنَّ لِکُلِّ حَقٍّ حَقیقةً» هر چیزی دارای حقیقتی است و یک روح و یک معنا و یک حقیقت دارد. «و ما بَلغَ عَبدٌ حقیقةَ الإخْلاصِ» بنده به حقیقت اخلاص و به آن معنای حقیقی اخلاص نمی رسد «حتّی لا یُحِبَّ أنْ یُحْمَدَ علی شَی‌ءٍ مِن عَمَلٍ للّه»22... مگر اینکه دوست نداشته باشد که مردم او را برای هیچ یک از کارهایی که برای خدا انجام میدهد، ستایش کنند.23
مثلاً کسی کار خوبی را برای خدا انجام داده و به خاطر دیگران نبوده، بر اساس وظیفه بوده؛ اما «دوست می دارد که مردم بگویند: «ایشان چقدر آدم خوبی است.» کارش رابرای مردم نکرده است. کار را برای خدا انجام داده و تمام شده؛ اما از مدح مردم و از اینکه مردم از او تعریف کنند، خوشش می‌آید.24
ب. انجام دادن همه کارها به قصد قربت
همه ی کارها را می شود برای خدا انجام داد. بندگان خوب خدا همه ی کارهای معمولىِ روزمره‌ی زندگی را هم با نیت تقرب به خدا انجام می دهند و می توانند. بعضی هم هستند که حتّی قُربی‌ترین و عبادی‌ترین کارها - مثل نماز - را نمی توانند برای خدا انجام دهند25
ج. با خدا سخن گفتن و خود را نزدیک او دیدن
این کار «به انسان روح اخلاص می دهد... دعا روح اخلاص را در انسان می دمد.»26 راه عمل کردن به این راهکارها نیز این است که انسان مراقب رفتار خود باشد. چه خوب است انسان در طول روز، همه اعمال خود را زیر نظر داشته باشد و ببیند که آیا کاری که انجام داده است، با اخلاص بود یا نه.
کلید آسمانی شدن
اکنون به برکت خون شهدای اسلام، به ویژه شهادت سپهبد شهید سلیمانی، جوانان زیادی شوق شهادت دارند. اشتیاقی که روز به روز بیشتر می‌شود و همه یک پرسش مهم دارند: «راه شهادت چیست؟سپهبد شهید سلیمانی خود پاسخ این سؤال را داده است. او به همه مشتاقان شهادت این گونه می گفت «بدانید تا کسی شهید نبود، شهید نمی شود. شرط شهید شدن، شهید بودن است. در حقیقت کلید اصلی آسمانی شدن، «اخلاص» است. این همان تعبیر دیگری است از روایت معروف «موتوا قَبلَ أن تَموتوا».27
بنابراین اگر میخواهیم حاج قاسم باشیم و حاج قاسم‌های دیگری تربیت کنیم، می بایست خود را به چهار ویژگی معنوی مهم و بنیادی تربیت کنیم: «اخلاص»، «اعتماد به خدا»، «بصیرت» و «ایثار و گذشت». آری این ویژگی ها «قاسم سلیمانی» را تبدیل به «سردار دلها، شهید حاج قاسم سلیمانی» کرد و این است راز محبوبیت حاج قاسم.
پی‌نوشت ها:
۱.بیانات در خطبه‌‌های نماز جمعه‌ی تهران، ۱۳۸۴/۰۷/۲۹
2.بیانات در دیدار جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان، ۱۳۷۲/۰۸/12
3. بیانات در دیدار فرماندهان سپاه - ۱۳۷۳/۰۶/۲۹
4. همان
5. بیانات در دیدار بسیجیان استان کرمانشاه - ۱۳۹۰/۰۷/۲۲
6. .بیانات در دیدار فرماندهان سپاه - ۱۳۷۳/۰۶/۲۹
7. بیانات در دیدار جمعی از پاسداران و بسیجیان، ۱۳۷۷/۰۹/۰۲
8. بیانات در جمع ۱۱۰ هزار بسیجی در روز عید غدیر، ۱۳۸۹/۰۹/4
.9 سوره بقره، آیه۲۵۷
.10 بیانات رهبر انقلاب در دیدار جمعی از بانوان اندیشمند و سخنان بانوان در این دیدار، ۱۳۷۷/۰۷/۱۸
.11 بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، ۱۳۹۰/۱۲/۱۸
12 . بیانات در اوّلین روز ماه مبارک رمضان، ۱۳۷۱/۱۲/۰۴
13.بیانات در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه، ۱۳۹۰/۰۴/۰۶
14. نهج‌البلاغه، حکمت ۸۹
15. بیانات در دیدار نمایندگان مجلس، ۱۳۷۱/۰۳/۲۰
.16بیانات در دیدار نمایندگان مجلس، ۱۳۷۱/۰۳/۲۰
17. سوره بقره، آیه ۱۵۸
18 بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت - ۱۳۸۹/۰۶/۰۸
19. سوره صافات، آیات ۳۹و۴۰.
20. بیانات در اوّلین روز ماه مبارک رمضان، ۱۳۷۱/۱۲/۰۴
21. بیانات در اوّلین روز ماه مبارک رمضان، ۱۳۷۱/۱۲/۰۴
22. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، محمد بن حسن فتّال نیشابوری، ج۲، ص ۴۱۴.
23. بیانات در اوّلین روز ماه مبارک رمضان، ۱۳۷۱/۱۲/۰۴
24. بیانات در اوّلین روز ماه مبارک رمضان، ۱۳۷۱/۱۲/۰۴
25. بیانات در خطبه‌‌های نماز جمعه‌ی تهران، ۱۳۸۴/۰۷/۲۹
26.بیانات در خطبه‌‌های نماز جمعه‌ی تهران، ۱۳۸۴/۰۷/۲۹
27.فیض کاشانى، محمد محسن، الوافی، ج۴، ص۴۱۲.
