شهر دهدشت یکی از شهرهای کهگیلویه و بویراحمد همچون تصویری که به دونیمه تقسیم شده است دو بخش بافت قدیمی و جدید دارد. بافت نوین که در دهه 40 شمسی پایه‌گذاری شده است، هم‌اکنون ساختمان‌هایی با مصالحی همچون آجر، بتن و فوم دارد و بافت قدیم که چند صد سال تاریخ را در خود جای داده، بیشتر با مصالح گچی و ساروج ساخته شده است.
چند دهه است که هر دو بافت در کنار همدیگر در این قاب نشسته‌اند، گاه بافت قدیم به حریم بافت جدید تجاوز می‌کند؛ اما بیشتر، این بافت جدید است که هرروزه از مرزهای گذشته‌اش پا فراتر می‌نهد و خاطر آسوده تمدنی خاموش را پریشان می‌کند. با وجود اینکه این دو بافت قدیم و جدید شانه به شانه هم حرکت می‌کنند اما به‌نظر می‌رسد مردم ساکن در بافت جدید نمی‌دانند که مردمانی که قرن‌ها پیش از آنها در خاکی که اینک آنها می‌زیند چه زندگی شکوهمندی داشته‌اند.
محمد موسوی، فردی 63ساله ساکن این شهر است. بیشترین مطلبی که وی از شهرش می‌داند مربوط به تاسیس شهر جدید دهدشت در دهه 40شمسی بر ویرانه‌های بلاد شاپور است. او می‌گوید: در سال 1342فردی به نام سرهنگ علیزاده که فرماندار استان تازه تاسیس کهگیلویه و بویراحمد بود این شهر را بنیاد نهاد.
به گفته وی در روز پایه‌گذاری شهر، برخی کدخدایان محلی، سرمایه‌داران بهبهانی، مردم و سرهنگ علیزاده فرماندار نظامی کهگیلویه و بویراحمد در آن حضور داشتند. او بیان می‌کند: از این دست ساختمان‌های گچی قدیمی در روستاهای اطراف نیز زیاد است و در گذشته، عشایر از آنها برای نگهداری دام‌های خود استفاده می‌کردند و معمولا به خانه‌های گبری معروف است. گبر، یک اصطلاح پارسی میانه به‌معنای زرتشتی است.
دهدشت، مرکز فرهنگی استان
بهروز نیک اقبالی، کارشناس میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان نیز در این‌باره می‌گوید: در روستاهای اطراف شهرستان کهگیلویه ساختمان‌ها و دهکده‌هایی وجود دارد که مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی ازجمله صفویه است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان راه‌حل به یادماندن تاریخ گذشته این شهر را اختصاص عنوان مرکز فرهنگی استان به آن می‌داند و می‌گوید: اگر مسئولان همکاری کنند و چنین عنوانی برای آن در نظر گرفته شود این شهر آوازه گذشته خود را بیش از پیش به‌دست می‌آورد.
علیرضا ایزدی درباره برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی درباره مرمت این شهر تاریخی می‌گوید: 13میلیارد ریال در سال مالی 1391به مرمت و بازسازی بافت تاریخی دهدشت اختصاص یافت. به گفته وی، با این اعتبار کار مرمت و بازسازی کاروانسرا، حمام کهیار و حمام ضلع شرقی، مسجد مورک و کاوش مسجد چهل ستون، مسجدجامع و امامزاده شفیع‌الله انجام خواهد شد.
تغییر کاربری بافت تاریخی
با وجود این تلاش‌ها که مدیرکل میراث فرهنگی از آنها سخن می‌گوید، همواره بی‌توجهی به این شهر تاریخی که برخی از آن به‌عنوان خواهرخوانده اصفهان صفویه یاد می‌کنند مورد انتقاد برخی علاقه‌مندان میراث فرهنگی بوده است. در همین رابطه اسحاق آقایی، یکی از هنرمندان عکاس استان که عکس‌های بسیاری از بافت تاریخی این شهر تهیه کرده است، می‌گوید: سال‌ها بی‌توجهی به این بخش از استان موجب ویرانی بخش اعظم آن شده است، علاوه بر آنکه قسمت‌های باقیمانده نیز به‌خوبی نگهداری نمی‌شود. وی اضافه می‌کند: به‌عنوان نمونه میدان‌های بزرگ باستانی آن توسط کودکان محله به مکانی برای فوتبال بازی‌کردن تبدیل شده است و بخش‌هایی از آن نیز به‌صورت جای امنی برای معتادان درآمده، علاوه بر آنکه این شهر تاریخی به مکانی برای چرای گوسفندان نیز تبدیل شده است. ساسان، نوجوان 13ساله‌ای که در زمین خاکی شهری که در دوره ساسانی بنیانگذاری شده است، بازی می‌کند، می‌گوید: تا یاد دارم اینجا جای بازی ما بوده است، چون جای بهتری برای بازی کردن نداریم.
محمود دهقانی، استاد دانشگاه تکنولوژی سیدنی استرالیا که پیش از این برای بررسی تاریخ دوره صفویه به این شهر سفر کرده در یادداشتی نوشته است: وقتی برای پژوهش در راستای تاریخ معماری پرآوازه دوره صفویه از طرف دانشگاه تکنولوژی سیدنی استرالیا به ایران سفر کردم، درنظر داشتم اطلاعاتی مکتوب از شهر دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد نیز به‌دست بیاورم ولی آگاه شدم که کارهای پژوهشی عمیق، به‌ویژه در گستره تاریخ معماری، در شهرهای کوچکی چون دهدشت صورت نگرفته است. در این مورد خاص، تنها تاریخ نویس و جهانگرد اروپایی‌ای که صحبتی به میان آورده «هانس گاوبه» است که تهیه کتاب‌هایش در خارج آسان‌تر از خود دهدشت است.
او در ادامه می‌نویسد: «هانس گاوبه ضمن مطالعه آثار پیشینیان ازجمله احسن التقاسیم مقدسی، برای پژوهش درباره شهرسازی به دهدشت سفر کرده است. هر چند استو کلر، بل، استین و هاریسن هم دهدشت را توصیف کرده‌اند اما در تحقیقات آنها چندان به ساختمان‌های شهر اشاره نشده که چه‌کسی آنها را ساخته است.» ولی هانس گاوبه می‌نویسد: «این را باید تنها نمونه معماری و شهرسازی دوران صفویه دانست.»
نابسامانی‌ها در نگهداری از این شهر تاریخی از دید او نیز مخفی نمانده و در بخشی از گزارش خود آورده است: «برخی از مردم در خانه‌های نیمه مخروبه بافت قدیم، ساختمان‌های تاریخی را به طویله جانوران اختصاص داده بودند و خودسرانه در بافت قدیم برای خود خانه ساخته بودند.»
او در جای جای گزارش خود به اهمیت و رونق دهدشت در تاریخ صفویه اشاره می‌کند و در پایان می‌نویسد: خانه‌هایی که من و همراهان در بافت قدیم دهدشت از آنها نقشه تهیه کردیم و عکس گرفتیم بیشتر گویای شهری قدرتمند است که احتمالا پادگانی نظامی بوده که در کنار آن تمدن و بازار و خیابان‌های شهر نیز ساخته شده‌اند. چون پژوهش اینجانب به انگلیسی نوشته شده اگر عمری بود قصد دارم برمبنای نقشه‌هایی از خانه‌ها که روی آن وقت زیادی گذاشته‌ام در کتابی به «دهدشت و تاریخ معماری بافت قدیم آن» بپردازم.
منابع تاریخی چه می‌گویند
براساس منابع تاریخی، این شهر در دوره ساسانیان توسط پسر اردشیر اول ساخته شده و در آن دوران به نام بلاد شاپور شهرت داشت؛ در دوره‌های پسین نیز رونق داشت اما شروع پی ریزی شهر کنونی دهدشت را پس از دوره مغولان و به‌عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جست‌وجو می‌کنند، ولی بافت قدیم دهدشت را که هم‌اکنون بخش‌هایی از آن بر جای مانده است، منسوب به دوره صفوی می‌دانند. بافت قدیم دهدشت که هم‌اکنون 35هکتار وسعت دارد و به سرعت در حال تخریب است در سال 1364در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
منبع:hamshahrionline.ir
