مدعیان ملاقات-ملاقات امام زمان(عج)

طبق توقیع شریف امام مهدی(عج) می فرماید: «هر کس بگوید که مرا دیده است، دروغ گفته است»، در حالی که در طرف دیگر می بینیم بسیاری از شخصیت های بزرگ معتقدند امام زمان(عج) را دیده اند؟ این تناقض را چگونه توجیه می کنید؟

پیش از بیان پاسخ ابتدا متن توقیع شریف را ذکر مى کنیم، آن گاه به بررسى سندى و دلالى آن مى پردازیم. در توقیع منسوب به آن حضرت خطاب به على محمد سمرى آمده است:
«یا عَلىّ بن محمّد السَّمرى أعظَمَ اللّه أَجرَ اخوانِکَ فیکَ: فَاِنّک مَیّت ما بَینک و بین سِتّة أیّام، فَاجمَع أمرَکَ، و لا تُوصِ الى أحد فَیَقوم مَقامَکَ بَعدَ وفاتِکَ، فَقَد وَقَعَتِ الغیبةُ التّامَّة، فلا ظُهُورَ الاّ بَعدَ اذنِ اللّه تَعالى ذِکرُه، و ذلک بَعدَ طوُل الأمَدِ و قَسوَة القلوب وامتَلاء الارضِ جَوراً و سَیأتى شیعَتى مَن یَدّعى المشاهَدَة، ألا فَمَن ادَّعى المُشاهَدَة قَبلَ خُروجِ السُّفیانىّ و الصَّیحة فَهُو کَذّاب مُفتر»؛ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲۶۰، ح ۷؛ احتجاج طبرسى، ج ۲، ص ۲۹۷.؛ «اى على بن محمد سمرى! خداوند اجر برادران دینى تو را در سوگ تو افزون کند. تو زندگى را شش روز دیگر بدرود خواهى گفت. کار خویش را سامان بخش و به کسى در مورد جانشینى خود (در نیابت خاصه ) وصیّت نکن که غیبت کامل کبرى آغاز گردیده و ظهور جز به اذن الهى تحقّق نیابد و آن، پس از مدّتى دراز و قساوت دل ها و آکنده شدن زمین از جور و ستم خواهد بود. آگاه باشید هر کس پیش از خروج سفیانى و صیحه آسمانى ادعاى مشاهده ما را داشته باشند، سخت دروغ گو و افترا زننده است». از این توقیع استفاده مى شود کسانى که پیش از خروج سفیانى و شنیده شدن صیحه آسمانى، ادعاى رؤیت و مشاهده کنند، «کذّاب و مفترى» خواهند بود و تکذیب آنان لازم است.
بخشى از این توقیع، نهى از وصیت و سفارش خاص (بعد از على بن محمد سمرى) است و مدعیان خاص را پس از وى ردّ مى کند و کسانى که تا هنگام ظهور حضرت، چنین ادعایى بکنند، باید تکذیب شوند.
همچنین از این توقیع استفاده مى شود که ظهور حضرت در بین مردم، به اجازه خدا و پس از مدّت طولانى است؛ آن گاه که قلب ها سخت گردد و زمین پر از ستم شود. با توجه به اینکه خواص یاران حضرت در غیبت صغرى ایشان را مشاهده کرده اند، توقیع نفى ظهور و رؤیت کلّى مى کند و جمله «فلا ظهور...» این معنا را مى رساند؛ زیرا ظهور به معناى بروز پس از خفا است. و «لاى نفس جنس»، همراه استثنا بدین معنا است که هیچ ظهورى ندارد و افراد، وى را مشاهده نمى کنند؛ مگر پس از اذن الهى ر.ک: چشم به راه مهدى، ص ۴۸..
پس برابر این توقیع، مدعى مشاهده دروغ گو است و ادعاى وى قابل پذیرش نیست. پاسخ هاى چندى به اشکالات و مباحث مطرح در این توقیع ارائه شده که به بعضى از آنها اشاره مى شود:

بررسى سندى
به نظر برخى، این روایت مرسل و سند آن ضعیف است. حسن بن احمد مکتّب (راوى توقیع)، شناخته شده نیست و صدور توقیع مذکور ثابت نمى شود.
محدّث نورى در نجم الثاقب مى گوید: «این خبر ضعیف و غیر آن، خبر واحد است که جز ظنى از آن حاصل نشود و مورث جزم و یقین نباشد. پس قابلیت ندارد که معارضه کند با وجدان قطعى که از مجموع آن قصص و حکایات پیدا مى شود. هر چند از هر یک از آنها پیدا نشود؛ بلکه از جمله اى از آنها دارا بودن کرامات و خارق عاداتى را که ممکن نباشد صدور آنها از غیر آن جناب استفاده مى شود. پس چگونه رواست اعراض از آنها به جهت وجود خبر ضعیفى که ناقل آن (شیخ طوسى)، عمل نکرده به آن در همان کتاب» نجم الثاقب، ص ۴۸۴..
بررسى دلالى
از نظر دلالت، با عنایت به اینکه على بن محمد سمرى، نیابت خاصّ از آن حضرت داشت (و در این زمینه نیز بارز و شناخته شده بود)، مقصود از «ادعاى مشاهده»، در این روایت مطلق مشاهده (و دیدار) آن حضرت نیست؛ بلکه همان طور که علامه مجلسى نیز احتمال داده است، مراد ادعاى دیدار همراه با نیابت از آن حضرت و آوردن اخبار و دستورات از جانب ایشان، مانند سایر نمایندگان آن حضرت در عصر غیبت صغرى است ر.ک: بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۳۱۸ و ۳۲۵.. این توقیع، اعلام پایان یافتن «غیبت صغرى» و شروع «غیبت کبرى» است که در آن به جناب على بن محمد سمرى(ره)، امر شده است که به احدى وصیت نکند که بعد از او قائم مقام او و نایب خاصّ باشد. و نیز اعلام صریح بطلان ادعاى افرادى است که در غیبت کبرى، ادعاى نیابت و سفارت خاصه و وساطت بین امام«ع» و مردم مى نمایند. پس مراد از اینکه «مدّعى مشاهده» کذّاب و مفترى است، ممکن است کسانى باشند که ادعاى نیابت کنند و بخواهند با دعوى مشاهده و شرفیابى، خود را واسطه بین امام و مردم معرّفى کنند امامت و مهدویت، ج ۲، ص ۴۷۵.. امام خواست این باب را مسدود کند و به مردم خبر دهد که هر کس ادعاى دیدار مرا بکند و بگوید من وکیل یا نایب خاص آن حضرت هستم و این طور آن حضرت را مى بینم، دروغ گو است و او را تکذیب کنند.

اعراض از توقیع
توقیع - به فرض صحّت سند - معرضُ عنه است؛ چرا که اصحاب حکایات زیادى نقل کرده اند که اشخاص معتمدى با امام زمان(عج) دیدار داشته اند و حتّى خود شیخ طوسى که توقیع را نقل کرده، به آن عمل نکرده است.
صاحب منتخب الاثر مى گوید: «این توقیع منافى است با آنچه کلّ افراد بر آن ظاهراً اتفاق نظر دارند. حتّى شیخ طوسى که این توقیع را نقل کرده، شمار زیادى را نام برده که حضرت را مشاهده کرده اند... (خود وى ) به آن عمل نکرده و اصحاب از آن اعراض کرده اند. پس توان معارضه با این وقایع و حکایاتى که از مجموع آنها قطع حاصل مى شود، ندارد» منتخب الاثر، ص ۴۰۰.. در واقع، عمل کنندگان به این توقیع بسیار اندک هستند.

تعارض با ادعیه و روایات
این روایت ضعیف السند با روایاتى که مشتمل بر ادعیه و اعمال خاصّ براى رؤیت صاحب الزمان مى باشند، متعارض است و آنها از نظر سند قوى تر و از نظر دلالت روشن تر هستند؛ بلکه بعضى از این روایات، داراى سند صحیح هم هستند. همان طور که محدّث نورى در باب دوازدهم کتاب نجم الثاقب، دعاهایى براى دیدار صاحب الزمان ذکر کرده است.
مفهوم توقیع
ممکن است مراد از توقیع مذکور، نفى ادعاى اختیارى بودن مشاهده و ارتباط باشد؛ یعنى، اگر کسى مشاهده و ارتباط را به اختیار خود ادعا کند - به این صورت که هر وقت بخواهد خدمت امام عصر(عج) شرفیاب مى شود یا ارتباط پیدا مى کند - کذّاب و افترا زننده است و این ادعا از احدى در غیبت کبرى پذیرفته نیست؛ یا اینکه چنین کسى که این سمت را به راستى داشته باشد، پیدا نخواهد شد و اگر هم کسى آن را دارا باشد، از دیگران مکتوم مى دارد و به کسى اظهار و افشا نمى کند. اجمالاً با این توقیع، در آن همه حکایات و وقایع مشهود و متواتر نمى توان خدشه کرد و بر حسب سند نیز، ترجیح با این حکایات معتبر است. اگر به کتاب هایى چون نجم الثاقب رجوع کنیم، مى بینیم که در این حکایات، وقایعى است که هرگز شخص عاقل در صحّت آنها نمى تواند شک کند. بنابراین هم شرفیابى اشخاص به حضور آن امام عزیز ثابت است و هم کذب و بطلان ادعاى کسانى که در غیبت کبرى، ادعاى سفارت و نیابت خاصّه و وساطت بین آن حضرت و مردم را مى نمایند، معلوم است ر.ک: امامت و مهدویت، ج ۲، ص ۴۷۵؛ آخرین امید جهان، ص ۲۳۸.. پس صرف دیدار، در روایت منتفى نشده است و علما نیز نفى اصل دیدار را استفاده نکرده اند؛ اما از آنجایى که قطعاً نمى توان توقیع را ردّ کرد، باید تا حدّ امکان به مفاد آن عمل نمود و مدعیان دیدار و مشاهده را - به خصوص در جاهایى که هیچ قرینه و شاهدى بر اثبات ادعاى آنها وجود ندارد - تکذیب کرد.
به علاوه روایت، مدعى مشاهده را «کذّاب» مى داند؛ حال اگر کسى امام را ببیند و به دیگران نگوید، مشمول این روایت نمى باشد و بر این اساس اصل دیدار، امر ممکنى خواهد بود.
نکته دیگر آنکه بیشتر بزرگان و علمایى که موفّق به دیدار حضرت شده بودند، آن را براى مردم بازگو نمى کردند؛ بلکه اطرافیان و خواص آنان - از روى شواهد و قراینى و یا در زمان هاى بعد - متوجّه دیدار آن عالم با امام مى شدند. لذا علما، تحت عنوان مدعى مشاهده، قرار نمى گیرند و این توقیع، با داستان ملاقات برخى از بزرگان منافات ندارد.
بدیهى است پذیرفتن امکان دیدار امام عصر(عج)، بدین معنا نیست که هر کس مدعى دیدار شد، مى توان او را تصدیق کرد. بى تردید، تصدیق مطلق، مانند تکذیب مطلق ناروا است. مدعیان دروغ گو و شیّاد بسیارند و ساده اندیشى در این باب، بسیار خطرناک است! نمونه هاى فراوانى از این موارد، در عصرحاضر دیده و شنیده شده که در اینجا مجالى براى ذکر آنها نیست و تنها یک نمونه کافى است که مشخص شود، خطر تا چه اندازه جدّى است و شیادان در این باره تا کجا پیش مى روند. یکى از مدعیان ارتباط با امام عصر(عج) در زمان حیات امام خمینى(ره) با یکى از مسئولان بلند پایه جمهورى اسلامى تماس گرفته، مى گوید: پیغامى از حضرت بقیةاللَّه (عج) براى امام دارم که باید حضورى به ایشان عرض کنم. گویا آن مسئول بلند پایه باور کرده بود که مدّعى راست مى گوید. لذا جریان را به اطلاع امام خمینى(ره) مى رساند.
امام در پاسخ مى فرمایند: به او بگویید «من کور باطن هستم - اشاره به اینکه بى دلیل چیزى را نمى پذیرم - سه سؤال از وى بکنید و بگویید: اگر با ولى عصر(عج) ارتباط دارد، ابتدا پاسخ این سؤال ها را بیاورد، بعد پیغام آن حضرت را بگوید:
۱. من یک چیزى را دوست دارم، آن چیست عکسى منسوب به پیامبر اسلام«ص» که در اتاق امام(ره) است.؟
۲. چیزى را گم کرده ام، کجا است امام راحل دیوان شعرى داشتند که مفقود شده بود.؟
۳. ربط حادث به قدیم چگونه است؟
امّا مدّعى - یا مدعیان - به جاى پاسخ به پرسش هاى امام، نامه اى سراسر اهانت به ایشان مى نویسند که چرا از واسطه ولى عصر(عج) براى اثبات ادعایش دلیل و برهان مى خواهد! امام نامه را مى فرستند که در جلسه سران قوا خوانده شود تا...».
در این داستان چند نکته بسیار آموزنده وجود دارد:
۱. هشدار به جوانان، وقتى که مدّعیان دروغین در صدد اغواى شخصى مانند حضرت امام(ره) باشند، فریب دادن جوانان ساده لوح براى آنان بسیار آسان است.
۲. ادعاى ارتباط با امام عصر(عج) آسان است. هر کس مى تواند این ادعا را داشته باشد، مهم این است که مدّعى مى تواند ادعاى خود را با دلیل اثبات کند، یا نمى تواند؟ و بالاخره تصدیق و تکذیب مدّعى، باید متّکى بر دلیل و برهان باشد.
۳. دلیلى مى تواند ارتباط مدّعى را اثبات کند که حاکى از ارتباط با عالم غیب باشد؛ لذا امام(ره) سؤال هاى خود را به گونه اى طراحى کرد که پاسخ دادن به آنها ممکن نبود (مگر از طریق علم غیب و ارتباط با معصوم) محمد رى شهرى، برکات سرزمین وحى، ص ۸۴ و ۸۵..
با این حال براى خود امام راحل(ره) مواردى اتفاق افتاده بود که از آن احتمال مشاهده و دیدار برداشت مى شد؛ ولى ایشان آنها را بروز نمى داد.
مرحوم حجةالاسلام سید محمد کوثرى نقل مى کند: یک روز من در منزل آیة اللَّه فاضل لنکرانى بودم و یکى از فضلاى مشهد نیز آنجا بود. وى به نقل از یکى از دوستانشان گفت: در نجف اشرف در خدمت امام بودیم؛ صحبت از ایران به میان آمد. من گفتم: این چه فرمایش هایى است که در مورد بیرون کردن شاه از ایران مى فرمایید؟ یک مستأجر را نمى شود از خانه بیرون کرد؛ آن وقت شما مى خواهید شاه را از مملکت بیرون کنید؟ امام سکوت کرد؛ من فکر کردم شاید عرض مرا نشنیده اند، سخنم را تکرار کردم!! امام برآشفت و فرمود: فلانى چه مى گویى؟ مگر حضرت بقیة اللَّه(عج) به من (نستجیر باللَّه) خلاف مى فرماید؟! شاه باید برود و شاه از مملکت بیرون رفت. ایشان چنین پیوندى با حضرت بقیة اللَّه(عج) داشت پا به پاى آفتاب، ج ۵، ص ۱۷۱..
یکى از علما نقل مى کند: «روز ۲۲ بهمن که امام راحل دستور دادند که مردم در خیابان ها بریزند؛ چون ما حکومت نظامى نداریم. این جریان را به مرحوم آیةاللَّه طالقانى اطلاع دادند. در آنجا من در خدمت ایشان بودم. آیةاللَّه طالقانى از منزلشان به امام در مدرسه علوى تلفن زد و مدت نیم تا یک ساعت با امام صحبت کرد. برادران بیرون از اتاق بودند، فقط مى دیدند که آیةاللَّه طالقانى، مرتب به امام عرض مى کند: آقا! شما ایران نبودید، این نظام پلید است! به صغیر و کبیر ما رحم نمى کند؛ شما حکمتان را پس بگیرید! برادران یک وقت متوجّه شدند که آقاى طالقانى گوشى را زمین گذاشت و به حالت تأثّر در گوشه اتاق نشست. بعد از لحظاتى خدمت ایشان رفتند و با این تصور که احیاناً امام به ایشان تندى کرده است، گفتند: آقا! شما چرا دخالت مى کنید و از این قبیل حرف ها... و با اصرار از آیةاللَّه طالقانى جریان را سؤال کردند؛ ایشان گفت: هر چه به امام عرض کردم، حرف مرا رد کرد و وقتى دید من قانع نمى شوم، فرمود: آقاى طالقانى شاید این حکم از طرف امام زمان(عج) باشد. این را که از امام شنیدم، دست من لرزید و با امام خداحافظى کردم؛ زیرا دیگر قادر نبودم سخنى بگویم» برداشت هایى از سیره امام خمینى، ج ۳، ص ۱۵۸؛ میرمعمر، ص ۲۷.. با حضور به موقع مردم در خیابان ها و بى اعتنایى به حکومت نظامى، توطئه رژیم شکست خورد و انقلاب اسلامى به پیروزى رسید.