شفقت و مهربانی ، اکسیژن عاطفی خانواده

شفقت و مهربانی، اکسیژن عاطفی خانواده

دکتر محمدحسین فلاح: ذهن‌آگاهی، قدرتی است که بتوان در لحظه جلوی افکار منفی را گرفت. / ذهن‌آگاهی زمانی اتفاق می‌افتد که احساس ما، زبان ما و رفتار ما همه مطیع مغز سبزمان باشد/ بهترین روش ذهن‌آگاهی نماز است/ چقدر برای پروراندن محبت اهل بیت در دل فرزندتان وقت گذاشته‌اید؟

ذهن آگاهی؛ قدرتی برای جلوگیری از ورود افکار منفی

استاد فلاح در ابتدا با اشاره به مباحث جلسات گذشته درباره تربیت فرزند مبتنی بر ذهن‌آگاهی خاطرنشان کرد: مهم است که انسان در "لحظه" بتواند هیجانات منفی خود را کنترل کند و طبق دستورات گفته شده عمل کند و این امر نیاز به ذهن‌آگاهی دارد. ذهن‌آگاهی لازمه زندگی، کار، ذکر و یاد[خدا] است. همچنین برای فرزندپروی باید ذهن‌آگاهی وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه "ذهن‌آگاهی"، قدرتی است که بتوان در لحظه جلوی افکار منفی را گرفت، افزود: برخی از افراد که به مشاور مراجعه می‌کنند وقتی با آن‌ها صحبت می‌شود، می‌گویند همه اینها را می‌دانم، می‌خواهم انجام دهم، ولی نمی‌توانم! علت این است که این افراد ذهن‌آگاه نیستند. مشاور در اینجا نباید به فرد یاد بدهد چگونه عمل کند بلکه باید یاد بدهد چگونه فرد حضور قلب داشته باشد تا چیزهایی را که می‌داند، اجرا کند.

بهترین روش برای ذهن‌آگاهی

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ذهن‌آگاهی زمانی اتفاق می‌افتد که احساس ما، زبان ما و رفتار ما همه مطیع مغز سبزمان باشد، جهت تقویت ذهن‌آگاهی، تمرینات عملی از قول روانشناسان غربی ارائه داد.

وی در ادامه با بیان اینکه غرب چیزی به نام نماز دارد و برای همین از تمرینات دیگری استفاده می‌کند، گفت: نماز بهترین روش برای ذهن‌آگاهی است. فرض کنید نماز حرکت در یک نمایشگاه با غرفه‌های متعدد است. مثلاً غرفه رب العالمین، غرفه الرحمن، غرفه مالک یوم الدین. یک نماز چهار رکعتی بدون تکرار، 80 غرفه و با تکرار 190 غرفه دارد.

وی افزود: اگر در نماز حواستان به سه نکته باشد معلوم است که منطقه تمرکز در مغزتان حسابی کار می‌کند:
1- توجه لحظه به لحظه به اینکه بدانید در کدام غرفه هستید.2- بدانید در هر غرفه‌ای چه چیزی را باید بفهمید، چه چیزی را باید تصویرسازی ذهنی کرد. 3- لحظه به لحظه متوجه باشید که در محضر پروردگار هستید و توجه به تعداد رکعات نماز داشته باشید. لذا باید در نماز  حواس چند جانبه داشته باشید و اگر تمرین کنید، به این امر دست می‌یابید. از آیت‌الله بهجت(ره) پرسیدند که چه کنیم که در نماز حضور قلب داشته باشیم، گفتند: اگر در نماز ذهن و حواستان رفت، بلافاصله که متوجه شدید آن را برگردانید.

وی افزود: یکی از مهمترین فلسفه‌های نماز، تمرین ذکر و حضور است. اگر کسی در نمازش ذکر و حضور داشت در زندگی هم حواسش جمع است. جالب است کسانی که در زندگی حواسشان پرت است در نماز هم پرت است و بالعکس. لذا اگر در زندگی از صبح تا ظهر حواستان جمع باشد، موقع نماز این حواس جمع را می‌توانید به نماز ببرید، در نماز حواستان را جمع کنید، می‌توانید همین تمرکز را به زندگی خود منتقل کنید. بنابراین تمرین تمرکز در نماز، در زندگی اثر می‌گذارد و تمرین تمرکز در زندگی، در نماز مؤثر است.

آسیب ذهن‌آگاهی

دکتر فلاح اتوماتیک و تکراری بودن را یکی از آسیب‌های ذهن‌آگاهی دانست و گفت: یکی از چیزهایی که باعث می‌شود انسان ذهن‌آگاه نباشد و یا از ذهن‌آگاهی پایین بیاید، کارهای تکراری و اتوماتیک است. حال و احوالپرسی اتوماتیک، آشپزی و رانندگی اتوماتیک و تکراری، زیاد در گذشته و آینده بودن و... آسیب ذهن آگاهی است. هوشیار احوالپرسی کنید، هوشیار و با توجه غذا بخورید و به پدیده‌ها نگاه کنید.

وی افزود: ذهن‌های ذهن آگاه، گسترده نگاه می‌کنند و با گوش و چشم، خوب می‌بینند. بهشتیان در بهشت نسبت به نعمت‌های آن، ذهن‌آگاه هستند. اگر شما به باغ زیبایی بروید بعد از چند بار تکراری می‌شود ولی در بهشت  هیچ نعمتی عادی و تکراری نمی‌شود چون همه وجود در بهشت هوشیار می‌شود. پس از رفتارهای اتوماتیک پرهیز کنید. از زندگی اتوماتیک، آشپزی اتوماتیک، رانندگی اتوماتیک، احوالپرسی اتوماتیک و... پرهیز کنید.

ویژگی والدین مهربان

وی در باب فرزندپروری مبتنی بر شفقت، در قالب مثالی به بیان تعریفی از شفقت پرداخت و گفت: مثلاً مادری که بچه‌اش تب دارد اول نسبت به تب بچه توجه ذهن‌آگاهانه دارد بعد درک شناختی و هیجانی از رنج دارید. وی افزود: چرا ما این را می‌فهمیم ولی تب روان‌شناختی را نمی‌فهمیم؟ وی افزود: کسی به رنج حساس است که مهربان باشد. بعضی به رنج فرزند و همسر حساس هستند و بعضی به رفتار. وی ضمن تبیین تفاوت دو مادر با دو نوع رفتار و تفاوت قلب مهربان با قلب خشن اظهار داشت: والدینی که می‌دانند چه چیزی باعث چه احساسی در فرزندشان شده و او را التیام می‌دهند شفقت دارند. اگر ذهن‌آگاه نباشید هیچ‌کدام از اینها را نمی‌توانی انجام دهی‌. شفقت مبتنی بر ذهن‌آگاهی؛ یعنی کسی می‌تواند مهربان باشد که ذهن‌آگاه باشد.

والدینی که می‌دانند چه چیزی باعث چه احساسی در فرزند شده است و بچه را التیام می‌دهند، شفقت مبتنی بر ذهن‌آگاهی دارند و کسانی می‌توانند مهربان باشند که ذهن‌آگاه باشند. البته روان‌شناسان می گویند باید انسان مهربانی را تمرین کند؛ مثلا صدقه دهد، گریه و توبه کند و نگذارد نعمت قلب رقیق از بین برود. اگر در خانه رفتار خشن داری دنبال درمانش برو قلب دارد از رقت بیرون می‌آید. وی تأکید کرد: شفقت یعنی توجه ذهن‌آگانه به رنج به جای رفتار.

این استاد دانشگاه افزود: درک رنج روانی ذهن باهوش‌تری نسبت به رنج جسمی می‌خواهد، درک بیماران اعصاب و روان و معلولین روانی و جانبازان اعصاب و روان ذهن باهوش‌تری نیاز دارد. وی در ادامه بر توجه به تب روانی در کودکان تأکید کرد.

چگونگی شفقت با کودک ناآرام

استاد فلاح در پاسخ به سؤال یکی از حضار درباره بچه‌ای که در موقع عصبانیت اجازه التیام دادن نمی‌دهد و شروع به زدن پدر و مادر می‌کند گفت: این به سیستمی بودن تربیت برمی‌گردد؛ بچه‌ای پدرش را در خشم می‌زند که با پدرش لحظات شاد مشترک نداشته است، پدر یا مادر را به عنوان یک موجود مقدس نمی‌داند پدر داد زده و تحقیر کرده، او هم به خود اجازه داده است. اینجا در آن لحظه نمی‌خواهد التیام دهند باید فعالیت پیشگیرانه انجام دهند؛ یعنی در لحظه، نخواسته باشد او را درست کند وقتی آرام شد با او بازی کند و وقت بیشتری بگذارد. بچه‌هایی پدر و مادر را می‌زنند که یا والدین خیلی آسان‌گیر بوده و بچه لوس شده است یا برعکس با پدر نبوده یا احساس خوبی نسبت به پدر ندارد. وی اضافه کرد: محکم و مقتدرانه و بدون اینکه کرامت بچه از بین برود باید جلوی زدن بچه را گرفت و اجازه ندهید زدن به عنوان یک فعل، عادی شود.

اهمیت شفقت و ابراز احساسات عاطفی در خانواده

وی در بخش دیگری از سخنان خود به بیان اهمیت شفقت و ابراز احساسات عاطفی در خانواده پرداخت و ادامه داد: اگر شفقت بالا برود خانه پر از اکسیژن عاطفی می‌شود. خانه‌هایی که در آن مهربانی و توجه لحظه به لحظه نیست خشونت پمپاژ می‌شود. اصلا خانواده برای تمرین روابط عاطفی اعضاست تا به آدم به سلامت روان برسند. خانه‌هایی که روابط اعضا خوب نیست و تیم‌کِشی وجود دارد در زندگی بعدی‌شان بیرون می‌زند، کنایه و تحقیر و توهین، تو ذوق یکدیگر زدن، امر و نهی و... خانه را از گرمی بیرون می‌آورد.

وی به نقل از دکتر محسن فاطمی گفت: خانواده‌ها دو جور به هم اکسیژن عاطفی می‌دهند: بعضی‌ مصنوعی است، حرف‌هایشان مصنوعی است؛ ولی بعضی واقعی است خانه‌هایی که زبان تن و کلام در ابراز محبت باهم باشد قلب و جسم و دست و پا و وجود یکی باشد، این است که می‌گویند با نگاه و دست دادن و... به هم محبت کنید. واقعاً خانواده‌ای که در آن محبت و عاطفه نیست مرگ خاموش است. زبان‌هایتان را باز کنید ابراز احساسات کنید، از یکدیگر قدردانی و تشکر کنید هدیه بخرید، معطر باشید و.... همة اینها پمپاژ عاطفی در خانه است. یکی از مهمترین پیش‌نیازهای خانة گرم شفقت است.

اولین گزینة فرزندپروری مبتنی بر شفقت

دکتر فلاح در پایان به شرح یکی از آیتم‌های فرزندپروری مبتنی بر شفقت پرداخت. مراقبت از بهزیستی فرزند اولین آیتم بود. وی در اینجا به طرح سؤالاتی پرداخت و گفت: اولویت تربیت فرزند کجای زندگی شماست؟ مدیریت همة منابع، جهت تربیت فرزندی که بتواند خیر دنیا و آخرت را نصیب خود کند؛ این باید دغدغه باشد. اگر می‌خواهید بدانید این دغدغه چقدر است به این سؤالات جواب دهید. چقدر برای بهتر کردن زندگی فرزندتان انگیزه دارید؟ چققدر از امکانات موجود برای تربیت فرزند استفاده می‌کنید؟ میانگین سواد فرزندپروری در میان مردم خیلی بالا نیست. وی با بیان چند سؤال دیگر اظهار داشت: تربیت فرزند یک تجارت و معامله پرسود است. پیامبر(ص) می‌فرمایند وقتی بخواهند فرزندی را به جهنم ببرند از لقمه حرام و وقت نگذاشتن پدرش شکایت می‌کند. در اسلام گفته‌اند باید محبت اهل‌بیت علیهم‌السلام را در دل فرزندت بگذاری، چقدر برای آن وقت گذاشته‌ای؟ وی خاطرنشان کرد: اگر این سؤالات را درست جوا ب دهیم تازه برای ما انگیزه فرزندپروری ایجاد می‌شود.