اصول روانشناختی تحکیم خانواده
مقدمه
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ مِن آیاتِهِ أن خَلَقَ لکُم مِنْ انفُسِکُم أزواجا لِتَسکُنوا اِلیْها و جَعَلَ بَیْنَکُم مَودَّةً وَ رَحْمَةً، اِنَّ فی ذلکَ لایاتٍ لِقَومٍ یَتَفکرونَ؛
از جمله آیت های خدا این است که برای شما از جنس خودتان همسران آفرید تا به وجود آنها آرام گیرید و میان شما دوستی و مهربانی برقرار ساخت. در این امر برای کسانی که اندیشه می کنند عبرت هاست.»
خانواده به یکی از نهادهای بنیادی و سازنده اجتماعات بشری است و نقش بسزایی در رشد و تربیت افراد جامعه و توسعه و تقویت ارزش های والای انسانی دارد. گرچه امروزه در جوامعی که به سمت صنعتی شدن در حرکت هستند تحولات عمیقی در آن رخ داده است. در جوامع صنعتی زندگی به صورت مکانیکی و ماشینی تبدیل گردیده و به دلیل گوناگونی در سلیقه ها، ارزش ها و اختلاف نظرها، روابط اعضای خانواده روز به روز مادی تر و خشک تر گردیده و عواطف انسانی کم رنگ تر شده است و خانواده ها از حالت سنتی به خانواده های هسته ای و کوچک تبدیل گردیده است.
پروفسور «مارگارت مید» از دانشمندان بزرگ علوم اجتماعی در این باره می گوید:
«به وجود آمدن خانواده هسته ای به صورت یک زن و شوهر که دور از سایر اقوام و آشنایان به طور مجزا زندگی می نمایند، در عصر فضا در حال گذشتن از بوته آزمایش بسیار مشکل و مهم است و همین طور ازدواج های کم دوام و تصنعی عصر ما ... با وجودی که واژه خانواده هسته ای رابطه فیزیکی با بمب هسته ای ندارد ولی همان طوری که نامگذاری شده است از بمب هسته ای هم خطرناک تر است.»
تحکیم خانواده جامعه را به سمت آرمان های مطلوب سوق می دهد، لذا باید جوانان را ابتدا به ازدواج تشویق نمود و روش های استحکام زندگی خانوادگی را به آنها آموخت. ازدواج علاوه بر اینکه مورد تأکید اسلام و سنت رسول اکرم(ص) است، باعث احساس تعهد در فرد نسبت به خانواده و اجتماع، ارضای غرایز انسانی، دوری از گناه و پاکدامنی و ایجاد آرامش و تکامل انسان است.
پیامبر اسلام(ص) می فرماید: «مَن تَزوَّجَ اَحْرزَ نِصفَ دینه؛ آن کس که ازدواج کند نیمی از دینش را حفظ نموده است.»
انسان متمدن امروزی که با کمک پیشرفت های چشمگیر و شایان توجه خود بخصوص در زمینه علوم و صنایع توانسته است بر روی بعضی از اجرام سماوی قدم بگذارد و در اعماق دریاها و اوج آسمان ها سفر کند و پرده از روی بسیاری از اسرار نهان بردارد و در حقیقت بر خشکی ها، آسمان ها و دریاها حکومت کند و با استفاده از اصول، قوانین و یافته های علمی و عملی بسیاری از معماها و مسائل و مشکلات حیات و بقا را حل نماید و سر از اسرار پیچیده و مشکلِ نهفته در دل ذرّات و در اعماق محیط درون و بیرون به در آورد، ولی انسان متمدن امروز هنوز در راه حل بسیاری از مسائل و مشکلات زندگانی روزمره خود از جمله مهم ترین رکن زندگی یعنی محیط خانوادگی عاجز و ناتوان بر جای مانده است. دنیای متمدن در فرآیند توسعه در ابعاد مختلف زندگی، هنوز راه حل های جدی در جهت ایجاد پیوند خانوادگی ارائه نکرده و موفقیتی چندان را به دست نیاورده است، ولی تلاش ها در جهت دستیابی به چنین مسئله اساسی، به نوبه خود، بسیار نویدبخش است. «بالزاک»، اندیشمند بزرگ معاصر می گوید: «مسافرین طریق زناشویی باید دارای قطب نما و راهنما باشند.»
امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) فرمودند: «مَن عرف نَفسَه، فَقَد انتَهی الی غایَةِ کُلِّ مَعرِفَةٍ وَ عِلْمٍ؛ کسی که خود را بشناسد، به هدف نهایی همه دانش ها و معرفت ها دست یافته است.»
بنابراین در این مقاله سعی شده است با طرح سؤالات زیر به اختصار روش هایی که می تواند استحکام خانواده را دوام بخشد مورد توجه قرار گیرد.
روش های تحکیم خانواده
ـ آیا تا کنون از خود پرسیده اید که چرا بعضی از زوج ها با یکدیگر همدلی و همفکری دارند و برخی ندارند؟
ـ آیا تا کنون از خود پرسیده اید که چرا برخی ازدواج ها و پیوندها به جدایی می انجامد؟
ـ آیا تا کنون از خود پرسیده اید که چرا پیوندهای عاشقانه بعد از ازدواج گسسته می شوند و از هم فرو می پاشند؟
ـ آیا تا کنون از خود پرسیده اید که چرا زنان و شوهرانی که با هم تفاهم دارند پس از مدتی به عدم تفاهم می رسند؟
ـ آیا تا کنون از خود پرسیده اید که چگونه می شود زنان و شوهرانی که مدعی بوده اند نمی توانند با یکدیگر زندگی کنند، پس از چندی توانسته اند به خوبی با هم زندگی کنند؟
ـ آیا می دانید مشاوران علت اصلی مسائل زناشویی را عدم تفاهم ذکر کرده اند؟
ـ آیا می دانید که اکثر روانشناسان راه اصلی حل و فصل مسائل زناشویی را رسیدن به تفاهم و برقراری ارتباط انسانی ذکر می کنند؟
خانواده به یکی از نهادهای بنیادی و سازنده اجتماعات بشری است و نقش بسزایی در رشد و تربیت افراد جامعه و توسعه و تقویت ارزش های والای انسانی دارد. گرچه امروزه در جوامعی که به سمت صنعتی شدن در حرکت هستند تحولات عمیقی در آن رخ داده است. در جوامع صنعتی زندگی به صورت مکانیکی و ماشینی تبدیل گردیده و به دلیل گوناگونی در سلیقه ها، ارزش ها و اختلاف نظرها، روابط اعضای خانواده روز به روز مادی تر و خشک تر گردیده و عواطف انسانی کم رنگ تر شده است و خانواده ها از حالت سنتی به خانواده های هسته ای و کوچک تبدیل گردیده است.
تحکیم خانواده جامعه را به سمت آرمان های مطلوب سوق می دهد، لذا باید جوانان را ابتدا به ازدواج تشویق نمود و روش های استحکام زندگی خانوادگی را به آنها آموخت.
نکاتی که مطرح می شود برای همه زوج ها و همه انسان هایی که با هم زندگی می کنند، با هم کار می کنند و در کنش و واکنش یا تعامل مستمر هستند، می تواند مفید و مؤثر باشد. همچنین کسانی که در مرحله تصمیم گیری برای ازدواج یا در آستانه ازدواج هستند و نیز کسانی که روابط زناشویی شان آشفته است مفید و راهنمایی کننده می باشد.
1ـ استحکام روابط با همدیگر
علاقه داشتن به یک رابطه سالم، ایجاد یک کانون گرم و صمیمی، رسیدن به تفاهم، مسئولیت همه اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر است. از این رو می توان گفت که حل مسائل زناشویی و خانوادگی مستلزم کوشش همه جانبه اعضای خانواده بخصوص زن و شوهر است.
2ـ پیوند بین اعضای خانواده
در ارزیابی روابط زناشویی، هر یک از زوج ها باید بدانند که همسر او نزدیک ترین و محرم ترین فرد به او است. لذا توصیه می شود به همسرتان به عنوان یک نیمه تن، حامی و پشتیبان نگاه کنید و تلاش نمایید وی را خوشبخت کنید. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «هُنَّ لباسٌ لکُم وَ انتُم لباسٌ لهنَّ؛ زنان به منزله لباسی برای شمایند و شما به منزله لباسی برای آنها.»
3ـ کسب دانش و مهارت؛
انجام دادن هر کاری به مهارت و دانش نیاز دارد. یعنی برای یک همسر توانا شدن، باید دانایی ها، دانش ها و مهارت های لازم را کسب کرد. از این رو توصیه می شود با مطالعه کتاب های مربوط به تعلیم و تربیت، روانشناسی خانواده و آئین همسرداری و شرکت در جلسه های آموزشی خانواده به دانش و مهارت خود بیفزایند.
4ـ روابط سالم میان اعضا
خانواده یک نهاد اصلی و ویژه جامعه است و برقراری روابط انسانی سالم و درست میان اعضای خانواده مهم ترین عامل سلامت خانواده است. سعی کنید با همدلی، همفکری، همکاری، هماهنگی، روابط سالمی را میان اعضای خانواده خود برقرار نمایید. امام صادق(ع) فرمودند: «وَ مَن حَسُن بِرُّه باَهلِه زاد اللّه ُ فی عمرِه؛ هر کس با خانواده اش نیک رفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید.»
5 ـ ایجاد امنیت روانی
لازمه استمرار روابط زناشویی سالم، داشتن تعهد و وفاداری، اعتماد، انصاف، صمیمیت، پذیرش متقابل، سعه صدر، تفاهم و اعتماد است. لذا با رعایت این اصول نسبت به همسرتان احساس مسئولیت کنید و در خانواده فضای سرشار از امنیت عاطفی ایجاد کنید. امام سجاد(ع) فرمود: «... و اِنَّ أرضاکم عند اللّه أسبغکم علی عَیاله؛ خدا از کسی که زمینه آسایش خانواده خود را آبرومندانه فراهم سازد خشنودتر است.»
6ـ تأیید همدیگر
مورد صحبت و توجه قرار گرفتن از نیازهای اساسی انسان است. سعی کنید در روابط زناشویی تان به نوعی و به طریقی رفتارهای مطلوب همسرتان را مورد توجه قرار دهید و تأیید کنید. همسر شما باید بفهمد که برای او ارزش قائل هستید. خلاصه آنکه تشویق و تأیید بیان نکات مثبت باید به طور آشکار و یا در جمع باشد و تذکر نکات منفی و انتقاد باید به طور محرمانه در تنهایی صورت گیرد. پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «خَیرکُم خَیرکُم لاَهلِه؛ بهترین شما، بهترین برای خانواده اش می باشد.»
7ـ پرهیز از پیشداوری
در اکثر مواقع زوج هایی که مشکلات ارتباطی دارند، دچار مشکل شناختی، طرز قضاوت کردن (پیشداوری) و دیدن اشکالات به جای نقاط مثبت می شوند. به بیان دیگر این زوج ها کسانی هستند که وقتی با لیوانی که تا نیمه پر از آب است روبه رو می شوند، اغلب به نیمه خالی توجه می کنند.
8 ـ عدم سرزنش همدیگر
وقتی در زندگی زناشویی، اختلاف نظر یا سوء تفاهمی بروز می کند به جای سرزنش کردن یکدیگر و تفسیر نادرست به شناسایی مسئله، علت یابی و سرانجام به راهیابی آن بپردازید. اگر چه باید اعتراف کرد گاهی اوقات شناسایی مسئله واقعی و مشکل اصلی و یافتن علت ها و ریشه ها دشوار است. زیرا آنچه که روی پرده است با آنچه که پشت پرده است متفاوت می باشد و شناخت ریشه های اصلی مسئله کاری ماهرانه و پر پیچ و خم است که کمک و مشاوره افراد متخصص را طلب می کند. در قرآن کریم می خوانیم: «یا ایُّها الذینَ امَنوا لا یَسخر قومٌ ...؛ ای اهل ایمان، مؤمنان هرگز نباید قومی قوم دیگر را مسخره و استهزاء کنند.»
9ـ احترام به یکدیگر
زوجین با یادگیری مهارت های ارتباطی و به کار بستن آنها می توانند روابط خود را بهبود بخشند. در فضایی سرشار از حُسن تفاهم به حل و فصل مسائل خود بپردازند. برخی از این مهارت ها عبارتند از: فعالانه به حرف های یکدیگر گوش کردن، تشریک مساعی، مشورت کردن و به عقاید یکدیگر احترام گذاشتن.
10ـ برخورد منطقی با مشکلات
باید در نظر داشت که مشکل یک طرف و شیوه برخورد با مشکل طرف دیگر است. به جای اتخاذ روش پرخاشگرانه، خشونت آمیز و بدبینانه بهتر است روش مسالمت آمیز، صمیمانه و خوش بینانه را انتخاب کرد. اگر رفتاری برای شما مبهم است، ساده ترین راه این است که از همسرتان سؤال کنید هدف شما از انجام این کار چیست؟ منظور شما از این حرف چیست؟ چرا این گونه رفتار می کنید؟ چطور شد که این گونه عمل کردی؟ و غیره.
11ـ جلوگیری از سوء تفاهم
مهم ترین عامل پدیدآیی مسائل و مشکلات زناشویی، سوء ارتباطات و سوء تفاهمات است. بنابراین هر زن و مردی به سهم خود مسئولیت دارند که از به وجود آمدن این مسائل پیشگیری کنند و در اولین فرصت ممکن به حل و فصل آنها بپردازند، زیرا سوء تفاهمات به صورت یک فرآیند مخرب و پیش رونده عمل می کنند. گاهی یک سوء تفاهم کوچک مانند گلوله برفی است که بر اثر غلطیدن از فراز کوه به تدریج به یک بهمن بزرگ
انسان متمدن امروز
هنوز در راه حل بسیاری از مسائل و مشکلات زندگانی روزمره خود از جمله مهم ترین رکن زندگی یعنی محیط خانوادگی عاجز و ناتوان بر جای مانده است.
هر یک از زوج ها باید بدانند که همسر او نزدیک ترین و محرم ترین فرد به او است.
لذا توصیه می شود به همسرتان به عنوان یک نیمه تن، حامی و پشتیبان نگاه کنید و تلاش نمایید وی را خوشبخت کنید.
تبدیل می شود و بنیاد زندگی زناشویی را از بیخ و بُن برمی کَند و متلاشی می سازد. برای مثال ممکن است کسی در ارتباط با سکوت همسرش بگوید: وقتی او سکوت می کند معنایش این است که مرا دوست ندارد در حالی که ممکن است سکوت معنای گوناگون داشته باشد، مثلاً در خانواده ای ممکن است برای تربیت و اصلاح رفتار نامطلوب از سکوت به عنوان یک تقویت کننده منفی استفاده شود. امام رضا(ع) فرمودند: «قِف عندَ کلّ أمرً حتّی تعرَف مَدخَله من مخرَجَه قَبل أن تقعَ فیه فتندم؛ پیش از اینکه کاری را شروع کنی، در باره آن نیک تأمل کن و در مورد قبل و بعد آن بیندیش تا تو را از پشیمانی نگه دارد.»
12ـ توجه به نیازهای یکدیگر
لازمه ایجاد و حفظ روابط زناشویی سالم این است که طرفین برای خصوصیات، علاقه مندی ها و نیازمندی های یکدیگر ارزش قائل شوند. از این رو سعی کنید در روابط کلامی، غیر کلامی، عاطفی و اقدام ها و تصمیم گیری ها به رفتار و افکار و نیازها و خواسته های همسرتان توجه کنید، حساسیت نشان داده و پاسخ مناسب بدهید و بی تفاوت نباشید. بنابراین اگر زن یا شوهری گفت: همسر من به فکر من نیست، من برای او ارزش ندارم، او سرش به کار خودش مشغول است و غیره، این امر زنگ خطر محسوب می شود. حضرت علی(ع) فرمود: «اجْملوا فی الخِطابِ تَسْمَعوا جَمیلَ الجَواب؛ زیبا سخن گویید تا پاسخ زیبا بشنوید.»
13ـ هماهنگی با یکدیگر
سعی کنید با نگرش مثبت به یکدیگر و با مشورت کردن و هماهنگی امور زندگی خانوادگی، تعلیم و تربیت فرزندان، فعالیت های اجتماعی، اوقات فراغت و چگونگی صرف آن، دید و بازدیدهای خانوادگی و نظایر آن را تنظیم و برنامه ریزی کنید.
14ـ توقعات معقول و منطقی
راه حل عمده مسائل و مشکلات زناشویی، اصلاح نگرش و شیوه برخورد و تصحیح انتظارات بر اساس توان و وسع یکدیگر است، لذا توصیه می شود زمان مشخصی را در روز یا در هفته برای گفتگو در باره مسائل و مشکلات و روشن کردن انتظارات از یکدیگر و به اصطلاح درد دل کردن اختصاص دهند.
15ـ انعطاف پذیری
در رویارویی با مسائل و مشکلات زناشویی همواره باید انعطاف داشت. به بیان دیگر خود را در وضعیت طرف مقابل قرار دادن، قبول مسئولیت خود و شناخت انتظارات متقابل، قدم اول در راه حل و فصل اختلافات زناشویی است. حضرت علی(ع) فرمود: «فَدارِها عَلی کُل حالٍ و اَحْسِن المُصاحَبةَ لَها لِیَصفُوَ عَیشُکَ؛ در هر حال با همسرت مدارا کن و با او به نیکی معاشرت نما تا زندگی ات باصفا شود.»
16ـ گفتار صادقانه
در اکثر موارد با وجود اینکه زن و شوهر با زبان واحدی با یکدیگر سخن می گویند، اما آنچه که یکی می گوید و آنچه دیگری می گوید و آنچه را که دیگری می شنود اغلب متفاوت است و در نتیجه مشکلات ارتباطی را به دنبال می آورد. لذا توصیه می شود زن و شوهر دیدگاه خود را در مورد مسئله و مشکل مورد نظر به زبان ساده و صادقانه بیان کنند. در این باره باید یادآور شد که خشونت را نباید با خشونت پاسخ گفت بلکه خشونت را با سکوت باید پاسخ داد و بعدا در موقعیت مناسب دیگری در باره مسئله مورد نظر به بحث و گفتگو پرداخت. حضرت علی(ع) فرمود: «اجْمِلوا فی الخِطاب تَسْمعوا جَمیلَ الجَواب؛ زیبا سخن گویید تا پاسخ زیبا بشنوید.»
17ـ از بین بردن سوء تفاهمات
زن و شوهر هر دو موظف هستند زمینه های بروز سوء تفاهمات و سوء ظن ها را از بین ببرند و حتی الامکان از انجام رفتارهایی که موجب بروز سوء ظن ها می شود خودداری کنند. حضرت علی(ع) فرمود: «مَن ساءَ ظَنُه، ساءَت طَویّته؛ کسی که گمانش بد است، باطنش بد است.»
18ـ قدردانی از رفتار مطلوب
تشویق و ابراز تشکر از رفتارهای مطلوب همسر تأثیر بسزایی در تکرار و استمرار آن رفتارها دارد و انگیزه تکرار آن رفتارهای مطلوب را بیشتر می کند. او یاد می گیرد که (پس همسر من این رفتار را دوست دارد و برای خوشایند او باید آن را تکرار کنم.)
19ـ بیان ویژگی های مثبت
به جای در نظر گرفتن خصوصیات منفی بهتر است ویژگی های مثبت یکدیگر را در نظر بگیرید و به آنها توجه کنید. بنابراین از پوزخند زدن، مسخره
هر زن و مردی به سهم خود مسئولیت دارند که از به وجود آمدن این مسائل پیشگیری کنند و در اولین فرصت ممکن به حل و فصل آنها بپردازند، زیرا سوء تفاهمات به صورت یک فرآیند مخرب و پیش رونده عمل می کنند. گاهی یک سوء تفاهم کوچک مانند گلوله برفی است که بر اثر غلطیدن از فراز کوه به تدریج به یک بهمن بزرگ تبدیل می شود و بنیاد زندگی زناشویی را از بیخ و بُن برمی کَند و متلاشی می سازد.
خانواده یک نهاد اصلی و ویژه جامعه است و برقراری روابط انسانی سالم و درست میان اعضای خانواده مهم ترین عامل سلامت خانواده است.
لازمه استمرار روابط زناشویی سالم، داشتن تعهد و وفاداری، اعتماد، انصاف، صمیمیت، پذیرش متقابل، سعه صدر، تفاهم و اعتماد است
کردن، تحقیر کردن، سرزنش کردن، ناسزا گفتن و به رخ کشیدن یکدیگر باید اجتناب کرد. این گونه رفتارهای نامطلوب موجب افزایش مقاومت های روانی در طرف مقابل می شود و ادامه زندگی زناشویی و ارتباط را دشوار و فاجعه آمیز می کند.
20ـ تعامل صحیح
در روابط زناشویی نه باید مردسالاری حاکم باشد و نه زن سالاری. به بیان دیگر اصولاً رابطه سلطه پذیرانه چه از طرف زن و چه از طرف شوهر برای کانون گرم خانواده آفت بزرگی به شمار می آید.
21ـ هدیه دادن
زن و شوهر می توانند با یادآوری برخی ایام مانند روز تولد، سالگرد ازدواج و نظایر آن و دادن هدیه های هر چند کوچک (مثلاً یک شاخه گل) به طور نمادی و سمبلیک عشق و علاقه و توجه را نسبت به یکدیگر بروز دهند. امام باقر(ع) فرمود: «تَهادُوا فَانَّ الهَدیَّةَ تَسُلُ السَّخائِم و تُجلِی ضَغائِنَ العَداوَةِ و الاحقادَ؛ برای یکدیگر هدیه برید، که هدیه بردن، کینه ها را از دل ها بیرون برد و انتقام و دشمنی و کینه توزی ها را برطرف سازد.»
22ـ تفکر مثبت در زندگی
اساس یک ارتباط سالم و بانشاط، مثبت فکر کردن است. در زندگی شخصی خانوادگی و زناشویی همواره سعی کنید به مثبت ها، موهبت ها و نعمت هایی که در اختیار دارید بیندیشید نه به آن اموری که در اختیار ندارید. برای مثال برخورداری از سلامت و نعمت هایی که در اختیار دارید باید شاکر درگاه الهی باشید.
23ـ آراسته بودن ظاهر
زن و شوهر موظفند خود را در برابر همدیگر آراسته و پاکیزه و جالب توجه نگهداری کنند و از پریشانی و وضع نامرتب اجتناب کنند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «تَنَظَّفوا ما اسْتَطَعتُم؛ هر چه می توانید پاکیزه باشید.»
24ـ پرهیز از سوء ظن
بر اساس سوء ظن و گمان بد و حدس نادرست نمی توان زندگی کرد و ارتباط سالم برقرار نمود. اگر موضوع و یا مسئله ای ذهن زن و شوهر را به خود مشغول کرده است باید آن را به صراحت و صادقانه مطرح کرد و درستی یا نادرستی اش را مورد بررسی قرار داد. برای مثال امروز خسته به نظر می رسی چرا؟ چطور شد که این حرف را نزدی یا این کار را کردی؟ همواره زن و شوهر باید یکدیگر را به صبر و بردباری و اخلاص و توکل توصیه کنند. حضرت علی(ع) فرمود: «ایّاکَ وَ التَّغایُرَ فی غَیرِ مَوْضَعَ غَیرَةٍ فَاِنَّ ذلک یَدعوا الصَّحیحَةَ اِلی السُّقمِ و البَریئةَ الی الرَّیْبِ؛ از غیرت ورزی نابه جا بپرهیز که چنین کاری زن سالم را به نادرستی می کشاند و پاکدامن را به سوی شک و تردید می برد.»
25ـ بخشش و گذشت
گذشت و عفو عنصر اصلی استمرار و استحکام پیوند زناشویی از سوی هر یک از زوج هاست. لذا از خطاهای یکدیگر بگذرید و خطاهای همدیگر را تحمل کنید. رسول خدا(ص) فرمود: «عَلیکُم بالعفو لا یَزیدُ العَبْدَ الاّ عِزّا فتعافَوا یعزکُمُ اللّه ؛ بر شما باد که عفو و گذشت داشته باشید، زیرا عفو، موجب عزت بنده است. از یکدیگر عفو کنید تا خدا شما را عزیز کند.»
26ـ عمل به وعده ها
گاه عملی نشدن قول ها و قرارها چه پیش از ازدواج و چه پس از ازدواج از طرف زن و شوهر به دل شکستگی، سلب اعتماد و احساس فریب خوردگی منجر می شود. بنابراین سعی کنید حتی الامکان به قول های داده شده عمل کنید و احساس مسئولیت خود را در قول و عمل نشان دهید.
27ـ پرهیز از القاب ناشایست
از نسبت دادن القاب و زدن برچسب های نامطلوب به یکدیگر مانند بدقول، شلخته، بی احساس، کله شق، یکدنده، لجباز، بی انصاف، زورگو، خودخواه و نظایر آن خودداری کنید. حضرت علی(ع) فرمود: «بَعیدا فُحشُهُ، لَیّنا قَولهُ؛ مؤمن از فحش به دور است و گفتارش نرم و ملایم است.»
28ـ پرهیز از اختلاف
سعی کنید از طرح مورد یا موارد سوء تفاهم یا مسائل مورد اختلاف پرهیز کنید. برای مثال اگر همسر شما یک بار بدقولی کرده است به او نگویید تو همیشه بدقولی می کنی در حالی که ممکن است همسر شما این بار قولش را فراموش کرده باشد و یا علت خاصی داشته باشد. رسول اکرم(ص) فرمود: «مَن ضَرب امرَأته بغیر ذنبٍ فأنا خصمه؛ کسی که همسر خود را می آزارد، من دشمن او خواهم بود.»
29ـ پوشش خطاها
خطاهای یکدیگر را در حضور فرزندان یا دیگران مانند دوستان و آشنایان و بستگان مانند پدرشوهر، مادرشوهر، پدرزن، مادرزن بازگو نکنید و همواره احترام یکدیگر را مراعات کنید. همچنین سعی کنید احترام به بزرگ ترها و پدر یا مادر را همواره به فرزندان خود یادآوری کنید. «هُنَّ لباسٌ لکُم و انتُم لباسٌ لَهُنَّ؛ زنان لباس شما هستند و شما لباس زنان هستید.»
30ـ پرهیز از تمسخر
لازمه ایجاد حفظ و استمرار روابط زناشویی سالم و بانشاط این است که خانواده سالم و آرامش بخش باشد و زن و شوهر از مسخره کردن یکدیگر و گفتن سخنان طعنه آمیز و دوپهلو پرهیز کنند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لا تَسُبُّوا الناسَ فَتکسِبوا العَداوَةَ بَیْنَهُمْ؛ مردم را دشنام ندهید که دشمنی آنها برای خود کسب می کنید.»
31ـ پرهیز از مقایسه با دیگران
همیشه تفاوت های فردی وجود دارد و زوج ها نباید همدیگر را با کسی دیگر مقایسه کنند. نکته حایز اهمیت این است که زوج ها باید حاضر شوند این تفاوت ها را درک کنند و اختلافات زناشویی را در یک فضای محرمانه و صمیمانه مطرح کنند و معتقد باشند که می شود و می توان به تفاهم رسید و یک ارتباط سالم برقرار کرد.
32ـ برخورد منطقی با خواسته ها
لازمه ایجاد تداوم و حفظ زناشویی سالم انعطاف پذیری در رویارویی با تقاضاها و درخواست های یکدیگر می باشد. آشفتگی روابط زن و شوهر به
سعی کنید در روابط زناشویی تان به نوعی و به طریقی رفتارهای مطلوب همسرتان را مورد توجه قرار دهید و تأیید کنید. همسر شما باید بفهمد که برای او ارزش قائل هستید.
راه حل عمده مسائل و مشکلات زناشویی، اصلاح نگرش و شیوه برخورد و تصحیح انتظارات بر اساس توان و وسع یکدیگر است.
در رویارویی با مسائل و مشکلات زناشویی همواره باید انعطاف داشت. به بیان دیگر خود را در وضعیت طرف مقابل قرار دادن، قبول مسئولیت خود و شناخت انتظارات متقابل، قدم اول در راه حل و فصل اختلافات زناشویی است.
زن و شوهر هر دو موظف هستند زمینه های بروز سوء تفاهمات و سوء ظن ها را از بین ببرند و حتی الامکان از انجام رفتارهایی که موجب بروز سوء ظن ها می شود خودداری کنند.
افسردگی و اضطراب در یکی از آنها و یا هر دو آنها منجر می شود و در نتیجه بر شدت مشکلات موجود می افزاید. گاهی اوقات افسردگی و عصبانیت زن و شوهر به علت اختلال در کار سیستم عصبی یا غدد درون ریز و به ویژه غدد تیروئید است. بنابراین توصیه می شود در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه گردد.
33ـ انتخاب دوستان
از آنجا که نفس انسانی خوپذیر است لذا در انتخاب دوست و برقراری روابط دوستانه و یا معاشرت های خانوادگی با زوج های دیگر دقت کنید. توصیه می شود زن و شوهر هر دو معیارهایی را با توافق یکدیگر مشخص کنند و بر اساس آنها به گزینش دوست و برقراری این روابط اقدام نمایند. امام رضا(ع) فرمود: «مُجالِسة الصالحین داعیةَ الی الصَلاح؛ نشست و برخاست با نیکان، مایه روی آوردن آدمی به صلاح و نیکی است.
34ـ عدم دخالت دیگران
زن و شوهر باید هر چه بیشتر با یکدیگر ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنند و سوء تفاهمات و سوء ارتباطات را هر چه زودتر شناسایی، رفع و اصلاح کنند. نکته حایز اهمیت این است که زن و شوهر باید خودشان به حل مشکلات زناشویی و خانوادگی اقدام کنند و پیش از آنکه موضوع را با کسی دیگر در میان بگذارند به عنوان دو انسان عاقل و بالغ مسئله را منصفانه بین خود حل و فصل کنند و اجازه ندهند دیگران در این امر مداخله کنند. حضرت علی(ع) فرمود: «مَن صَدَّق الواشی افسَدَ الصَّدیقَ؛ کسی که سخن چین را تصدیق کند، دوست راستین خود را از دست می دهد.»
35ـ انتظارات واقع بینانه
داشتن نگرش های آرمان گرایانه و شاعرانه نسبت به ازدواج و روابط زناشویی از سویی و ازدواج هایی که بر اساس هوا و هوس، جاذبه های مادی یا زیبایی ظاهری صورت می گیرد از دیگر سو، ازدواج ها را بیشتر با سوء تفاهم ها، تضادها و غیره روبه رو می سازد و این گونه پیوندها به زودی به سستی می گراید. علت اصلی چنین مشکلاتی این است که طرفین از یکدیگر انتظارات غیر واقع بینانه دارند و این امر نیز به برداشت های نادرست از یکدیگر و سرانجام به ارتباطات نامطلوب ختم می شود.
36ـ مثبت اندیشی
برخی از سخن ها مبهم هستند و هر کسی می تواند آنها را به گونه ای مثبت یا منفی تفسیر کند. یا اینکه اصولاً برخی از پیام ها دارای چندین مفهوم هستند. از این رو ملاحظه می شود که گاهی اوقات مفهوم پیام برای فرستنده پیام کاملاً روشن و مشخص است. اما برای طرف مقابل یا گیرنده پیام این طور نیست. در این شرایط و موقعیت گیرنده پیام شروع می کند به حدس زدن و ذهن خوانی که متأسفانه اغلب اوقات به برداشت های نادرست و اشتباه منتهی می شود. در این گونه موارد ساده ترین راه این است که گیرنده پیام به وضوح و صراحت سؤال می کند که منظورش از پیام مورد نظر یا موضوع صحبت شده چه بوده است و نیز گیرنده پیام می تواند از فرستنده پیام درخواست کند که توضیح بیشتری دهد تا رفع اشکال و ابهام شود.
37ـ گفتگوهای صادقانه
در هر فرصتی که پیش می آید سعی کنید با همسر و اعضای خانواده خود ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنید و به گفتگوهای خانوادگی بپردازید. شایان ذکر است که زن ها از صحبت کردن با همسرشان بیشتر لذت می برند و از این روش برای نشان دادن مهر و علاقه خود نسبت به همسرشان استفاده می کنند. بنابراین توصیه می شود شوهر مشتاقانه به صحبت های همسرش گوش کند و واکنش مناسب نشان دهد. چنانچه شوهر یا زن در شرایط خاصی نتوانند به صحبت های همسرشان گوش کنند باید این موضوع را صادقانه و صمیمانه مطرح و تقاضا کند صحبت کردن در باره آن موضوع را به فرصت دیگری موکول کنند. در هر حال از پیش آمدن این حالت جلوگیری کنید که همسر شما فکر کند و احساس نماید که شما مشغول کار و فعالیت خودتان هستید و به حرف های او گوش نمی کنید و توجه ندارید. در قرآن کریم می خوانیم: «مُحمدٌ رسول اللّه و الذینَ مَعَه اَشِداءُ عَلی الکفار، رُحَماءُ بَیْنَهُم؛ محمد رسول خداست و مردمی که همراه او هستند، سخت گیرنده بر کافران و در میان خود رحیم و مهربانند.»
38ـ ارزیابی رفتارها
زن و شوهر باید مشخص کنند که از یکدیگر چه انتظاراتی دارند؟ آنها باید گاهگاهی در یک فضای محرمانه، محبت آمیز و صمیمانه به ارزیابی رفتار و روابط یکدیگر بپردازند و از یکدیگر سؤال کنند آیا از من راضی هستی، آیا من توانسته ام انتظارات تو را پاسخگو باشم؟ نسبت به من چه احساسی داری؟ و نظایر
نکته حایز اهمیت این است که زن و شوهر باید خودشان به حل مشکلات زناشویی و خانوادگی اقدام کنند و پیش از آنکه موضوع را با کسی دیگر در میان بگذارند به عنوان دو انسان عاقل و بالغ مسئله را منصفانه بین خود حل و فصل کنند و اجازه ندهند دیگران در این امر مداخله کنند.
سعی کنید با همسر و اعضای خانواده خود ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنید و به گفتگوهای خانوادگی بپردازید. شایان ذکر است که زن ها از صحبت کردن با همسرشان بیشتر لذت می برند و از این روش برای نشان دادن مهر و علاقه خود نسبت به همسرشان استفاده می کنند.
آن، زن و شوهر نباید تصور کنند که این انتظارات و احساسات به قدری روشن و گویا هستند که نیازی به طرح بیان آنها نیست و همه می دانند. بنابراین شوهر نسبت به زن و زن نسبت به شوهر باید احساسات و عواطف و انتظارات خود را در میان گذارند و به طور آشکار ابراز کنند و برای بهبود روابط خود تلاش نمایند. زن و شوهر باید از یکدیگر سؤال کنند. چکار باید کرد که روابط مان بهتر و بانشاط تر شود؟ امام صادق(ع) فرمود: «وَ مَن حَسُن برُّهُ بِاهلِه زادَ اللّه ُ فی عُمره؛ هر کس با خانواده اش نیک رفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید.»
39ـ توجه به افکار و تمایلات همدیگر
گاه زن و شوهر از یک مسئله واحد دو برداشت کاملاً متفاوت دارند و این برداشت های متفاوت را با یکدیگر مطرح نمی کنند و یا نمی خواهند که این برداشت های متفاوت را درک کنند و در نتیجه بروز یک مسئله ساده ممکن است به یک بحران تبدیل شود. لذا زن و شوهر باید سعی کنند که برداشت های یکدیگر از مسئله را جویا شوند و بفهمند. برای شناخت ریشه اختلافات زناشویی باید با روانشناسی آشنا شد و دریافت که زن و مرد به چه اموری بها می دهند در حالی که مرد می خواهد مستقل و خودمختار باشد و برای آزادی عمل ارزش قائل است زن به زندگی اجتماعی و گردش جمعی اهمیت می دهد که در این شرایط زن و شوهر از خود انعطاف نشان دهند و به آگاهی برسند.
40ـ احساس مسئولیت
برای ایجاد حفظ و استمرار یک رابطه زناشویی سالم، موفق و باطراوت باید هر یک از زوج ها تلاش کنند، بیندیشند، وقت بگذارند، احساس مسئولیت کنند و موانع برقراری روابط سالم را از میان بردارند و در مقابل موانع به هم کمک کنند.
منابع: ــــــــــــــــــــــــــ
1ـ احمدی، احمد، روانشناسی نوجوانان و جوانان، اصفهان، انتشارات مشعل، 1374.
2ـ پروند، حسن، مقدمات برنامه ریزی آموزشی و درسی، تهران، انتشارات صحیفه، 1369.
3ـ ستوده، هدایت اللّه ، آسیب شناسی اجتماعی، تهران، انتشارات آوای نور، 1378.
4ـ شاملو، سعید، آسیب شناسی روانی، تهران، انتشارات رشد، 1368.
5ـ شفیعی مازندرانی، محمد، راز خوشبختی و اعجاز ازدواج، قم، انتشارات عطرآگین، 1385.
6ـ شفیعی مازندرانی، محمد، عوامل تحکیم پیوند خانوادگی از دیدگاه پیامبر اعظم(ص)، قم، انتشارات فرهنگ آفتاب، 1385.
7ـ قائمی، علی، تشکیل خانواده در اسلام، تهران، انتشارات امیری، 1375.
8ـ قره بگلو، محمدرضا، روانشناسی و مسائل نوجوانان و جوانان، قم، انتشارات امید، 1380.
9ـ فرجاد، محمد، آسیب شناسی اجتماعی و جامعه شناسی انحرافات، تهران، انتشارات بدر، 1371.
10ـ مصطفوی، سید جواد، بهشت خانواده، قم، انتشارات دار الفکر.
11ـ مطهری، مرتضی، حقوق زن در اسلام، قم، انتشارات صدرا، 1358.
پانوشت ها: ــــــــــــــــــــــــــ
لازمه ایجاد حفظ و استمرار روابط زناشویی سالم و بانشاط این است که خانواده سالم و آرامش بخش باشد و زن و شوهر از مسخره کردن یکدیگر و گفتن سخنان طعنه آمیز و دوپهلو پرهیز می کنند.
گاه زن و شوهر از یک مسئله واحد دو برداشت کاملاً متفاوت دارند و این برداشت های متفاوت را با یکدیگر مطرح نمی کنند و یا نمی خواهند که این برداشت های متفاوت را درک کنند و در نتیجه بروز یک مسئله ساده ممکن است به یک بحران تبدیل شود.
تشویق و ابراز تشکر از رفتارهای مطلوب همسر تأثیر بسزایی در تکرار و استمرار آن رفتارها دارد و انگیزه تکرار آن رفتارهای مطلوب را بیشتر می کند. او یاد می گیرد که (پس همسر من این رفتار را دوست دارد و برای خوشایند او باید آن را تکرار کنم.)
در روابط زناشویی نه باید مردسالاری حاکم باشد و نه زن سالاری. به بیان دیگر اصولاً رابطه سلطه پذیرانه چه از طرف زن و چه از طرف شوهر برای کانون گرم خانواده آفت بزرگی به شمار می آید.
زن و شوهر موظفند خود را در برابر همدیگر آراسته و پاکیزه و جالب توجه نگهداری کنند و از پریشانی و وضع نامرتب اجتناب .
عملی شدن قول ها و قرارها چه پیش از ازدواج و چه پس از ازدواج از طرف زن و شوهر به دل شکستگی، سلب اعتماد و احساس فریب خوردگی منجر می شود.
از نسبت دادن القاب و زدن برچسب های نامطلوب به یکدیگر مانند بدقول، شلخته، بی احساس، کله شق، یکدنده، لجباز، بی انصاف، زورگو، خودخواه و نظایر آن خودداری کنید.
خطاهای یکدیگر را در حضور فرزندان یا دیگران مانند دوستان و آشنایان و بستگان مانند پدرشوهر، مادرشوهر، پدرزن، مادرزن بازگو نکنید و همواره احترام یکدیگر را مراعات کنید.
