عبادت دوران کودکیتان را به خاطر دارید؟

آموزش نماز به کودک باید با آسان گیری، آموزش جذاب و همراه با تشویق باشد.

عبادت دوران کودکیتان را به خاطر دارید؟

- آقا حمید! اذان رو گفتن، پاشو نمازتون بخون عزیزم.

- باشه مامان یه چه دقیقه دیگه

- حمید جان ساعت سه بعد از ظهر شده نمازتو خوندی؟

- چشم! این کارم تموم بشه حتماً

- حمید! داره آفتاب غروب می کنه تو هنوز نماز ظهر و عصرتو نخوندی؟

- وای! یادم رفت. همین الان سریع میخونم...

بدون شک آرزو دارید همان طور که با شنیدن صدای اذان، دل های تان برای راز و نیاز با پروردگار عالم پر می کشد، فرزندان تان نیز برای به جا آوردن درست و اول وقت نمازشان، مراقب و مشتاق باشند، اما ممکن است با دیدن سهل انگاری و کاهلی آنان، کمی نگران و دلسرد شوید. باید قدری صبر و حوصله از خود نشان دهید و با امید به یاری خدا، توصیه های دینی را که در قالب آیات و روایات در این خصوص به ما رسیده است، با دقت هرچه تمام تر به کار ببندید تا به نتیجه مطلوب برسید.

عبادت های دوران کودکی خودتان را به خاطر دارید؟ چه قدر با عبادت های بزرگسالی تان متفاوت است؟ بر اساس آموزه های اسلامی، این تغییر و پیشرفت مراحلی دارد که آنها را باید به همراه فرزندتان یکی یکی پشت سر بگذارید:

مرحله اول: آموزش

هرچند کودکان با مشاهده نماز خواندن پدر و مادر و اطرافیان، خودشان شروع به الگوبرداری می کنند، اما بهتر است آموزش نماز به آنان، از سه یا چهارسالگی شروع شود. در آموزش کودکان رعایت «اصل تدریج» ضروری است. ابتدا باید از آموزش ذکرهای ساده و اصلی شروع کرد؛ آموختن «لا اله الا الله» سپس «محمد رسول الله» و ذکر صلوات بر پیامبر اسلام (ص) و خاندان طاهرینش از اولین گام هاست. هنگامی که کودک، دست چپ و راستش را شناخت و به سن تشخیص اولیه رسید، وقت آموزش کامل نماز است. در پایان هفت سالگی باید کودک آموخته باشد که به عنوان وضو صورت و دو دستش را بشوید و نماز بخواند. بنابراین آموزش نماز از سه یا چهار سالگی شروع و تا حدود هفت سالگی کامل می شود و در این مرحله، تفاوتی میان دختر و پسر نیست. هم چنین، آموزش نماز در این مرحله باید با آسان گیری، آموزش جذاب و همراه با تشویق باشد و از هرگونه سخت گیری و ترش رویی به کودک پرهیز شود.

آموزش نماز از سه یا چهار سالگی شروع و تا حدود هفت سالگی کامل می شود

به خاطر داشته باشید که در این مرحله باید:

مراقب تصویرسازی ها باشید

تصویری که کودکان از خدا در ذهنشان می سازند، بسته به تصویر ذهنی آن ها از والدین شان است. تصویر مهربانانه خدا مرتبط با تصویری است که از مادرشان دارند و تصویر قدرت و تسلط خدا مرتبط با تصوری است که کودکان از اقتدار پدر دارند. به خاطر داشته باشید تصویری که از خدا در ذهن کودک خود می سازید یکی از مهم ترین پایه های شکل گیری اولیه میل و یا بی میلی او نسبت به عبادت خواهد بود.

«یادگیری مشاهده ای» را از یاد نبرید

پایدارترین و خوشایندترین نوع یادگیری، یادگیری مشاهده ای است. در این روش، یادگیرنده بر اساس آن چه خود می پسندد، آگاهانه و به دور از هرگونه فشار روانی، رفتاری را می بیند و با حسی خوشایند و بدون ناراحتی، آن رفتار یا اندیشه را فرا می گیرد. در سنین پیش دبستانی، یادگیری، بیش تر مشاهده ای است؛ دیدن پدر و مادری که به نماز و آداب آن اشتیاق دارند، انجام نیایش دسته جمعی در مهد کودک و ... الگوی مناسبی برای آموزش نماز به کودک است.

از پاداش مادی غافل نشوید

کودک در این مرحله، بسیار «من محور» است و خیال می کند مرکز عالم هستی است! پس طبیعی است که انگیزه چنین کودکی بیشتر مادی است؛ بنابراین در آموزش نماز، پاداش های مادی تقویتی را فراموش نکنید و سعی نکنید که در این سن، آموزه های والای معرفتی را به فرزندتان آموزش دهید.

در آموزش نماز، پاداش های مادی تقویتی را فراموش نکنید

سخت گیر نباشید

بگذارید فرزندتان کودکانه عبادت کند و هرچه دل تنگش می خواهد بگوید! درباره ذکرها و دعاهایی که کودک هنگام نماز و نیایش از حفظ می گوید، سخت گیر نباشید.

مرحله دوم: امر

از چه وقت باید به نماز امر کنیم؟ به سفارش پیامبر حمت (ص) هرگاه کودک تان دست راستش را از دست چپش شناخت، او را به نماز وادارید. به این زمان «زمان درک و تمیز» می گویند که حدود هفت سالگی کودک است. توجه داشته باشید در این سن، کودک تقریباً می تواند نماز را به طور کامل بخواند (البته در این جا سن تقویمی کودکان ملاک نیست و به تناسب میزان رشد عقلی، فهم و درک کودک، این سن، قابل کم یا زیاد شدن است). طبق برخی تحقیقات، قبل از پنج سالگی، عبادت ها بیشتر جنبه تقلیدی و نمایشی دارد ولی کودکان بعد از پنج سالگی، به تدریج معنای نیایش و ارتباط با خدا را درک می کنند.پس بسیار مهم است که کودکان را در وقتی که معنی نیایش را می فهمند و دوران اطاعت پذیری آن هاست، به نماز و عبادت امر کنیم. البته در این مرحله، امر کردن به معنی خواستن از کودک است و شامل بازخواست جدی از او نیست. این روند را باید تا حدود نه سالگی ادامه داد. در آن زمان، آرام آرام جای بازخواست (چرا نمازت را نخواندی؟) نیز باز می شود.

به خاطر داشته باشید که در این مرحله باید:

از دادن پاداش غفلت نکنید

در این مرحله، خدا برای کودک هنوز شبیه والدینش است! اغلب کودکان، خدا را به صورت مجموعه ای از صفات و ویژگی های پدر و مادرشان می شناسند؛ آن ها درست مثل مرحله اول اما تقویت شده تر، پاداش و تنبیه خدا را نیز با همان نوع پاداش و تنبیه پدر و مادر درک می کنند. در این مرحله می توانید چنین جمله هایی به کودک بگویید: «اگر نماز بخوانیم، خدا ما رو می بره بهشت و هرچی بخواهیم، به ما میده.» حتی می توانید موفقیت های کودکان را در شرایطی حساب شده به خواندن نماز و دعا کردن او ارتباط دهید. به هر حال لازم است برای نماز خواندن کودکان، آن ها را تشویق کنید و پاداش بدهید؛ البته برای کودکانی که به 12 سالگی نزدیک می شوند، آرام آرام گفت و گو با خدا جایگزین درخواست های شخصی می شود.

سخت نگیرید

پیامبر مهربانی (ص) فرمودند: خدا رحمت کند کسی را که فرزندش را در اعمال نیک یاری دهد. سؤال شد: چگونه؟ فرمودند: آن چه در توان اوست، بپذیرد و از سخت گیری ها درگذرد. مشخص است که نباید از کودک انتظار داشت همانند یک بزرگ سال، همه دستورات الهی را با تمام جزئیاتش اجرا کند؛ بنابراین کاستی های نماز او طبیعی است که نباید به پای ضعف ایمان گذاشته شود! سخت گیری در این باره، نماز را در کام او تلخ می کند.

آرامش تان را حفظ کنید

اگر با کسالت کودک در انجام نماز رو به رو شدید، از کوره در نروید! هر فردی، کوچک یا بزرگ، ممکن است گاهی دچار کسالت شود؛ البته می توانید در زمان مناسب و بدون ناراحتی، دلیل کسالت او را بپرسید و برای رفع آن تلاش کنید. در هر صورت در این مرحله سخت نگیرید!

یادآوری غیرمستقیم یادتان نرود

تا آن جا که می توانید در یادآوری زمان های نماز از روش های گوناگون و متنوع استفاده کنید. برای مثال قبل از رسیدن وقت نماز، تلویزیون را روشن کنید و هنگامی که اذان پخش شد بگویید «اذان یعنی الان خدا اجازه داده با او حرف بزنیم؛ وقتش شده که همه با هم برای تشکر از خدا آماده بشیم!» برای جلب توجه بیشتر فرزندان و نشاط بخشی به روحیه آنان لازم است از این دست کلمات و جملات زیبا استفاده کنید.

تا آن جا که می توانید در یادآوری زمان های نماز از روش های گوناگون و متنوع استفاده کنید

الگو سازی کنید

الگوبرداری در تمامی مراحل آموزش نماز وجود دارد؛ البته با توجه به بزرگ شدن کودک و ارتباط او با افراد بیش تر، اهمیت ارتباط با الگوهای مناسب، دو چندان می شود. مسئولان مدرسه و معلمانی که نسبت به نماز اهمیت می دهند و از روش های مختلف مانند خاطره گویی، نمایش فیلم، قصه گویی، مسابقه نقاشی، مسابقه انشاء و ... در ایجاد روحیه نماز خوانی استفاده می کنند، الگوهای بی نظیری هستند.

اصل تدریج را رعایت کنید:

لازم نیست قبل از نه سالگی کودکان تمامی نمازها را کامل و حتی با وضو بخوانند و به ویژه کمی قبل از شش یا هفت سالگی، می توان نمازهای دو رکعتی را به جای نمازهای چهار رکعتی و حتی گاهی بدون وضو (در مواردی که وضو گرفتن برای کودکان سخت است) از آن ها پذیرفت.

تجربه های دل نشین بسازید

با ایجاد موقعیت های جذاب و شادی آفرین، نماز خواندن را با تجارب خوب متنوع همراه کنید!ادامه دارد.....

منبع: نشریه خانه خوبان (73)، مهدی عباسی