تغذیه شیرخواران با شیر مادر بهترین روش تغذیه نوزاد و تغذیه انحصاری با شیر مادر جهت تضمین بهترین شروع برای زندگی کودک در ۶ ماهه اول زندگی پیشنهاد می شود. در حول و حوش شش ماهگی شیر مادر یا شیر خشک به تنهایی برای برآورده کردن نیازهای غذایی کودک کافی نیستند و فرآیند از شیر گرفتن نوزاد و ایجاد عادت به غذاهای جامد در این سن باید شروع شود. در این مقاله به بررسی اصول تغذیه شیرخواران می پردازیم.

نکات کلیدی تغذیه شیرخواران
زمان آشنا کردن نوزاد با غذاهای جامد باید بر اساس رشد هر نوزاد به صورت جداگانه در نظر گرفته شود. چون این موضوع در مورد کودکان مختلف می تواند متفاوت باشد. موادی مثل میوه ها، سبزیجات و غلات صبحانه که در آن از گندم استفاده نشده باشد برای اولین مرحله از شیر گیری نوزاد و عادت غذاهای جامد مناسب هستند.
مقدار و تنوع غذاها باید به تدریج افزایش یابد تا اینکه انواع دیگر غلات، لبنیات، گوشت، ماهی، تخم مرغ و حبوبات نیز به برنامه غذایی کودک اضافه شود. نوزادانی که شیر مادر را به عنوان نوشیدنی اصلی خود دریافت می‌کنند لازم است که از ۶ ماهگی مکمل (به شکل قطره مایع) حاوی ویتامین های A، C و D نیز استفاده کنند.

تغذیه شیرخواران با شیر مادر
تغذیه شیرخواران با شیر مادر بهترین روش تغذیه نوزاد است و در سرتا سر جهان جهت تضمین بهترین شروع زندگی برای نوزادان در شش ماهه اول زندگی توصیه می‌شود. شیر مادر تمام انرژی و مواد مغذی را که کودک به آن نیاز دارد و همچنین فاکتورهای رشد و ترکیبات ایمونولوژیک که به حفاظت از کودک در برابر عفونت ها کمک می کنند فراهم می‌آورد. مزایای تغذیه شیرخواران با شیر مادر برای هم مادر و هم نوزاد در زیر به صورت خلاصه آمده است.
شیر مادر حاوی بیش از ۳۰۰ ترکیب مختلف است و یکی از نکات قابل توجه در مورد شیر مادر این است که ترکیب آن با توجه به نیازهای کودک تغییر می‌کند. ترکیب شیر مادر همزمان با رشد کودک تغییر می کند. کلستروم (آغوز) چند روز اول پس از تولد تولید می شود و دارای ترکیب متفاوتی نسبت به شیر است. به این صورت که مثلا آنتی بادی بسیار بالایی دارد که به تقویت سیستم ایمنی بدن کودک کمک می‌کند. تا سه روز بعد از تولد، کلستروم به شیر رقیق تری تبدیل می شود و پس از آن نوزادان شروع به خوردن مقدار بیشتری شیر میکنند.
علاوه بر اینکه ترکیب شیر مادر در طول زمان تغییر می‌کند، ترکیب آن در طول تغذیه شیرخواران نیز تغییر می کند. به این صورت که شیر موجود در آغاز تغذیه رقیق تر است و نوزاد را با مایعات بیشتر سیر می کند. در حالی که در پایان هر تغذیه مواد مغذی موجود در شیر غنی تر بوده و حاوی انرژی بیشتری هستند.
سازمان بهداشت جهانی یا WHO  تغذیه انحصاری با شیر مادر را برای شش ماهه اول زندگی نوزاد توصیه می کند. در حال حاضر مواد غذایی جامد یا مایعات به غیر از شیر مادر یا شیر خشک تا سن ۱۷ هفتگی نوزاد توصیه نمی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد از شیرگیری نوزاد به بخش بعدی مراجعه کنید. با وجود فواید عمومی تغذیه شیرخواران با شیر مادر برای سلامتی نوزاد در کوتاه ‌مدت و بلند مدت، کشور انگلستان هنوز یکی از پایین ترین نرخ ها را در اروپا در زمینه تغذیه نوزاد با شیر مادر دارد.
آخرین بررسی در مورد تغذیه شیرخواران که در سال ۲۰۰۵ انجام شد نشان داد که ۴۵ درصد از تمام مادران در انگلستان فقط یک هفته نوزاد خود را منحصرا با شیر خود تغذیه کردند. در حالی که ۲۱ درصد آنها ۶ هفته نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه کردند و در عرض ۴ ماه این رقم به ۷ درصد کاهش پیدا کرد. در حالی که در عرض ۶ ماه تعداد مادرانی که به طور انحصاری نوزاد خود را با شیر خود تغذیه کردند تقریبا صفر بود. (نظرسنجی تغذیه شیرخواران سال ۲۰۰۷)

مزایای تغذیه شیرخواران با شیر مادر
شیر مادر ترکیبات ایده‌آلی از مواد مغذی را فراهم می کند که نیازهای کودک را برآورده کرده و ترکیب آن به صورت خودکار همزمان با رشد نوزاد تغییر می نماید. شیر مادر مجموعه ‌ای از فاکتورهای ایمنی مثل فاکتورهای رشد و ایمونوگلوبین را فراهم می‌کند. تغذیه شیرخواران با شیر مادر برای حداقل ۳ ماه با شیوع و شدت کمتر بیماری های گوارشی، عفونت گوش و عفونت دستگاه تنفسی در شیرخواران همراه است.
شواهد روز افزونی وجود دارد که تغذیه با شیر مادر باعث کاهش ریسک ابتلای شیرخوار به چاقی و بیماری ‌های قلبی عروقی مثل فشار خون و مقاومت به انسولین در سال ‌های بعدی زندگی کودک می شود. این احتمال وجود دارد که تغذیه با شیر مادر می‌تواند از نوزاد در برابر بیماری های سیستم ایمنی بدن در سال های بعدی زندگی محافظت کند.
بیماری‌ هایی مثل دیابت، بیماری سلیاک (یک نوع بیماری دستگاه گوارش)، بیماری التهابی روده و احتمالا سرطان. گرچه در این مورد هنوز تحقیقات بیشتری مورد نیاز است. گفته شده است که تغذیه شیرخواران با شیر مادر هم چنین از نوزاد در برابر بیماری های آلرژیک محافظت می کند. اگرچه یافته های تحقیقاتی نتایج متناقضی را نشان داده اند.

مزایای تغذیه با شیر مادر برای مادران
تغذیه شیرخواران با شیر مادر با کاهش خطر سرطان پستان و همچنین احتمال کاهش سرطان تخمدان در آینده همراه است. تغذیه شیرخواران با شیر مادر با کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی لگن در دوره بعد از یائسگی همراه است.  تغذیه شیرخواران با شیر مادر به کاهش سریعتر وزن و بازگشت سریعتر رحم به درون لگن بعد از زایمان کمک میکند.

تغذیه شیرخواران در هنگام شیردهی
تغذیه شیرخواران در هنگام شیردهی و مخصوصا برای مادران شیرده اهمیت زیادی دارد تا یک رژیم غذایی سالم متنوع و متعادل داشته باشند. در طول دوران بارداری ذخیره مواد غذایی مثل آهن، کلسیم و ویتامین D  در بدن مادر کاهش می یابد و در نتیجه داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل به جایگزین شدن این مواد در بدن او کمک می کند.
انرژی مورد نیاز بدن ما در طول دوران شیردهی افزایش می یابد. محاسبه شده است که میزان انرژی که برای تغذیه شیرخواران با شیر مادر مورد نیاز است حدود ۶۵۰ کیلوکالری در روز می باشد. مقداری از این انرژی از چربی ذخیره شده در دوران بارداری به دست می‌آید. مادرانی که نوزاد خود را به مدت ۳ تا ۴ ماه منحصرا با شیر خود تغذیه می‌کنند به طور متوسط به ۵۰۰ کیلو کالری اضافه در روز نیاز دارند و سایر مواد مغذی مخصوصا کلسیم و ویتامین D  که برای جذب کلسیم لازم است هم نیاز است بیشتر مصرف شوند.
اما بیشتر این مواد را می توان با دنبال کردن یک رژیم غذایی متعادل و سالم و با دریافت ۵۰۰ کیلو کالری بیشتر در هر روز برآورده کرد. اگر در دوران بارداری و شیردهی یک رژیم غذایی ضعیف به کار گرفته شود ذخیره مواد غذایی بدن مادر کاهش پیدا خواهد کرد. بنابراین ضروری است که بین دوره های بارداری همچنین در طول بارداری و شیردهی رژیم غذایی سالمی دنبال شود.

از چه چیزهایی باید پرهیز کرد؟
مقادیر کم کافئین و الکل می‌تواند به شیر مادر منتقل شود. به همین دلیل بهتر است که مادران شیرده مصرف کافئین و الکل را محدود کنند. زیرا ممکن است روی خواب، تغذیه و گوارش نوزاد تاثیر بگذارد. مادران شیرده باید سعی کنند از نوشیدن الکل و سایر نوشیدنی های کافئین دار درست قبل از شیردهی خودداری کنند.
مادران شیرده نباید بیش از یک یا دو واحد الکل آن هم یک یا دو بار در هفته مصرف کنند. مادرانی که شیر میدهند باید از خوردن بیش از یک وعده غذای متشکل از کوسه، اره ماهی یا نیزه ماهی در هفته خودداری کنند. به دلیل مقدار بالای جیوه ای که در این ماهی ها وجود دارد.

مکمل ها و تغذیه شیرخواران
یک رژیم متنوع و سالم معمولا باید تمام ویتامین ها و مواد معدنی لازم را که در زمان شیردهی لازم است برآورده کند. با این حال گاهی به سختی می‌توان ویتامین D  لازم برای رژیم غذایی را تامین کرد. مخصوصا در ماه‌ های زمستان. بنابراین به همه مادران شیرده توصیه می شود که مکمل های روزانه حاوی ویتامین D  را به اندازه ۱۰ واحد در روز مصرف کنند.

حساسیت به بادام زمینی در تغذیه شیرخواران
توصیه دولت در مورد حساسیت به بادام زمینی جدیدا تغییر کرده است. قبلا توصیه می شد اگر سابقه خانوادگی حساسیت به بادام زمینی وجود دارد بهتر است مادران از خوردن بادام زمینی در زمان شیردهی اجتناب کنند تا ریسک ابتلای نوزاد به آلرژی بادام زمینی را کاهش دهند. با این حال این توصیه جدیدا تغییر کرده است.
زیرا بررسی دقیقی که اخیرا صورت گرفته نشان می‌دهد که شواهد روشنی مبنی بر اینکه خوردن یا نخوردن بادام زمینی در زمان شیردهی بر شانس ابتلای نوزاد به آلرژی بادام زمینی تاثیر بگذارد وجود ندارد. توصیه جدید به این صورت بیان می‌شود که اجتناب از مصرف بادام زمینی در زمان شیردهی ضروری نیست. مگر اینکه مادر خودش به بادام زمینی حساسیت داشته باشد یا اینکه توسط پزشک متخصص از خوردن آن منع شده باشد.

تغذیه شیرخواران با شیر خشک
اگر مادری قادر به تغذیه نوزاد از پستان نباشد یا اینکه نخواهد نوزادش را از پستان شیر بدهد به عنوان جایگزین باید به او شیر خشک بدهد. شاخص‌ های دقیقی که در مورد ترکیب مواد تشکیل دهنده مجاز شیر خشک وجود دارند توسط کمیسیون اروپا تعیین شده‌اند. این شاخص‌ها برای تضمین این است که شیرخشک ها در برگیرنده مقادیر لازم مواد مغذی باشند و افزودنی ها با دقت و به میزان لازم اضافه شده باشند.
این به این معنی است که مقدار ویتامین و مواد معدنی برندهای مختلف شیرخشک خیلی به هم نزدیک هستند. با این حال ممکن است منبع پروتئین و مواد غذایی شیر خشک ها با هم تفاوت داشته باشند.

مقدار پروتئین شیر خشک
دو نوع اصلی پروتئین شیری که در شیر خشک ها وجود دارند عبارتند از پروتئین وی و کازئین. شیر مادر عمدتاً حاوی پروتئین وی می‌باشد. ۶۰ درصد پروتئین وی و ۴۰ درصد کازئین و بنابراین همه شیرخشک ها حاوی درصد بالایی از پروتئین وی هستند. به نظر می رسد پروتئین وی خیلی راحت‌تر از کازئین هضم می‌شود.
مطالعات متعددی که در این زمینه صورت گرفته نشان داده اند که کازئین آهسته تر از معده خارج می‌شود. تعداد زیادی شیرخشک موجود است که مناسب نوزادان “گرسنه تر” برچسب خورده اند. این شیر خشک ها حاوی پروتئین نسبتا بیشتری هستند که عمده این پروتئین کازئین است. با این حال این شیر خشک ها هیچ مواد مغذی یا انرژی بیشتری نسبت به نمونه های استاندارد شیرخشک ندارند.
تغذیه شیرخواران با شیر مادر با ریسک کمتر ابتلای نوزاد به چاقی در سال‌های بعدی زندگی همراه است. یکی از علل آن این است که شیر مادر محافظ نوزاد است و نوزادانی که شیر مادر می‌خورند آهسته تر رشد می کنند. تصور می شود که مقدار پروتئین شیر خشک در مقایسه با شیر مادر فاکتوری است که نشان دهنده الگوهای رشد مختلف می باشد. در نتیجه تعدادی از سازندگان شیر خشک مقدار پروتئین شیر خشک ها را کاهش داده‌اند تا شیرخشک ها به شیر مادر شبیه تر شوند.
در حال حاضر اثرات بلند مدت مقادیر بالاتر پروتئین در مقایسه با مقادیر پایین تر پروتئین در شیرخشک ها تحت مطالعه قرار دارند. با توجه به تفاوت نرخ رشد تغذیه شیرخواران با شیر مادر و تغذیه شیرخواران با شیر خشک، نمودارهای جدید رشد سازمان بهداشت جهانی از تولد تا ۴ سالگی توسط وزارت بهداشت در ماه می سال ۲۰۰۹ معرفی شدند. این نمودار ها بر اساس استانداردهای رشد کودک سازمان بهداشت جهانی هستند که رشد بهینه کودکان سالم تغذیه شده با شیر مادر را توصیف می کنند.

اسیدهای چرب چند اشباع نشده
شیر مادر حاوی اسیدهای چرب چند اشباع نشده زنجیره بلند امگا ۶ و امگا ۳ می باشد که در طول دوران شیرخوارگی از اهمیت حیاتی برخوردارند. زیرا این مواد برای رشد مغز، سیستم عصبی و شبکه چشم مورد نیاز هستند. امروزه تعدادی از سازندگان شیر خشک، اسیدهای چرب چند اشباع نشده زنجیره بلند (اسید آراچیدونیک AA و اسید دوکوزاهگزانوئیک DHA را به شیرخشک را اضافه می‌کنند. بعضی از مطالعات بررسی کرده اند که افزودن این مواد مغذی می‌تواند تاثیر مفیدی روی عملکرد شناختی و میزان بینایی شیرخوار داشته باشد.

پروبیوتیک ها
پروبیوتیک ها کربوهیدرات های غیر قابل هضمی هستند که می‌توانند به عنوان غذا برای باکتری های مفید در دستگاه گوارش ما عمل کنند و باعث رشد این باکتری ها شوند. شیر مادر حاوی مقادیری از این مواد است که به نام ساکاریدها شناخته می‌شوند. ثابت شده که نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند دارای سطوح بالاتری از بیفیدو باکتری های مفید هستند که گفته می‌شود در رشد و تقویت سیستم ایمنی و دفاعی بدن نوزاد در برابر میکروارگانیسم هایی که به صورت بالقوه بیماری زا هستند نقش دارند.
جدیدا پروبیوتیک هایی از نوع فروکتو الیگوساکارید (FOS) و گالاکتو الیگوساکارید (GOS) به تعدادی از برندهای شیر خشک اضافه می شوند. مطالعات در این زمینه نشان داده اند که این پروبیوتیک ها در شبیه سازی عملکرد روده نوزادان تغذیه شده با شیر مادر موثر بوده اند.

شیر خشک های هیدرولیز شده و شیر خشک هایی بر پایه سویا
شیرخواران در معرض ریسک بالای حساسیت به شیرگاو قرار دارند. بنابراین باید از پزشک یا متخصص تغذیه در این مورد سوال شود. شیرخشک‌ های تخصصی شیرخواران برای شیرخوارانی که مبتلا به حساسیت یا عدم تحمل پروتئین شیر گاو هستند تهیه شده ‌اند.‌ شیرخشک ها به عنوان شیر خشک های هیدرولیز شده شناخته می‌شوند و برای شیرخوارانی که قادر به تحمل شیرخشک ‌هایی با پایه شیر گاو نیستند توسط پزشکان تجویز می‌شوند.
در شیرخشک‌ های هیدرولیز شده، پروتئین شیر به واحدهای کوچکتر پروتئین شکسته می شوند که تصور می شود احتمال حساسیت را کاهش بدهد. شیر خشک هایی با پایه سویا از دانه های سویا ساخته می‌شوند و با افزوده شدن ویتامین‌ها و مواد معدنی اصلاح می گردند تا برای شیرخواران مناسب باشند. با این حال شیرخشک ‌هایی بر پایه سویا برای شیرخواران زیر شش ماه توصیه نمی‌شود. به علت میزان ایزوفلاون های سویایی که در ترکیب این شیر خشک ها به کار برده می‌شود.
بعضی از نوزادانی که به شیر گاو حساسیت دارند نیز ممکن است به سویا حساسیت نشان دهند. به شیرخواران فقط در صورت توصیه یک متخصص مثلا یک پزشک یا یک متخصص تغذیه می توان شیر خشک بر پایه سویا داد. توجه داشته باشید که شیر ساخته شده از شیر بز توسط سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا برای کودکان زیر یک سال به تصویب نرسیده است. بنابراین مصرف آن توصیه نمی شود.

تغذیه شیرخواران و از شیر گیری کودک
از شیرگیری به معنای اضافه کردن غذا های مکمل یا غذاهای جامد به رژیم غذایی کودک است که علاوه بر شیر مادر یا شیر خشک به او داده می‌شود. از شیرگیری یک فرآیند تدریجی است که باید حول و حوش ۶ ماهگی کودک شروع شده و طی اولین سال تولد کودک ادامه پیدا کند. در حدود ۶ ماهگی ذخیره بعضی از مواد مغذی مثل آهن شروع به تمام شدن می کنند. بنابراین به منابع کمکی نیاز پیدا میکنیم.
در حال حاضر توصیه وزارت بهداشت برای شش ماهه اول زندگی تغذیه انحصاری با شیر مادر است و شروع آشنایی کودک با غذای جامد شش ماهگی است. ولی نباید زودتر از ۱۷ هفتگی به کودک غذای جامد داده شود. این توصیه ها در راستای توصیه ‌های سازمان بهداشت جهانی هستند که نیازهای شیرخواران را در کشورهای در حال توسعه مد نظر قرار می‌دهد.
در حال حاضر بحث ‌هایی در رابطه با سن ایده آل از شیرگیری کودک برای همه کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند یا کودکانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند در جریان است. برخی از والدین ممکن است قبل از شش ماهگی فرآیند از شیرگیری نوزاد را شروع کنند، اگرچه که ۱۷ هفتگی باید زودترین زمان شروع از شیرگیری کودک باشد یعنی زودتر از آن نمی توان به این کار اقدام کرد.
از شیرگیری نوزاد نباید تا بیشتر از ۶ ماهگی به تاخیر بیفتد چون ممکن است منجر به مشکلات تغذیه بعدی شده و پذیرش غذاها را در دوران کودکی کاهش داده و کودک را دچار مشکل کند‌. شواهدی وجود دارد که نوزادانی که فرایند از شیرگیری آنها تا بعد از شش ماهگی طول می کشد به سختی می توانند غذاهای سنگین تر و سفت را قبول کنند.
در زمان بندی آشنایی کودک با غذاهای جامد باید رشد هر کودک را به صورت جداگانه مورد توجه قرار داد. در این مورد کودکان ممکن است بسیار متفاوت از هم باشند. علائم خاصی وجود دارند که نشان می دهند یک کودک برای از شیرگیری آماده است. این علائم در پایین لیست شده اند:
علائمی که نشان دهنده آمادگی کودک برای از شیرگیری هستند
این علائم عبارتند از:
کودک شروع می کند به نشان دادن علاقه اش به غذا
قادر است بنشیند با این حال ممکن است هنوز هنگام نشستن به کمک و حمایت نیاز داشته باشد.
کودک چیزها را می جود و اشیاء را در دهان می گذارد.
قادر است با دقت اشیاء را بگیرد.
بعد از تغذیه با شیر مادر هنوز گرسنه به نظر می رسد.

مراحل اولیه از شیرگیری کودک
هدف اولیه از شیرگیری کودک عادت دادن کودک به احساس غذا در دهان است که لازم است یاد بگیرد با دهان کاری متفاوت نسبت به قبل انجام دهد. و سپس با استفاده از قاشق و انگشتان در این کار پیشرفت می‌کند. اولین مرحله از شیرگیری زمان حساسی برای تکامل حس چشایی است. والدین باید تلاش کنند که طیف وسیعی از غذاها و مزه های متفاوت را در این مرحله به کودک معرفی کنند. زیرا شواهدی وجود دارد که با این کار ریسک بد غذا شدن کودک در آینده کاهش پیدا می‌کند.
با غذاهای پوره مثل میوه ها و سبزیجات یا برنج نیمه شروع کنید. می توانید در ابتدا آنها را با مقدار کمی از شیری که کودک تغذیه می کند (شیر مادر یا شیر خشک) ترکیب کنید. باید روزی یک بار وقتی که کودک بیش از حد خسته و گرسنه نیست چند قاشق چای خوری غذا به او داده شود. مقدار و تعداد دفعات تغذیه را می توان به تدریج از یک بار در روز تا دو بار و نهایتا سه بار تغذیه در روز افزایش داد.  خیلی مهم است که متناسب با سرعت کودک به او غذا بدهیم و زمان زیادی برای تغذیه کودک صرف کنیم.
لازم است کودکان یاد بگیرند که غذاهای جامد را از جلوی دهان به عقب دهان ببرند و سپس آن را ببلعند. کودکان باید تشویق شوند که خودشان غذا بخورند. مثلا باید زمانی که به کودک غذا میدهیم یک قاشق دیگر به او نیز بدهیم. یا اینکه می‌توانیم فینگرفودها را امتحان کنیم. در ذیل اطلاعات بیشتر در رابطه با فینگرفودها آمده است. در طول مراحل اولیه از شیرگیری هنوز نوزادان بیشتر نیاز های غذایی خود را از شیر مادر یا شیر خشک دریافت می‌کنند. حداقل ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی لیتر در روز.

غذاهایی که قبل از شش ماهگی باید از آنها پرهیز کرد
از آنجا که سیستم ایمنی بدن کودک به زمان بیشتری برای رشد نیاز دارد نباید غذاهای خاصی تا قبل از ۶ ماهگی به کودک داده شود تا خطر ابتلا به حساسیت یا مواجهه با باکتریهای مضر کاهش یابد. این غذاها عبارتند از گندم، تخم مرغ، ماهی و صدف (به خاطر ریسک ابتلا به حساسیت) و پنیرهای مخصوص که ممکن است حاوی باکتری هایی باشند که سیستم ایمنی نوزاد هنوز برای آنها آماده نیست.
غذاهایی که نباید قبل از شش ماهگی به کودک داده شوند:
غذاهای حاوی گندم/گلوتن مثل نان، پاستا، غلات صبحانه
تخم مرغ
ماهی و صدف
پنیرهای نرم پاستوریزه نشده
مرحله دوم (حدود ۷ تا ۹ ماهگی)
بعد از مراحل اولیه از شیرگیری، کودکان باید به زودی با طیف وسیعی از غذاها، بافت ها و مزه ها آشنا شوند. بعد از ۶ ماه کودکان می توانند با لبنیات، غذاهای حاوی گندم و طیفی از غذاهای حاوی پروتئین آشنا شوند. همچنین می توان به تدریج مقدار غذای خورانده شده به کودک را افزایش داد. بافت غذا نیز باید از پوره های نرم به غذاهای له شده و سپس غذاهای سفت تر تغییر کند.
غذاهایی که باید در این مرحله امتحان شوند عبارتند از:
پوره سبزیجات و مرغ و سایر انواع گوشت
پوره سبزیجات و لوبیا یا عدس
نان برنج و پاستا
غذا های لبنی پرچرب مثل ماست و پنیر فروماژ فریس
شیر پرچرب که می‌تواند در پخت غذا به کار برده شود.
مثلاً برای پخت پنیر گل کلم یا سایر سبزیجات در سس پنیر یا همراه با غلات صبحانه فینگرفودهای نرم نیز در این مرحله می توانند به کودک خورانده شوند. این کار تمرینی برای جویدن کودک بوده و همچنین تشویق کودک به این است که خودش غذا بخورد. همچنین فینگرفودها می‌توانند کودک را علاقه مند به غذا کنند. بعضی از کودکان غذایی را ترجیح می‌دهند که بتوانند آن را در دست خود نگه داشته و له کنند.
در این مرحله فینگرفود هایی که می توانید به کودک بدهید عبارتند از سبزیجات پخته مثل برش های هویج و تکه‌های بروکلی، تکه های میوه مثل موز و برش های سیب پوست کنده، نان پیتا یا برش های نان تست. کودکان باید تشویق شوند که غذای خانواده را امتحان کنند. خیلی از غذاهایی که برای سایر اعضای خانواده تهیه می‌شوند برای نوزادان نیز مناسب هستند.
اما مهم است که هنگام آماده کردن غذا به آن نمک یا شکر اضافه نشود. برای صرفه جویی در وقت می توان وعده ها را به صورت قسمت قسمت آماده و فریز کرد. مثلا داخل جایخی های دردار تا بعدا از آنها استفاده شود. با پیشرفت فرآیند از شیرگیری، غذاهای جامد باید به تدریج با شیر مادر جایگزین شوند. اما نوزادان هنوز باید از شیر مادر یا شیر خشک به عنوان اصلی ترین نوشیدنی تا ۱۲ ماهگی (حداقل ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی لیتر شیر خشک در روز) تغذیه کنند. شیردهی می تواند بیشتر از ۱۲ ماه و تا زمانی که مادر و کودک بخواهند ادامه پیدا کند.
مرحله سوم (حدود ۹ تا ۱۲ ماهگی)
در این مرحله کودکان باید علاوه بر میان وعده های سالم، سه وعده غذا در روز مصرف کنند.

غذاها باید خورد شده، له شده و تکه تکه باشند که عبارتند از:
غذاهای نشاسته ای مثل نان، برنج، پاستا یا سیب زمینی حدود دو تا سه وعده در روز.
میوه و سبزیجات که اکنون می‌توان آنها را خام یا پخته و یا به همراه غذا و یا به عنوان فینگرفود به کودک خوراند.
شیر مخصوصا شیر کامل و محصولات لبنی پرچرب مثلا پنیر هایی مثل چدار نرم، ماست و پنیر فروماژ فریس.
یک یا دو وعده در هر روز گوشت پخته نرم، ماهی، تخم مرغ کاملا پخته یا حبوبات مثل لوبیا عدس.
در این مرحله مواد غذایی باید خورد شده یا ریز شوند. مهم است که در این مرحله به کودکان غذاهایی سفت تر داده شود تا تشویق شوند جویدن را یاد بگیرند. حتی اگر کودکان هنوز دندان ندارند همچنان می‌توانند گاز بگیرند و بجوند و می توانند مواد غذایی را با استفاده از زبان خود، بزاق و لثه‌ ها حرکت دهند. فینگرفود ها در این مرحله بسیار عالی هستند زیرا به کودکان کمک می‌کنند که جویدن را یاد گرفته و خودشان غذا بخورند.
مهم است که طیف وسیعی از غذاها به کودکان عرضه شود تا اطمینان حاصل شود که آنها همه ویتامین ها و مواد معدنی که نیاز دارند را به دست می آورند. تشویق کودکان به امتحان کردن طیف گسترده ‌ای از مواد غذایی در این مرحله احتمال تبدیل شدن آنها به یک بچه بد غذا را در آینده کاهش می‌دهد. در این مرحله می‌توان در هر وعده دو بخش غذا به کودک خوراند. به عنوان مثال یک وعده گوشت، ماهی یا حبوبات و سبزیجات و به دنبال آن میوه یا ماست یا مثلا فروماژ فریس.
گوشت قرمز مثل گوشت خوک، گوشت گوساله یا گوشت بره منبع غنی آهن هستند. حبوبات مثل لوبیا و عدس نیز منبع آهن می باشند اما آهن حبوبات کمتر جذب می شود. با این حال ویتامین C موجود در میوه و سبزیجات می‌تواند جذب آهن را افزایش دهد. بنابراین پیشنهاد خوبی است که هنگام صرف غذا از میوه و سبزیجات استفاده شود. لبنیات پرچرب نیز باید به کودک داده شود زیرا این مواد غذایی منبع غنی تر از ویتامین A  هستند.

تغذیه شیرخواران در زمان از شیرگیری کودک
در هنگام از شیر گیری باید از موارد زیر پرهیز کرد:
نمک
کودکان زیر یک سال باید کمتر از یک گرم نمک در هر روز مصرف کنند. زیرا کلیه های آنها نمی توانند از پس مقدار زیادی نمک برآیند. به غذاهایی که در منزل تهیه می‌شوند نباید نمک اضافه کرد. در حالی که اغلب غذاهای مخصوص کودک حاوی نمک اضافه نیستند سایر غذاهای فرآوری‌شده نمک زیادی دارند. بنابراین مهم است که برچسب جعبه غذا چک شود تا از غذاهایی که به ویژه نمک بالایی دارند پرهیز شود.
شکر
مصرف زیاد غذاها و نوشیدنی های حاوی شکر می تواند به پوسیدگی دندان منجر شده و ممکن است علاقه به چیزهای شیرین را در کودک تشویق کند. بنابراین از اضافه کردن شکر به غذا ها یا زیاد دادن مواد غذایی شیرین مثل بیسکویت و دسرهای شیرین به کودک در زمان از شیرگیری خودداری کنید.
عسل
عسل نباید به کودکان زیر یک سال داده شود زیرا این خطر وجود دارد که این ماده حاوی باکتری هایی باشد که می توانند باعث یک بیماری جدی به نام بوتولیسم نوزادان شود.
کوسه، مارلین (نیزه ماهی) و اره ماهی
این نوع از ماهی ها را نباید به کودکان خوراند. به خاطر اینکه میزان جیوه ای که گاهی در این ماهی ها وجود دارد می تواند روی سیستم عصبی کودک تاثیر منفی بگذارد.
تخم مرغ خام
تخم مرغ باید تا زمانی که سفیده و زرده کاملا بسته شوند بپزد. از هرگونه غذایی که حاوی تخم مرغ خام یا نیمه پخته باشد پرهیز کنید.
آجیل های کامل
به علت خطر خفگی نباید به کودکان زیر پنج سال داده شود.

از شیرگیری کودک و تغذیه شیرخواران با رژیم سبزیجات
با مراقبت و رسیدگی مناسب، یک رژیم غذایی گیاهی متنوع می‌تواند تمام مواد غذایی را که یک کودک برای رشد به آن نیاز دارد فراهم کند. اصول از شیرگیری برای گیاهخواران و غیر گیاهخواران یکسان است. با این حال مقدار انرژی و آهن یک رژیم غذایی گیاهی در مقایسه با رژیم غذایی غیر گیاهی ممکن است پایین باشد و میزان فیبر آن بالا.
مهم است که مواد غذایی که توسط گوشت یا ماهی تامین می‌شوند از طریق منابع دیگری تامین گردند. حبوبات مثل لوبیا، عدس و نخود یا سایر جایگزین ‌های گوشت مثل تخم مرغ یا توفو (پنیر سویا) باید دوبار در روز تهیه شوند. میوه و سبزیجات باید در کنار جایگزین‌ های گوشت به عنوان منبع ویتامین C تهیه شوند تا به افزایش جذب آهن کمک کند.
رژیم های گیاهی که هیچ غذایی با استفاده از فرآورده‌های حیوانی ندارند برای کودکان کم سن توصیه نمی شود. زیرا برای کودکان سخت است که تمام انرژی و مواد مغذی مورد نیازشان را از این طریق به دست آورند. اگر از یک رژیم کاملا گیاهی استفاده شود باید مراقبت های بیشتری در مورد برنامه‌ریزی مواد غذایی صورت گیرد و مکمل‌های غذایی اضافی مورد نیاز خواهد بود. مخصوصا برای اطمینان از اینکه کودک از شیر گرفته شده دارای رژیم گیاهی مقدار کافی آهن، کلسیم و ویتامین B12 و ویتامین D  را از طریق منابع رژیمی و مکمل ها دریافت کند بسیار مهم است.

حساسیت غذایی
احتمال وجود حساسیت های غذایی در صورتی که سابقه خانوادگی آتوپی وجود داشته باشد بیشتر است. (افزایش خطر بیماری های آلرژیک مثل آسم، اگزما، تب یونجه یا حساسیت های غذایی). در چنین مواردی بهتر است که مواد غذایی را شناسایی کنیم که پتانسیل ایجاد واکنش های آلرژیک را دارند. چه به صورت تدریجی چه یک مرتبه.
همیشه تا بعد از شش ماهگی صبر کنید و سپس با مقادیر بسیار کم غذا شروع کنید. مواد غذایی آلرژیک متداول عبارتند از: شیر، تخم‌مرغ، سویا. گندم و دیگر غلات حاوی گلوتن مثل چاودار (گندم سیاه)، جو و جو دوسر، آجیل ها، مغزها، ماهی و صدف.
حساسیت به بادام زمینی
توصیه دولت در مورد حساسیت به بادام زمینی اخیرً تغییر کرده است. سابقا توصیه می‌شد که اگر کودکی سابقه خانوادگی حساسیت به بادام زمینی داشته باشد از دادن غذاهای حاوی بادام زمینی به او تا سه سالگی پرهیز شود. اما در حال حاضر این توصیه همچنان که در آخرین تحقیقات نشان داده شده است به این صورت تغییر کرده است که شواهد روشنی مبنی بر اینکه اجتناب از بادام زمینی خطر ابتلای کودک به حساسیت بادام زمینی را کاهش می دهد وجود ندارد.
در توصیه جدید گفته می شود که اگر کودکی حساسیت شناخته ‌شده ‌ای داشته باشد مثل حساسیت غذایی خاص یا اگزما یا اگر در بستگان نزدیک کودک سابقه حساسیت وجود داشته باشد یعنی اگر والدین کودک، برادرها یا خواهرها حساسیتی مثل آسم، اگزما، تب یونجه یا سایر انواع حساسیت را داشته باشند، پس احتمال ابتلای آن کودک به آلرژی بادام زمینی بالاتر است.
در این موارد ممکن است باز هم مواد غذایی حاوی بادام زمینی عرضه شوند و در دسترس خانواده ها قرار گیرند. اما والدین باید قبل از دادن بادام زمینی یا غذاهای حاوی آن برای اولین بار به کودک خود با پزشک خود یا متخصص بیماری ‌های آلرژیک صحبت کنند.

تغذیه شیرخواران با نوشیدنی ها
به کودکان تا ۱۲ ماهگی باید شیر مادر یا شیر خشک را به عنوان نوشیدنی اصلی داد (حداقل ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی لیتر شیر خشک در هر روز). شیر کامل گاو تا بعد از دوازده ماهگی برای کودکان مناسب نیست. اما شیر گاو را میتوان بعد از ۶ ماهگی در پخت و پز استفاده کرد. آب بهترین جایگزین شیر به عنوان نوشیدنی است. باید به جای آب بطری از آب لوله کشی استفاده شود. زیرا مقدار مواد معدنی در بعضی از آب های معدنی ممکن است خیلی زیاد باشد. اگر لازم باشد که آب لوله کشی یا آب بطری به نوزاد زیر شش ماه داده شود باید ابتدا آن را جوشانده و سپس سرد کرد.
بعد از شش ماهگی میتوان به کودک آبمیوه داد. اما باید آن را رقیق کرد. یک قسمت آبمیوه و ده قسمت آب. به این دلیل که آبمیوه حاوی قند طبیعی بوده و اسیدی است و می تواند در صورت مصرف زیاد به طور بالقوه باعث پوسیدگی دندان و فرسایش مینای دندان شود بنابراین بهتر است که آبمیوه فقط در زمان صرف غذا به کودک داده شود. نوشیدنی ها به جز شیر خشک را باید به جای استفاده از بطری با یک لیوان بدون درب به کودک داد. شیرخواران باید هرچه زودتر استفاده از لیوان را برای نوشیدن یاد بگیرند.

تغذیه شیرخواران با مکمل ها
وزارت بهداشت توصیه می‌کند که به شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند باید مکمل حاوی ویتامین A، D و C  به شکل قطره مایع از ۶ ماهگی خورانده شود. شیرخوارانی که روزانه حداقل ۵۰۰ میلی لیتر شیر خشک مصرف می‌کنند به این قطره ‌های ویتامین نیاز ندارند زیرا ویتامین به شیر خشک ها اضافه شده است. اگر کودکان به میزان کمتری شیر خشک میخورند توصیه می‌شود که از قطره های ویتامین استفاده شود.
قطره های ویتامین عبارتند از ویتامین A، C و D  که برای کودکان کم سن و سال بر اساس طرح سلامت موجود است.

علائم گرسنگی و تغذیه شیرخواران
حتی قبل از اینکه کودک شما بتواند صحبت کند علائم گرسنگی و سیری را با استفاده از صدا و حرکات خود نشان می‌دهد. گریه معمولا آخرین علامت نشان دهنده گرسنگی است. به سایر علائم گرسنگی که در زیر لیست شده اند نگاه کنید تا بتوانید وقتی کودکتان گرسنه است ولی هنوز ساکت می باشد شیر بدهید یا بطری شیرخشک را در دهانش بگذارید.
با بزرگتر شدن کودک، او علائم جدیدتری را برای گرسنگی و سیری از خود نشان می‌دهد. شناخت و درک علائم کودکان در کمک به شما برای دانستن اینکه کی و چه وقت هایی او را تغذیه کنید اهمیت زیادی دارد. چندین مثال از علائم کودک شما که ممکن است برای گرسنگی یا سیری از خود نشان دهد در ذیل آمده است. وقتی که کودک تازه متولد شده تا ۶ ماهگی و از ۶ ماهگی تا ۱۲ ماهگی.
از تولد تا شش ماهگی
کودک‌تان ممکن است که گرسنه باشد اگر او:
دستانش را در دهان می گذارد.
سرش را به سمت سینه مادر یا بطری شیر می‌چرخاند.
لب هایش را چروک میکند، مزه مزه می کند یا می لیسد.
دستهایش را مشت کرده است.
ممکن است کودک شما سیر باشد اگر او:
دهانش را می بندد.
سرش را از سینه مادر یا بطری شیر دور می‌کند.
دست هایش باز و راحت است.
6 تا 24 ماهگی
کودک شما ممکن است گرسنه باشد اگر او:
به طرف غذا دست می ‌برد یا به غذا اشاره می کند.
دهانش را هنگامی که قاشق یا غذا را به سمتش می گیریم باز می کند.
وقتی که غذا می‌بیند هیجان زده می شود.
از حرکات دست استفاده می‌کند یا صداهای تولید می‌کند که به شما می فهماند که هنوز گرسنه است.
کودک شما ممکن است سیر باشد اگر او:
غذا را به عقب هل می‌دهد.
در هنگام غذا دادن دهانش را می بندد و سرش را می چرخاند تا از غذا دور شود.
از حرکات دست و تولید صدا ها برای فهماندن اینکه سیر است به شما استفاده میکند.
اجازه دهید که کودک تان تصمیم بگیرد که چقدر غذا می‌خواهد.
لازم نیست که کودکتان تمام محتوای بطری یا تمام غذای داخل ظرف یا روی بشقاب را تمام کند. غذا جایزه و تنبیه خوبی نیست.
اگر در مورد میزان غذایی که کودکتان می خورد نگرانید یا نگرانید که چقدر کم می خورد با پزشک کودک تان صحبت کنید.

سوالات پرتکرار در مورد تغذیه شیرخواران
چرا تغذیه برای کودکان کم سن و سال مهم است؟
تغذیه شیرخواران مهم است تا به آنها کمک کند سالم تر و قوی تر رشد کنند. تغذیه نیاز به تغییر در دوران اولیه کودکی دارد‌. برای مثال تغذیه انحصاری با شیر مادر تنها منبع توصیه شده تغذیه برای نوزادان شش ماهه و زیر ۶ ماه است. همانطور که کودکان بزرگ می شوند نیاز آنها به مواد مغذی نیز افزایش می‌یابد. تغذیه با غذاهای جامد علاوه بر شیر مادر یا شیر خشک به رفع این نیازها کمک می کند.
آیا ریختن سرلاک در بطری کمک می کند که کودک من مدت بیشتری بخوابد؟
خیر ریختن سرلاک شیر خوار در بطری کودکتان باعث طولانی تر شدن خواب او نمی‌شود و می‌تواند منجر به بروز خطر خفگی در کودک شود.
آیا استفاده مادران از دارو در هنگام شیردهی برای کودک ضرر ندارد؟
اگر چه که خیلی از داروها از شیر مادر عبور می کنند ولی بیشتر آنها هیچ تاثیری روی شیر مادر و یا سلامتی نوزاد ندارند.
چرا کودک من به ویتامین D نیاز دارد؟ آیا او می تواند ویتامینD  مورد نیاز خود را از نور خورشید تامین کند؟
ویتامینD برای حمایت از رشد سالم استخوان ها و جلوگیری از راشیتیسم (یک بیماری که منجر به استخوان های ضعیف می شود) ضروری است. راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D بسیار نادر است اما اگر کودک شما به اندازه کافی ویتامینD از رژیم غذایی و مکمل های ویتامینی دریافت نکند یا به اندازه کافی در معرض نور آفتاب نباشد به آن مبتلا خواهد شد.
آکادمی پزشکان اطفال آمریکا توصیه می کند نوزادان کمتر از ۶ ماه از نور مستقیم آفتاب دور نگه داشته شوند و از آنها با پوشیدن لباس و کلاه در برابر آفتاب حفاظت شود تا خطر ابتلای آنها به سرطان پوست کاهش پیدا کند. نور خورشید یک منبع پایدار برای ویتامینD  نیست و چندین فاکتور وجود دارد که مقدار ویتامینD  را که یک نوزاد از نور خورشید می گیرد تعیین می کند.
فاکتورهایی که با تولید ویتامین D تداخل دارند عبارتند از:
زندگی در عرض‌ های جغرافیایی بالا (نزدیک‌تر به مناطق قطبی) مخصوصا در طول زمستان
شرایط کیفی هوا: سطوح بالای آلودگی هوا
شرایط آب و هوایی: پوشش ابری متراکم
میزان پوشیدگی پوست به وسیله لباس ‌ها
استفاده از ضد آفتاب
رنگدانه های پوست: انواع پوست های تیره تر
چطور مطمئن شوم که نوزاد تازه متولد شده من به اندازه کافی شیر خورده است؟
راه های مختلفی برای اینکه بتوانید بگویید آیا نوزاد شما مقدار کافی شیر خورده است یا نه وجود دارد. داشتن پوشک مرطوب در طول شبانه روز نشانه این است که نوزاد شما به اندازه کافی تغذیه شده است. به علاوه پرستار یا پزشک کودک شما می تواند وزن و طول قد او را چک کند تا مطمئن شوید که نوزاد به خوبی رشد می کند. این اندازه‌گیری ‌ها معمولا در ویزیت های مخصوص مراقبت کودک انجام می‌گیرد. اگر سوالی در مورد رشد کودک خود داشتید با پزشک و پرستار کودک خود صحبت کنید.
آیا در حال شیردهی میتوانم به کودکم پستانک بدهم؟
اگر در حال شیردهی به کودک خود هستید ممکن است بخواهید صبر کنید تا از یک پستانک تا کامل شدن فرآیند شیردهی استفاده نمایید. استفاده از پستانک در زمان چرت زدن و خوابیدن نوزاد خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد(DSSI) را کاهش میدهد.
آیا می توان کودکان نوپا (کودکانی که راه میروند) را نیز با شیرمادر تغذیه کرد؟
بله، تغذیه شیرخواران با شیر مادر نیز عالی است. زنانی که تغذیه با شیر مادر را انتخاب می کنند به ادامه شیردهی تا زمانی که کودکانشان حداقل ۱۲ ماه دارند تشویق می شوند و بنابراین شیردهی تا زمانی که مادر و کودک بخواهند ادامه پیدا می کند.
اگر کودک من هم شیر مادر و هم شیر خشک مصرف کند چقدر باید او را تغذیه کنم؟
تغذیه شیرخواران هم از شیر مادر و هم شیر خشک می‌تواند بر تعداد دفعاتی که نوزاد شیر میخورد تاثیرگذار باشد. تعداد دفعات و مقدار تغذیه شیرخواران که هم شیر مادر و هم شیر خشک دریافت می‌کنند نسبت به نوزادانی که فقط شیر مادر یا فقط شیر خشک دریافت می‌کنند متفاوت است. اگر در مورد الگو های تغذیه نوزاد خود سوالی دارید آن را با پزشک یا پرستار کودک خود در میان بگذارید.
چه زمانی می توانم کودکم را با غذاهای جامد آشنا کنم؟
آکادمی پزشکان اطفال آمریکا توصیه می کند که کودکان در حدود ۶ ماهگی و زمانی که کودک از نظر رشدی آماده بود با غذاهای مکمل آشنا شوند.
چطور بفهمم که کودکم برای غذاهای جامد از نظر رشدی آماده است؟
در اینجا چند علامت کلیدی برای تعیین اینکه آیا کودک شما برای غذاهای جامد آماده هست یا نه وجود دارد.
اگر متوجه شوید که کودک تان:
قادر است که روی یک صندلی بلند، صندلی غذا خوری و صندلی مخصوص نوزادان بنشیند و به خوبی سر خود را کنترل کند.
به سمت غذا می رود یا مشتاق به خوردن غذا به نظر می رسد.
می تواند اجسام را حرکت داده و به سمت دهانش ببرد.
کودک من در ابتدا چه غذاهای جامدی را باید مصرف کند؟
آکادمی پزشکان اطفال آمریکا می گوید که برای بیشتر کودکان لازم نیست به ترتیب خاصی غذا بدهید. کودک شما می تواند خوردن مواد غذایی جامد را در حدود ۶ ماهگی آغاز کند. زمانی که کودک شما هفت یا هشت ماه دارد می تواند غذاهای متنوعی از گروه‌ های غذایی مختلف بخورد. این غذاها عبارتند از سرلاک، گوشت یا سایر پروتئین ها، میوه ها، سبزیجات، حبوبات، انواع ماست و پنیر و چیزهای دیگر.
آیا لازم است که نگران آرسنیک موجود در سرلاک باشم؟
اگر کودک شما سرلاک مصرف می‌کند مهم است که از سرلاک های متنوعی مثل جو دو سر، جو و سرلاک های مخلوط غلات مختلف به جای سرلاک برنج استفاده کنید. فقط تهیه سرلاک برنج توسط سازمان غذا و دارو توصیه نمی شود. زیرا این خطر وجود دارد که نوزاد در معرض مسمومیت آرسنیک قرار بگیرد.
آیا هیچ نکته و پیشنهادی برای کودکان بد غذا دارید یا پیشنهادی دارید که کمک کند کودک من غذاهای جدید را امتحان کند؟
شاید برای کودک شما سخت باشد که غذاهای جدید را امتحان کند. اگر کودک شما غذاهای جدید را اولین بار یا حتی دومین یا سومین بار امتحان کرد و دوست نداشت دلسرد نشوید. ممکن است زمان ببرد تا به برخی غذاها عادت کند. ممکن است حتی لازم باشد کودکان قبل از اینکه از بعضی غذاها خوششان بیاید آنها را بیشتر از ده بار امتحان کنند.
بین معرفی غذاهای جدید به کودکم چقدر باید صبر کنم؟
آکادمی پزشکان اطفال آمریکا توصیه می‌کند که با معرفی یک غذا شروع کرده و ۳ تا ۵ روز بین معرفی هر غذای جدید صبر کنید. 

منبع: دکتر سلام