از منظر قرآن كريم، انسان به‌زمين نيامده كه در زمين بماند؛ بلكه آمده تا مسير حركت به‌سوی خدا را طی كند و به مقام شايسته خويش كه همان مقام خليفة‌الهی است برسد؛ يعنی مظهر صفات خدا گردد.

بی‌گمان شادابی، نشاط و پويايی انسان در طول زندگی فردی و اجتماعی، مرهون نعمت اميدواری‌اش به آينده است. و آنگاه كه دورنمای آينده از زلال دريافت‌های وحيانی و سخنان معصومان نشأت گرفته باشد، همواره انسان در مسير تكامل و تعامل معقول قدم می‌گذارد و از همين روی «اقتداری مؤمنانه» را در دوران «انتظار» تجربه می‌كند. تجربه‌ای كه برای او «امنيت» در سايه صلح جهانی و «توسعه» در سايه «عدالت‌خواهی» و در يك كلمه «اقتدار» در سايه «ايمان» را به‌دنبال دارد.

«انتظار فرج» را «انتظار قدرت اسلام» می‌دانيم. چنين انتظاری است كه بالاترين عبادت‌‌ها است. چرا كه به انسان حرارت و شوق، تحرك و جوشش، مسئوليت و تعهد، عشق و اميد و عزت و سرافرازی می‌دهد.

انتظار در درجه نخست ويژه حيات و زندگى است‌. ماهيت زندگى انسان با انتظار و اميد به آينده عجين شده است به‌گونه‌اى كه بدون انتظار‌، زندگى مفهومى ندارد و شور و نشاط لازم براى تداوم آن در كار نيست‌.

حيات حاضر و كنونى ظرف پويایى‌، تلاش و حركت به‌سوى فردا و فرداهاست‌، و اين چنين پويایى و حركتى بدون عنصر‌(( انتظار )) ممكن نيست‌؛ زيرا احتمال معقول بقا و پايدارى و اميد به تداوم حيات است كه به زندگى كنونى معنا و مفهوم مى‌بخشد‌، و پويایى و نيروى لازم براى ادامه آن را تأمين مى‌كند. از اين رو است كه ماهيت زندگى با انتظار پيوستگى ناگسستنى دارد.

هر انسان زنده‌اى كه در انتظارهاى خويش‌، به تداوم حيات مى‌انديشد و بقاى خويش را انتظار دارد‌، تمام حركت و سكون خود را در راستاى اين انتظار و در جهت متناسب با تداوم حيات قرار مى‌دهد. و لذا در روايات اسلامى مى‌بينيم كه انتظار فرج از افضل اعمال امت پيامبر شمرده شده است.

مسئله صبر و انتظار براى ظهور و انقلاب جهانى حضرت مهدى‌(‌عج) از جمله مسائلى است كه دشمنان و مخالفان آن، گاه در صدد تحريف آن برمى‌آيند و آن را به عكسِ مفهوم حقيقى نشان مى‌دهند. انسان امروز بيش از آن‌كه نيازمند تسخير عالم هستی باشد، نيازمند داشتن ايده‌ای سترگ برای آينده‌ای روشن و الهی است. ايده‌ای كه توان مبارزه با دشمنان دورن و بيرون را به انسان بدهد.

دراين مقاله ضمن بررسی مفهوم انتظار، ضرورت انتظار، علامت ظهور قائم(عج) و مفهوم انتظار از منظر مقام معظم رهبری، آيت‌الله خامنه‌ای به ارائه سند آيات وحديث ‌‌در مورد مهدويت و انتظار فرج درسيره قرآن و ائمه اطهار(ع) پرداخته شده است.

واژهای كليدی : مهدويت، انتظارفرج‌، قرآن‌، آموزه‌های اسلامی‌، ظهور، ائمه اطهار(ع)، حضرت مهدى

* مقدمه:

سخن گفتن از وجود مقدس امام زمان(عج) كاری است دشوار. اما هركسی به فراخور استعداد و شايستگی اش نسبت به آن حضرت اظهار علاقه نموده و ابراز عشق می‌كند. چرا‌كه هر انسانی فطرتاً تشنه عدالت و سعادت و كمال است و همه آن را در وجود شخصيتی والا و از قبيله نيكان می‌داند و انتظار روزی را می‌كشند كه آن منجی عالم بشريت، ظهور كرده و عطر دل‌انگيز عدالت و معنويت را در فضای غم زده و ستم‌ديده دنيای امروزی بپراكند.

بعضی معتقدند شر و فساد و بدبختی جزو جدا‌نشدنی حيات بشری است، بنابراين زندگی بی‌ارزش است و عاقلانه‌ترين كارها خاتمه دادن به حيات بشر است. برخی حيات بشری را ابتر می‌دانند و معتقدند كه بشر در اثر پيشرفت حيرت‌آور تكنيك در نيمه راه عمر و بلكه در آغاز رسيدن به بلوغ فرهنگی به احتمال زياد به دست خود، نابود می‌شود.

پيامبراكرم‌(ص‌) در اين‌باره فرمودند «خوشا به‌حال منتظرانی كه به حضور قائم برسند آنان كه پيش از قيام او نيز پيرو اويند با دوست او عاشقانه دوستند و موافق و با دشمن او خصمانه دشمنند و مخالف.

امام صادق‌(ع‌) فرمودند: «ليعدن احدكم لخروج‌القائم و لو سهما فان الله اذا علم ذلك من نيته رجوت لان ينسی فی عمره حتی يدركه و يكون من اعوانه و انصاره‌» می‌بايست هر يك ازشما برای قيام قائم، اگر‌چه يك تير تهيه كند. همانا خداوند هنگامی كه اين نيت را در او می‌بيند اميدست كه عمرش را طولانی سازد تا آنكه او را دريابد و از ياران و ياوران او باشد.

امام جعفر صادق‌(ع‌) در حديثی ديگر كه بخشی از آن ذكر شد می‌فرمايد: هر كس خوش دارد در شمار اصحاب قائم باشد بايد در عصر انتظار مظهر اخلاق نيك اسلامی باشد. چنين كسی اگر پيش از قيام قائم‌ درگذرد، پاداش او مانند كسانی باشد كه قائم را درك كنند و به‌حضور او برسند پس (در دينداری و تخلق به اخلاق اسلامی‌) بكوشيد و درحال انتظار ظهور حق به سر بريد.اين (كردار پاك و افكار تابناك‌) گوارا باد بر شما ای گروهی كه رحمت خدا شامل حال شماست‌. در حديثی ديگرهم امام محمدباقر(ع‌) می‌فرمايد: تقوی پيشه سازيد و بار سنگين انتظار را به كمك ورع و پارسايی به‌منزل رسانيد و باكوشش بسيار در عبادت و اطاعت خدا.  

* مفهوم مسئله انتظارِ

انتظار، معمولاً به‌حالت كسى گفته مى‌شود كه از وضع موجود ناراحت و براى ايجاد وضع بهتر و مطلوبى در تلاش است‌. مسئله انتظارِ انقلاب و حكومت عدل حضرت مهدى(عج) نيز از همين قبيل است. فردى كه ظهور را انتظار مى‌كشد، از وضع موجود ناراحت و ناراضى و خواهان وضعى بهتر است. اين دو حالت، سرچشمه دو عملكرد است: يكى اين كه، هرگونه همكارى و هماهنگى با عوامل ظلم و فساد و تباهى را ترك كند و ديگر اين كه از نظر جسمى و روحى; مادى و معنوى، خود را براى شكل گرفتن وضع و انقلابى جديد آماده كند.

انتظار نه تنها موجب خمودى و خاموشى، تحمل فساد و آلودگى در جامعه نمى شود؛ بلكه عاملى محرك است. در حقيقت، در اين مفهوم نوعى مبارزه با وضع موجود و نوعى تغيير تاكتيك در مبارزه با دشمن نهفته است.(1)

درروايات رسول خدا(ص) ‌داريم، انتظار فرج بهترين عبادت است. و از على بن حسين(ع) است. كسى‌كه در عصر غيبت قائم ما، بر ولايت ما ثابت و پايدار باشد، خداوند پاداش هزار شهيد، همچون شهداى بدر و اُحُد را به او اعطا می‌كند.

و همچنين از امام صادق(ع) تأكيد شده است. منتظر امام دوازدهم، همچون كسى است كه پيشاپيش رسول خدا(ص) شمشيرش را كشيده است و از او حمايت مى‌كند.(2)

تعبيراتى كه در اين روايات به چشم مى‌خورد، حاكى از اين است كه انتظار ظهور و انقلاب جهانى حضرت مهدى‌(عج) توأم با مرحله‌اى ويژه از جهاد وسيع و دامنه‌دار است. اين نوع انتظار، آخرين شكل از مبارزه با دشمن است. در اين روايات، از انتظار به ريخته شدن خون در راه خدا، جنگيدن زير خيمه رسول‌الله و حضرت ولى‌عصر، و بالاترين عبادت تعبير شده است. قرآن مى‌فرمايد: «وعد الله الذين ءامنوا منكم و عملوا الصـلحـت ليستخلفنّهم فى الأرض كما استخلف الذين من قبلهم و ليمكّننّ لهم... و ليبدّلنّهم من بعد خوفهم أمناً...؛(نور، 55) خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند، وعده داده است كه حتماً آنان را(حكم ران و) جانشين روى زمين قرار دهد؛ همان‌گونه كه به پيشينيان آن‌ها خلافت روى زمين را بخشيد؛ و دين و آئينى را كه براى آنان پسنديد، به سودشان مستقر می‌سازد و ترسشان را به ايمنى و آرامش مبدل مى‌كند...»

در روايات آمده است كه اين آيه درباره حضرت مهدى‌(عج) نازل شده است.(3)

* ضرورت انتظار

فلسفه خلقت، عبادت و عبوديت است كه حقيقت عبوديت، تقرب به خدا است و فلسفه بعثت نيز طبق آيات متعدّدی از قرآن كريم، توحيد و عدالت اجتماعی معرفی شده است و مهم‌ترين ضرورت قيام موعود جهانی نيز پركردن زمين از عدل و قسط است.منتظر مهدی موعود(عج‌) تابش انوار تابناك ولايت را بر سراسر هستی می‌نگرد و از نااميدی و تباهی دور می‌ماند و هر لحظه در اميدواری به‌سر می‌برد‌. قدرت عظيم ولايت همه قدرت‌های ستمگر جهانی را به زانو درمی‌آورد و سرتاسر گيتی را در اختيار نيروهای شگفت‌انگيز مصلح جهانی قرار می‌دهد‌. يكی از اثرات مهم‌« انتظار » اين است كه افراد را از تسليم شدن در برابر آلودگی‌ها و حل شدن در فساد محيط و خودباختگی در مقابل عوامل منحرف‌كننده داخلی و خارجی بازمی‌‌دارد‌.

بايد به اين نكته تأكيد كرد كه روح و جوهر اصلى انتظار‌، همان مقاومت و صبر است‌. كسى‌كه منتظر تحقق يافتن هدف آرمانى است بايد تا فرا رسيدن زمان پيدایى هدف و شكل گرفتن آرمان‌، پايدارى و شكيبایى كند و تاب و توان از دست ندهد‌، و هر ناملايمى را در آن با بردبارى بپذيرد‌، و چون صبر و پايدارى را از دست داده است‌؛ زيرا كه پايدارى و صبر‌، تحقق بخش جوهر انتظار است‌. انتظار ظهور منجى هيچ‌گاه به حقيقت نمى‌پيوندد مگر در صورتى كه سه عنصر اساسى در آن محقق گردد:

1- عنصر عقيدتى‌: شخص منتظر بايد ايمان راسخى به حتمى بودن ظهور منجى و نجات‌بخشى او داشته باشد.

2- عنصر نفسانى‌: زيرا شخص منتظر بايد در حالت آمادگى دائمى به‌سر ببرد.

3- عنصر عملى و سلوكى‌: شخص منتظر بايد به قدر استطاعت خود در سلوك و رفتارش

* مفهوم انتظار از منظر مقام معظم رهبری

انتظار «فرج‏» ... يعنی، انتظار حاكميت قرآن و اسلام. شما به آنچه فعلاً جهان در آن قرار دارد، قانع نيستيد. حتی به همين پيشرفتی هم كه با انقلاب اسلامی به‌دست آورديد، قانع نيستيد. می‏‌خواهيد باز هم به حاكميت قرآن و اسلام، نزديك‏تر بشويد. اين انتظار «فرج‏» است. انتظار فرج، يعنی، انتظار گشايش از كار انسانيت ...

...در سطح دنيا «انسانيت‏» فرج می‏‌طلبد؛ اما راه «فرج‏» را نمی‏داند. شما ملت انقلابی مسلمان، بايد با حركت منظم خود در تداوم انقلاب اسلامی، به فرج جهانی انسانيت نزديك بشويد و شما بايد به‌سوی ظهور مهدی موعود(عج) و انقلاب نهايی اسلامی بشريت كه سطح عالم را می‌گيرد و همه اين گره‏‌ها را باز می‌كند. قدم به قدم، خودتان نزديك بشويد و بشريت را نزديك كنيد. انتظار «فرج‏» اين است.‌(4)

«انتظار» ظهور امام زمان(عج)، به‌معنای انتظار برای پر‌شدن جهان از عدل و داد و عدالت ‏برای همه انسان‌ها [و] انتظار رفع ظلم از صحنه زندگی بشر و انتظار فرا رسيدن دنيايی برتر از لحاظ معنوی و مادی است.‌(5)

«انتظار» به معنای اشتياق انسان، برای دسترسی به وضعی برتر و بالاتر است و اين حالتی است كه بشر هميشه بايد در خود حفظ كند و پيوسته در‌حال انتظار فرج الهی باشد.

گشايش ابواب رحمت و معرفت و سرازير شدن سرچشمه‌‏های معرفت ‏بر دل انسان، يكی از عمومی‌‏ترين نمونه‏‌های انتظار فرج است. (6)

انتظار ظهور، اشتياق انسان‏های صالح برای گسترش عدالت است.(7)

انتظار؛ يعنی، دل سرشار از اميد بودن نسبت ‏به پايان راه زندگی بشر؛ ممكن است كسانی آن دوران را نبينند و نتوانند درك كنند‌(فاصله هست)؛ اما بلاشك آن دوران وجود دارد.‌(8)

...مردم ما، ولی‌الله اعظم و جانشين خدا در زمين و بقيه اهل بيت پيامبر را، با نام و خصوصيات می‏‌شناسند؛ از لحاظ عاطفی و فكری با او ارتباط برقرار می‏كنند؛ به او می‏گويند؛ به او شِكوه می‏برند؛ از او می‏‌خواهند و آن دوران آرمانی (دوران حاكميت ارزش‏‌های والای الهی بر زندگی بشر) را انتظار می‏‌برند. اين انتظار دارای ارزش زيادی است. اين انتظار به معنای آن است كه وجود ظلم و ستم در عالم، چشمه اميد را از دل‏‌های منتظران نمی‏زدايد و خاموش نمی‌‏كند. اگر اين نقطه اميد در زندگی جمعيتی نباشد، چاره‌‏ای ندارد جز اين‏ كه به آينده بشريت، بدبين باشد.‌(9)

قبل از ظهور مهدی موعود(عج)، در ميدان‏‌های مجاهدت، انسان‏‌های پاك امتحان می‏‌شوند. در كوره‏‌های آزمايش وارد می‏‌شوند و سربلند بيرون می‌‏آيند و جهان به دوران آرمانی و هدفی مهدی موعود - ارواحنا فداه - روز به روز نزديكتر می‏‌شود. اين، آن اميد بزرگ است.‌(10)

انتظار و اميد، به انسان جرات اقدام و حركت و نيرو می‌‏بخشد و شيعيان و پيروان آن حضرت، بايد كسب آمادگی معنوی، روحی و ايمانی را جزو وظايف خود بدانند و سرمايه عظيم اميد، ايمان و نورانيت را در خود ايجاد كنند تا در حركت جهانی امام زمان‌(عج)، در رديف نزديكان‌(خواص)، ياران و همكاران آن حضرت قرار گيرند.‌(11)

* ظهور امام زمان‌(عج) درسيره قرآن واحاديث ائمه اطهار(ع )

انتظار فرج واژه آشنايی است كه يكی از بزرگترين دگرگونی‌های جهان را به‌همراه دارد، دگرگونی برای آن عده از افراد كه بی‌صبرانه در اقيانوس متلاطم زندگی، سفينه نجات را می‌طلبند تا با تنها ناخدای كشتی حق و عدالت به سرزمين خوشبختی‌ها قدم گذارند، در همان سرزمينی كه صلح، صفا، برابری، برادری، امنيت، رفاه و آسايش و ... حاكم باشد، قرآن كريم هم می‏فرمايد: « ما از پيش اطلاع داده‏ايم كه وارث اصلی زمين، بندگان‏ صالح و شايسته ما خواهند بود. برای هميشه زمين در اختيار ارباب شهوت و غضب و بندگان جاه و مقام و اسيران هوای نفس نيست».

پيامبر اكرم‌(ص) فرمودند‌: آدمی تعجّب می‌كند از وفور ايمان مردم آخرالزمان كه پيامبری را نديدند و امام آسمانی را زيارت نكردند و تنها ايمان به سطوری می آورند كه بر روی كتاب‌های باقيمانده از وحی و كلمات معصومين نقش بسته است.‌( كتاب حكيم )

پيامبر اكرم‌(ص) فرمودند‌: خداوند از بنده مؤمنش قول گرفته كه سختی‌ها را در دنيا به جان بخرد آن‌گونه‌ كه نان‌آوران خانه از زير دستان خود پيمان می‌گيرند كه در غيبت او چهار چوب‌های مورد نظر را محترم دارند. هر‌چه به زمان ظهور نزديكتر می‌شويد به افكار و اعمالتان پوشش تقيه بيشتری دهيد.‌(‌ كتاب بحارالانوار جلد 67 )

پيامبر اكرم‌(ص) فرمودند‌: دنيا به پايان نمی رسد تا اينكه مردی از اهل بيت من كه هم نام من است سلطنت نمايد.‌( كتاب الملاحم و الفتن ص 154 )

امام علی‌(ع) فرمودند: از علائم ظهور آن است كه به همديگر بد گوييد و يكديگر را تكذيب كنيد و از شيعيان من باقی نمی‌ماند؛ مگر به اندازه سرمه در چشم و نمك در غذا و چنين است، امتحانات زمان غيبت.‌( كتاب بحارالانوار )

امام علی‌(ع): فرمودند: برای صاحب الزمان غيبتی است عظيم كه بايد در محور ايمان راسخ بود زيرا‌كه خيلی‌ها از ما جدا می‌شوند حتّی آنها كه به مقامات بلند رسيده‌اند.(‌ اصول كافی جلد 1 )

امام حسين‌(ع) فرمودند: قيام كنندة اين امت‌، فرزند نهم من است كه غيبتی طولانی دارد و هنگامی‌كه تاريكی‌های غيبت‌، همه جا را فرا می‌گيرد‌؛ خفّاشان كور‌چشم و گرگان درنده به تقسيم اعتبارات و امتيازات او می‌نشينند.‌( الزام النواصب ص 67 )

امام حسين‌(ع) فرمودند‌: فرزندم خلاصه‌انبياء و عصاره اولياء و ثمره اوصيای كريم است. (‌كشف الغمه ج 3 ص 312 )

 امام علی‌‌بن‌الحسين‌(ع) فرمودند: هر‌كس در غيبت فرزند مان استوار بر ولايت ما باشد خداوند پاداش يك هزار شهيد مقتول در جبهه‌های احد و بدر با به او می‌دهد.‌( كتاب بحارالانوار جلد 52 )

امام محمد‌باقر‌(ع) فرمودند‌: ايام ا... سه روز است‌، يكی روز ظهور حضرت قائم‌(عج) و ديگری روز رجعت و سومی روز قيامت است.‌( كتاب حكيم )

امام محمد‌باقر‌(ع) فرمودند: سلطنت قائم‌(عج) 309 سال است‌؛ به مدتی كه اصحاب كهف در غار به‌‌سر بردند.‌( غيبت بن شاذان )

امام محمد‌باقر‌(ع) فرمودند‌: اصلاحات قائم، به مساجد نيز می‌رسد و هر مسجدی كه ذی خود خارج باشد و ظواهرش اشرافی و اعيانی باشد در روز رهايی ويران می‌شود. ( بشارت الاسلام ص 235 )

امام جعفرصادق (ع) فرمودند: خدای تعالی اصحاب قائم‌(عج) ما را در يك لحظه مانند ابرهای پراكنده جمع می‌كند و اصحاب امام زمان‌(عج) برابرند با سپاه اسلام در جنگ بدر كه 313 نفر بودند.‌( كتاب حكيم )

امام جعفر صادق‌(ع) فرمودند‌: در دولت امام قائم‌(عج) راه ميان مكه و مدينه با درخت خرما اتصال می‌يابد.( كتاب حكيم‌)

امام جعفر‌صادق‌(ع) فرمودند‌: در قيام آن سرور اوليا جمله مفسدين و بد‌خواهان و غاصبان حقوق اهل بيت نابود می‌شود.( كتاب حكيم )

امام جعفرصادق‌(ع) در تفسير آيه62 سوره نمل می‌فرمايد: «امّن يجيب المضطرّ اذا دعاه و يكشف السّوء و .....» آيا كسی هست كه به فرياد بيچاره در وقت ناله اش جواب دهد و رفع نگرانی‌ها را نمايد ؛ فرمود: اين كلام در مورد قائم وارد شده و اوست كه هر لحظه خدا را می‌خواند برای دفع دشواری و به‌زودی پروردگار، وی را بر كرسی اقتدار جهانی می نشاند.( الزام النواصب ص 172 )

امام جعفر‌صادق‌(ع) فرمودند: مردم در انتهای غيبت از دين خارج می‌شوند گروه گروه‌‌، آنچنانكه در صدر اسلام دسته دسته وارد می‌شدند.‌( الملاحم و الفتن ص 144 )

امام جعفر صادق (ع) فرمودند: اين امر مقدس (ظهور) به وقوع نمی پيوندد ؛ مگر زمانی كه تمامی گروه ها به حكومت برسند و خود را نشان دهند تا آن كه نگويند كار امام را ما نيز می توانستيم انجام دهيم.( كتاب ميزان الحكمه الحديث )

امام جعفر‌صادق‌(ع) فرمودند‌: زمانی قيام صورت می‌گيرد كه جهان بشريت به يك سوم جمعيت‌، تقليل يافته باشد و امواج بلايای طبيعی دو سوم را نابود كند.‌(منتخب الاثر ص 453 )

امام جعفر‌صادق‌(ع) فرمودند‌: در روزگاری كه جهان مهيای نزول عذاب‌های سنگين است در خانه‌ات خلوت نما و كمتر در محافل رسمی و شلوغ شركت كن.‌( الزام النواصب ص 180 )

امام جعفر‌صادق‌(ع) فرمودند: به وقت ظهور‌، نشاط و شادی به برزخ نيز سرايت می‌كند و مؤمنان از فشارهای آن ديار راحت می‌شوند.‌( غيبت نعمانی ص 167 )

امام جعفر‌صادق‌(ع) فرمودند‌: مغرب زمين در برابر قوای او سر تعظيم فرود می آورد و مصلح كل برايشان مسجدی بنا می كند. (كتاب حكيم )

امام جعفر صادق (ع) فرمودند :نوروز ، تنها در زمان ظهور قائم ما اهل بيت واقعيت می يابد كه خداوند ما را بر تمامی خبائث و رذائل مسلّط می گرداند.‌( بحارالانوار جلد 52 )

امام موسی كاظم (ع): خداوند به هنگام ظهور قائم (عج) دين حق را بر جمع اديان باطله پيروز می‌گرداند‌.( كتاب حكيم )امام مهدی(عج) فرمودند : نفرين خداوند و ملائكه و مردم گرويده بر كسی كه تعدّی نمايد به حقوق و اعتباراتم.‌( كتاب كمال ‌الدی )

امام صادق‌(ع‌) می‌‌فرمايند‌: « المهدی اذا خرج يفرح به جميع المسلمين‌: خاصتهم و عامتهم : چون مهدی‌(عج‌) خارج شود و ظهور نمايد از همه مسلمانان رفع گرفتاری شود و برای همه آنها اعم از خواص و عوام فرج حاصل گردد ».‌‌(12 )

رسول اكرم‌(ص‌) در وصف مردمان آن‌روز می‌فرمايند‌: يفرج الله بالمهدی عن الامه يملا قلوب العباد عباده و يسعهم عدله به يمحق الله الكذب و يذهب الزمان الكلب و يخرج ذل الرق من اعناقكم : خداوند به وسيله مهدی‌(عج‌) از امت رفع گرفتاری می‌كند دل‌های بندگان را با عبادت و اطاعت پر می‌كند و عدالتش همه را فرا می‌گيرد. خداوند به‌وسيله او دروغ و دروغگويی را نابود می‌سازد خوی درندگی و ستيزه‌جويی همچون سگان را از بين می‌برد و ذلت بردگی را از گردن آنها برمی‌دارد‌»‌(13 )

نه تنها انسان‌ها بلكه همه حيوانات و گياهان و حتی جمادات هم از خير و بركت ظهور حضرت مهدی‌(ع‌) بهره‌مند می‌شوند‌: « فعند ذلك تفرح الطيور فی اوكارها و الحيتان فی بحارها و تمد الانهار و تفيض العيون و تنبت الارض ضعف اكلها »‌: در آن هنگام پرندگان در لانه های خود و ماهيها در درياهايشان شادمان می‌شوند و رودخانه‌ها جاری شده و چشمه‌ها می‌جوشد و زمين چند ين برابر محصولات خود را می روياند‌.‌» (14 )

* علامت ظهور قائم(عج)  

نـشانه هاى تخلف ناپذير ظهور امام مهدى(عج) كه بى هيچ ترديدى مقارن ظهور آن حضرت رخ می‌دهد و ارتباط گسست‌ناپذيرى با آن دارند، پنج نشانه‌ند. بـرخى از اين پنج نشانه، اندكى پيش از ظهور و برخى چند ماه پس از آمدن آن گرامى و برخى اندكى پيش از قيام نجات‌بخش و جهانى آن حضرت‌، پديدار می‌شود. در ایـن مـورد، روایـات بـسـیـارى وارد شده است كه با اندك تفاوت در ترتيب پيدايش اين علائم و نشانه‌ها، آنها را نشان مى‌دهد.

امام صادق(ع) در اين مورد فرمود: خـمـس قـبل قيام القائم عليه السلام‌: اليمانى و السفانى و المنادى ينادى من السماء و خسف بالبيداء و قتل النفس ‍ الزكية‌.(15) پيش از قيام مهدى عليه السلام پنج رخداد بزرگ در پيش است:

1 ـ جنبش ترقى‌خواهانه مرد يمنى، 2 ـ جنبش ارتجاعى سفيانى، 3 ـ نداى روح‌بخش آسمانى، 4 ـ فرو رفتن زمين، 5 ـ و قتل نفس زكيه

امام در ادامه فرمود: قـبـل قـیـام القـائم خـمـس عـلامـات مـحـتـومـات : الیـمـانـى و السـفـیـانـى و الصـیـحـة و قتل النفس الزكية و الخسف بالبيداء.(16) پيش از قيام قائم ، پنج علامت و نشانه مهم در پيش است: جـنـبـش مـردم تـرقـى خـواه یـمـنـى، جـنـبـش ارتـجـاعـى سـفـیـانـى، نـداى آسـمـانـى، قتل نفس زكيه و فرو رفتن زمين.

* نتيجه‌گيری‌:

انتظار فرج اصل و ارزشی والا و شريف است كه همچون ساير ارزشهای برخاسته از متن فرهنگ و تفكر اسلامی آثاری » عظيم به بار می آورد و تحولی شگرف در فكر و اخلاق و عمل منتظران در همه ابعاد فردی اجتماعی فرهنگی و سياسی ايجاد می نمايد و در پی آن حركت و تلاش‌های مستمر در مسير تحقق اهداف اسلامی به‌وجود می‌آورد.

در جامعه‌ای كه دين در آن نقشی ندارد و مردم آن در انتظار آينده‌ای بهتر نيستند سرخوردگی از زندگی قتل و خون‌ريزی و خودكشی به‌چشم می‌خورد و عواملی مانند فقر و تنگدستی ظلم و ستم تجاوز و قانون‌شكنی بی‌اعتنايی به حقوق انسان‌ها و مانند آن موجب ياس و نااميدی انسان‌ها می‌شوند؛ زيرا به خدا و آينده اميدی ندارند و تنها راه نجات خود را در خودكشی می‌ندارند با دست زدن به اين جنايت نه تنها دنيا و آخرت خود بلكه خانواده و جامعه خود را به تباهی می‌كشانند. ولی شخصی كه حالت انتظار را در خود به‌وجود آورده و هر لحظه اميدوار است تابش انوار تابناك ولايت را بر سراسر هستی می‌نگرد و هيچ‌گاه حاضر نيست دست به اين‌گونه جنايات بزند يا زندگی عده‌ای ديگر را به تباهی بكشد بنابراين مسئله انتظار فرج برای او گشايش است و زمينه گريز از نااميدی و تباهی را فراهم می‌كند.

مسئله انتظار و ظهور منجی و مصلح بشر را نيز می‌توان از ديگر عوامل تحول اجتماعی و تاريخی دانست. اين مسئله نشأت گرفته از دين و اعتقادات مذهبی انسان است، لذا اين موضوع از دير زمان مطرح بوده و همه اديان به ظهور منجی و مصلحی در آخر‌الزمان بشارت داده و درباره آن سخن گفته‌اند. اما گاهی، برخی افراد انتظار را به‌گونه‌ای معنا می‌كنند كه جز ضعف و تسليم و ويرانگری و اسارت‌بخشی، مفهومی ندارد. مسئله انتظار و ظهور منجی در اديان مختلف و آرمان قيام و انقلاب حضرت مهدی(عج) در اسلام، يك فلسفه بزرگ اجتماعی است كه آينده اش روشن و شفاف را به بشريت نويد می‌دهد؛نه آينده‌ای تيره و تار.

امروز بيش از هر روز ديگر نياز به بازخوانی انديشه امام احساس می شود. امروزی كه به‌نظر می‌رسد دو گفتمان تحجر و عدالت در مقابل هم‌اند و انديشه انتظار سازنده در‌حال به حاشيه رانده شدن از سوی برخی از گروه‌هايی است كه با انقلاب ما هماهنگی ندارند. حفظ و گسترش اعتقاد دينی و شناخت درست اعتقادی و عملی كه وسيله‌ی تشخيص حق از باطل است در روزگار متصل به ظهور مفيدتر بلكه لازمتر است‌. چنانكه در احاديث رسيده است و اين بدان علت است كه تنها دارندگان عقيده و عملند كه در مسائل و حوادث‌ پيش از ظهور گم نمی‌شوند و دچار ترديد نمی‌گردند و حق را تشخيص می‌دهند. آری آنان كه اعتقاد صحيح و عمل صالح داشته باشند به‌تصديق و تأييد مهدی‌(ع‌) مبادرت می‌كنند و به سعادت بزرگ می‌رسند. اين است كه تا به هنگام ظهور مهدی يعنی هنگامی كه فرياد او به‌گوش همگان برسد بايد اعتقاد صحيح و عمل صالح در مردم منتظر حفظ گردد.

در احاديث و تعاليم از اهميت ايمان در عصر غيبت به گونه‌هايی عجيب ياد شده است و منتظران مؤمن دارای مقام و منزلت شمشيرزنان در ركاب پيامبر دانسته شده‌اند از اين بالاتر پيامبر اكرم آنان را برادران خود خوانده است‌. همچنين از نظر خردمندی و بصيرت واعتقاد و اخلاص، مورد ستايش بسيار قرار گرفته‌اند. دلهای منتظران مؤمن در سخن امام صادق‌(ع‌) كه سپس نقل می‌شود چونان قنديل‌های روشن توصيف شده است‌.

پيامبر اكرم‌(ص‌) خطاب به اصحاب‌ خود می فرمايد: ... شماها اصحاب من هستيد، ليكن برادران من مردمی هستند كه در آخرالزمان می‌آيند. آنان به نبوت و دين من ايمان می‌آورند با اينكه مرا نديده‌اند... هر يك از آنان اعتقاد و دين خويش را با هر سختی نگاه می‌دارد چنانكه گويی درخت خار مغيلان را در شب تاريك با دست،‌پوست می‌كند. با آتش بر دوام چوب داغ را در دست نگاه می‌دارد. آن مومنان مشعلهای فروزانند در تاريكيها. خداوند آنان را از آشوبهای‌تيره و تار (آخرالزمان‌) نجات خواهد داد. لاحدهم اشد بقية علی دينه من خرط القتاد فی الليلة الظلماء او كالقابض علی جمر الغضا اولئك‌مصابيح الدجی ينجيهم الله من كل فتنة غبراء مظلمة‌.

با انتظار ظهور مقام ولايت امام زمان‌‌(عج) در قلب و جان منتظر تثبيت می‌گردد و موجب شناخت بيشتر اين مقام می‌شود و منتظر روزی است كه قدرت الهی به دست آن حضرت آشكار شود و همه طاغوتيان جهان را كه زالوصفت به مكيدن خون ضعيفان پرداخته اند به سزای اعمال ننگينشان برساند و با صلابت و قدرت عظيم ولايت به همه جهانيان ثابت و روشن كند كه كسی دارای مقام امامت و ولايت است كه بتواند قدرت خدا را ظاهر و آشكار نمايد.اين انديشه و اعتقاد يك فرد منتظر است. بنابراين انتظار ظهور همراه با اعتقاد به عقايد و معارف اصيل دين است‌؛ چون انتظار بذر معرفت و شناخت اعتقادات را در اذهان منتظران بارور می‌كند و به آنان تفهيم می‌كند كه سرانجام سراسر گيتی تحت سيطره قدرت ولايت سر و سامان می يابد و قدرت عظيم و ناشناخته ولايت همه قدرت‌های ستم‌گر جهان را به زانو درمی آورد و تمدن مادی جهان در برابر دريای بيكران ولايت الهی تاب نياورده و عالم در اختيار نيروهای شگفت‌انگيز مصلح جهان قرار می‌گيرد »‌.(17 )

معتقدان به اصل انتظار در برابر بی عدالتی‌ها ايستادگی نموده و هرگز تسليم زورگويی‌های مستكبران نمی‌شوند و همواره از طريق برطرف ساختن نارسايی‌ها زمينه تشكيل حكومت عدل جهانی را فراهم می‌كنند و در اين راستا اگر در برهه‌هايی از زمان به جهت تسلط بيش از حد زورمداران و طاغوت‌ها دچار انواع شكنجه‌ها و فشارها شوند نه تنها روحيه خود را نمی بازند بلكه ضمن يادآوری وعده صدق پيامبر اكرم‌(ص ) كه فرمودند :« اگر از عمر دنيا فقط يك روز باقی باشد خداوند متعال آن يك روز را به اندازه ای طولانی خواهد ساخت تا مردی از فرزندان من كه نامش نام من و كنيه اش كنيه من است ظهور نمايد و زمين را پس از پر شدن از ظلم وستم با عدل و داد پر سازد »‌.‌(18 )

امام باقر‌‌(ع) فرمود: آيا مگر آنها قرآن نمی‌خوانند؟ قرآن می‌فرمايد: «و يوم نَحشر مِن كُلِّ اُمّةٍ فوجاً»(19)؛ و روزی فرا می‌رسد كه ما از هر امتی گروهی را زنده كرده و محشور می‌كنيم.(20)

اين آيه به روشنی دلالت می‌كند بر اينكه قبل از قيامت، گروه‌هايی از مردم زنده می‌شوند و به اين دنيا باز‌می‌گردند. چرا‌كه اگر منظور اين آيات برگشت در روز قيامت بود، بايد می‌فرمود: همه مردم محشور می‌شوند نه برخی از آنان. چنانكه خداوند در آيه ديگری به حشرِ روز قيامت اشاره كرده و فرمود: «و يوم نُسیّرُ الجبال و تریَ الارضَ بارزةً و حشرناهم فلم نُغادِر مِنهم احداً»(21)؛ روزی را به‌خاطر بياور كه كوه‌ها را به حركت در آوريم و زمين را آشكار و مسطح می‌بينی و همه انسان‌ها را بر می‌انگيزيم حتّی يك نفر هم از آنان را فروگذار نمی‌كنيم.

بنابراين، قرآن نه تنها به موارد و مصاديق رجعت در اين دنيا اشاره كرده، بلكه به رجعت گروهی نيز قبل از قيامت تأكيد دارد. سیّد مرتضی، از ديگر انديشمندان بلندپايه مكتب اهل بيت(ع) در مورد رجعت و توضيح سخن امام باقر(ع) می‌گويد:خداوند متعال در آستانه ظهور حضرت مهدی(عج) گروهی از اموات شيعه را زنده می‌كند تا به ثواب نصرت و ياری آن حضرت نائل آمده و برقراری دولت حَقّه مهدوی را نظاره كنند و طعم شيرين حكومت آن گرامی را بچشند و گروهی ديگر از دشمنان اهل بيت(ع) را محشور می‌گرداند تا از آنان قبل از قيامت انتقام گرفته و آنان نيز در اين دنيا ذلّت و خواری كفر و نفاق را احساس نمايند.(22)

آری، انتظار فرج گرچه در ظاهر تعلق به شيعيان دارد، اما در عالم واقع هركس به‌نوعی و به هر زبانی موضوع انتظار قدوم آن موعود آسمانی را در صفحه دل خود دارد. مردمانی كه از نابرابری، تبعيض و زورگوئی و حق‌كشی‌ها به جان آمده‌اند و به‌‌دنبال انيس تنهائی و مرهم گذار دردهای اجتماعی، فرهنگی و سياسی می‌گردند تا در پرتو حكومت وی نَفَسی تازه كرده و آرامشی را در زندگی احساس كرده و طعم شيرين عدالت و اخلاق و انسانيت به معنای واقعی را بچشند.

* منابع و پی‌نوشت‌ها:

1. پيام قرآن، آيت‌الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 9، ص 444 ـ 452

2. بحارالانوار، علامه مجلسى(رحمه الله)، ج 52، ص 122 ـ 150

3. بحارالانوار، علامه مجلسى(رحمه الله)، ج 51، ص 54.

4. خطبه نماز جمعه 29/3/60.

5. كيهان 8/10/75.

6. همان.

7. كيهان هوايی 12/10/75.

8. سخنرانی قم 30/11/70.

9. سخنرانی قم 30/11/70.

10. سخنرانی قم 30/11/70.

11. جهان اسلام 9/11/72.

 12. الامام المهدی ص 343.

13. بحارالانوار ج 51 ص 75.

14. بحار ج 52 ص 304.

15. اكـمال‌الدين‌، صدوق ، ج 2، ص 649، غيبت طوسى‌، ص 267، با اندك تفاوت در ترتيب علائم پنجگانه و بحارالانوار، ج 52، ص 203.

16. اكمال‌الدين‌، ج 2، ص 650 و بحار الانوار، ج 52، ص 204.

17. شهيد آيت‌الله دستغيب ولايت ص 94.

18. بحارالانوار ج 51 ص 74.

19. نمل / 83.

20. عصرالظهور، ص 333.

21. كهف / 47.

22. مع الشيعة‌الامامية، ص 139.

یاداشت از: موسی كاظم زاده