در تعطیلات آخر هفته،تعطیلات عید و تابستان اولین جایی که  ما ایرانیان برای سفر انتخاب می کنیم خطه سرسبز و زیبای کشور خودمون  یعنی شمال ایران هست . حالا که آنقدر طرفدار و دوستدار این منطقه ایم، پس چه خوبه راجع به فرهنگ و آداب و رسوم اقوام منطقه آشنا شیم.

که مازندران شهر ما یاد باد           همیشه بر و بومش آباد باد

که در بوستانش همیشه گلست          به کوه اندرون لاله و سنبلست   

      هوا خوشگوار و زمین پرنگار          نه گرم و نه سرد و همیشه بهار

Photo by: Milad Mirzaei

مازندران

استان مازندران درشمال ایران و کرانه های جنوبی دریای مازندران واقع شده است. این استان، از جغرافیایی خاص و متنوع شامل جلگه‌ها، علفزارها، بیشه‌ها و جنگل‌های هیرکانی با صدها گونه گیاهی منحصر به فرد، سواحل شنی و... برخوردار است و آتشفشان دماوند یکی از هفت آتشفشان معروف دنیا در این استان واقع شده است. از نظر جغرافیائی مازندران بخش بزرگی از طبرستان بوده که در حدود سده هفتم هجری قمری جانشین نام طبرستان شده است.

مازندران پیشینه و قدمتی هزاران ساله دارد و غارهای هوتو، کمربند و گوهر تپه گواهان این ادعا هستند. بومیان مازندران قبل از ورود آریاییها به این سرزمین چادرنشین و گله دار بودند. اقوام مختلف مازندران نقش های مهمی را در تاریخ این سرزمین ایفا کرده اند ، از جمله طایفه ای جنگجو به نام اندیکی تپور و طایفه آماردها که از اقوام متمایز منطقه بودند و از بهترین تیراندازان در جنگهای شاهان هخامنشی، تا آنجا که درجنگ گوگمل داریوش سوم مسئول نگهبانی شاهنشاه و خاندان وی بودند و اسکندر مقدونی نتوانست طبرستان را از طریق جنگ با آن ها تسخیر کند.

پارتیان نیز، از تیره ایرانی پرنی و از عشایر سکاهای محدوده شرق دریای مازندران بودند و شهرآمل پایتخت اقلیمی آنان بود. آل گشنسب در زمان ساسانیان در این منطقه حکمرانی می کردند. گیل گیلانشاه نخستین حکمران طبرستان در دوره اسلامی بود و بعد از او پسرش دابویه سلسله آل دابویه را بنیاد نهاد . در سال ۲۵۰ هجری قمری علویان در طبرستان و در قرن هشتم و نهم هجری قمری سادات مرعشی به قدرت رسیدند. در زمان شاه عباس اول صفوی حکومتهای محلی از بین رفت و ایران زیر نظر حکومت مرکزی قرار گرفت.

آداب و سوم و مراسم فرهنگی مازندران

مراسم ورف چال(برف چال)

در روستایی ییلاقی به نام اسک، در 90کیلومتری شمال شرقی تهران- آمل، هر سال در اواسط اردیبهشت ماه  مراسمی سنتی به نام برف چال برگزار مشود. علت آن تامین آب مورد نیاز احشام در فصول گرم سال می باشد. مردان محلی طی مراسمی جاده ناصری (جاده‌ای که به برف چال ختم می‌شود) را تمیز و گودال برف چال را لایه روبی می کنند. بعد با بیل و دیلم یخ ها را خرد کرده و به دوش کشیده و به گودال می اندازند. این روز برای اهالی ایک بسیار مهم و مبارک است.

روستاییان آبسک در سالیان گذشته به علت نبود چشمه‌های آب تصمیم به حفر گودالی بزرگ برای ذخیره آب گرفتند. حفاران کارگران بسیاری مشغول کندن زمین شدند اما در هنگام کار به سنگهای سترگ برمیخورند و ناامید می شدند. سید حسن ولی،عارف و زاهد قرن نهم هجری ازین محله گذر کرده و به اهالی می گوید در محلی که عصایم را میگذاریم شروع به حفاری کرده، و در صورت موفق شدن اهالی روستا قول دهند که در محل اسکه وش(محل حفر گودال) هرسال در هنگام اجرای مراسم برف چال با نان و پنیر و عسل از مردم پذیرایی و گوسفند قربانی کنند.

حکومت زنان( مراسم مادر شاهی)

در روز برف چال روستا خالی از مرد می شود و زنان برای یک روز مدیریت روستا را به عهده می گیرند. زنان روستا از میان خود شخصی را که قدرت رهبری امور، صدور دستور، کاردان و از لحاظ فیزیکی با ابهت باشد را به عنوان حاکم شهر برمیگزینند. حاکم نیز برای نظارت بر امور، تعدادی دختران جوان را انتخاب می کند. این نگهبانان لباسهای سربازان قدیم و یا لباس سربازان جدید را به تن کرده و در سطح روستا مشغول انجام وظایف می شوند. در این روز هیچ مردی حق وارد شدن به روستا را ندارد البته افراد بیمار و مسن می توانند درخانه بمانند به شرطی که پشت پنجره یا ایوان نیایند. نیروی انتظامی نیز اجازه ورود مردان را به داخل روستا نمی دهد. فرمان حاکم امری واجب است و سرپیچی کننده مجازات می شود به این صورت که بر الاغی بدون پالان برعکس سوار شده و او را می چرخانند و دیگر زنان او را هو می کنند . و یا باید شیرینی پخته و میان اهالی روستا پخش کند. در ابتدای مراسم زنان در جلوی منزل حاکم به رقص و پایکوبی میپردازند تا حاکم بیرون بیاید و همراه آنان به تکیه محل رود و او در تکیه به فرمانروایی بپردازد. ناهار را به صورت دسته جمعی میل می کنند و بعد ازظهر در آستانه بازگشت مردان به کارهای روزمره خود می پردازند.

نوروز خوانی

در اواسط اسفند ماه،افرادی با عنوان نوروز خان در روستاها آمدن بهار را با خواندن اشعار در مدح امامان ترانه‌های محلی، به مردم مژده می دهند.

باد بِهارون بِیَمو /  نِئروز سِلطون بِیَمو مژده هادین دوستان رِ  

گل بیَمو گلستون رِ بهار آمد بهار آمد خِش آمد/ علی با ذولفقار آمد، خوش آمد نِئروزتان نِئروز دیگر / شِه ما رِ سال نِئ بووئه مِوارِک

Photo by:M. Mihanparast

جشن نوروز ماه

جشنی برای شکرگزاری به درگاه الهی در اواسط مرداد ماه است که برگذار می شود. وقتی اولین محصول برنج زودرس، رسید از همان برنج غذا می پزند و جشن پایان کار را درخارج از روستا برگزارمی کنند. اهالی مازندران معتقدند این مراسم حتما باید در خارج از روستا برپا شود.

مراسم تِرما سِزدِ شو

در اواسط آبان هر سال که بنا بر روایاتی شب پیروزی ضحاک و پیروزی آرش کمانگیر و بعد از اسلام شب ولادت امیرالمومنین است، خانواده ها دور هم جمع می شوند و به افسانه های بزرگان گوش می دهند. جوانان نیز به درب خانه بزرگان رفته و بر در میکوبند و لال بازی در می آورند و از صاحبخانه هدیه دریافت می کنند.

جشن مردگان(آیین سنتی 26 عید ماه طبری )

اهالی مازندران بر این باورند که ۲۸ تیرماه مساوی با 26 عید ماه طبری ، در گذشته فریدون پیشدادی ضحاک را در کوه دماوند به بند می کشد و مردم از شادی شنیدن این خبر بزرگ، بوته ها را در شب آتش می زنند و به یکدیگر خبر می دهند. و فردای آن روز به جشن و پایکوبی می پردازند. در روستای امامزاده حسن سوادکوه اهالی مراسم را بسیار باشکوه برگزار می کنند.

مراسم شِیلوون (باران خواهی)

در مواقع خشک سالی اهالی در مکان مقدس محل جمع شده و به وسیله زنان محل دعا خوانده و آش یا شیر برنج می پزند از خداوند طلب باران می‌کنند، گاهی بر سر سیدی آب ریخته و یا یا پایه های منبر را در آب فرو می برند به نیت باران. اهالی آش نذری را میل کرده و مراسم به پایان می رسد.

مراسم آفتاب خواهی

اگر در منطقه باراندگی پیاپی و شدید باشد اهالی اسم هفت کچل را بر کاغذی می نویسند و بر بندی آویزان می کنند تا با خوردن باد برآن، باران بند بیاید و از درگاه الهی با دعا درخواست آفتاب می نمایند.

مراسم گِوارِ دَبِستِنه ئی(گهواره بندی)

در روز دهم تولد نوزاد، بستگان نوزاد به منزل او می آیند و بعد از صرف ناهار و شیرینی، پولی را به عنوان چشم روشنی بر گهواره نوزد می گذارند و در بعضی روستاها بعد از خوابیدن نوزاد در گهواره بر سر او نبات می شکند تا کودک با سرو صدا آشنا شود.

مراسم ازدواج

بعد از خواستگاری مراسم اره گیران(بله بران) با دادن انگشتر به عروس انجام می شود. قبل از مراسم عروسی بانویی از اهالی محل به عنوان خبر گیر مردم را به عروسی دعوت می کند. در شب عروسی پدر یا برادر عروس نانی را به کمر عروس با شال سفید یا سبز می بندد که این کار به نیت پسردار شدن اوست. وقتی عروس و داماد به خانه داماد میرسند، داماد از اسب پیاده شده و سیبی را به طرف عروسش پرتاب می کند، او نیز باید سیب را گرفته و با هم آن را بخورند.

چله شو

به زبان مازندرانی شب چله را چله شو می گویند. اهالی مازندارن این شب را پر خیر و برکت می دانند و زنان مازنی برای این شب از صبح تدارک دیده و تنقلات و شام برای چله شو آماده می کنند. در چله شو حتما باید شام پلو باشد. خانواده ها دور هم جمع شده و به خوردن هندوانه، ماست، آجیل، میوه های فصل و... می پردازند و معتقدند که خوردن ماست و هندوانه باعث می شود در فصل زمستان، احساس سرما نکنند. "پشت زیک" شیرینی خوشمزه و سنتی که از کنجد و شکر درست میشود و از شیرینی های مرسوم چله شو است.

Photo by Mostafa Kazemi

شیر آشپزون

هرسال بعد از عید فطر در یکی از روستاهای سوادکوه مازندران به اسم خرکاک اهالی روستاهای اطراف و بومیان در این روستا جمع می شوند و جشنی سنتی ، مذهبی برپا می کنند. پخت غذاهای سنتی مانند شیر برنج, نان های محلی, شیرینی جات محلی و ... , نمایش صنایع دستی منطقه و نیز نواختن موسیقی های محلی از آداب این جشن است.