باورهای شبه مهدویت در ادیان غیر الهی
فكر ظهور مصلح بزرگی كه انسان را از دردها و محنت ها رهایی بخشد و به انسانیت مدد رساند در تمام نقاط عالم جریان دارد و بشریت در امتداد تاریخ با دیدن ناملایمات و فشارهای گوناگون به یك منجی كه جریان تاریخ را عوض كند و دولت حق را پایه ریزی نماید باور دارد و معتقد است كه با ظهور آن تمام تبعیض های طبیعی كه بر بنیان پرهیزگاری، استوار نگشته است ریزش خواهد كرد(1) و فكر ظهور یك رهایی بخشی كه عدل و آسایش با ظهور آن در آخر الزمان به منصه ظهور خواهد رسید و عدل و برابری در دولت كریمه آن منجی شیوع خواهد داشت از جمله گزینه های ایمانی ادیان الهی و شعبه های غیر الهی است همچنان كه یهود بدان ایمان آورده و مسیحیت به برگشت عیسی(علیه السلام) معتقد است زردشتیان به آمدن بهرام و هندوان به رسیدن ویشنو و بودائیان به ظهور بودا و حتی مغول برای ظهور دیگر باره چنگیز به انتظارند(2). هم چنان كه این اعتقاد در مصریان قدیم و كتابهای چینیان نیز یافت می شود.(3)
بهر حال باور به موعود و منجی از خصایص اندیشه بشری است اما در این میان ادیان غیر الهی بلحاظ جهان بینی خود تصوری گوناگون از منجی دارند كه در نتیجه مردمان هم بلحاظ ایدئولوژی خاص نگاه متفاوت به منجی دارند.(4) بهر حال برای مصداقی کردن بحث خویش، به آرمان های چند دین غیر الهی كه باورهای شبه مهدویت در آنها جاری است اشاره ای كوتاه می كنیم و تفصیل بیشتر را به مجال وسیع تری وا می گذاریم.
آئین هندو:
اندیشه موعود در این آئین با شخصیت كَلْكی شكل می گیرد(5) بنابر فكر هندویی جهان از چهار دورة رو به انحطاط تشكیل
می شود در چهارمین دوره یعنی عصر كَلْكی سراسر جهان را ظلم و تاریكی فرا می گیرد ناشایستگان بر جان و مال مردم مسلط می شوند و دروغ، دزدی، رشوه، سایه سیاه خویش را بر دنیا می گسترادند. در پایان چنین دورانی آخرین تنزل(اَوَتارة) ویشنو كه كَلْكی نام دارد ظهور می كند تا شرارت و ظلم را ریشه كن كند و عدالت و فضیلت را برقرار سازد.(6)
آئین بودا:
اندیشه شبه مهدویت در این آئین هم با مفهوم مَیْتَرِیه تبیین می شود این واژه در سانسكریت به معنای مهربان است و در الهیات بودایی او را بودای پنجم و آخرین بودا از بودائیان زمینی می دانند كه هنوز نیامده اما خواهد آمد تا همگان را نجات دهد و بودایی خویش را به كمال رساند.(7)
فكر ظهور مصلح بزرگی كه انسان را از دردها و محنت ها رهایی بخشد و به انسانیت مدد رساند در تمام نقاط عالم جریان دارد و بشریت در امتداد تاریخ با دیدن ناملایمات و فشارهای گوناگون به یك منجی كه جریان تاریخ را عوض كند و دولت حق را پایه ریزی نماید باور دارد و معتقد است كه با ظهور آن تمام تبعیض های طبیعی كه بر بنیان پرهیزگاری، استوار نگشته است ریزش خواهد كرد
آئین كنفوسیوس:
كنفوسیوس شعار بازگشت به عصر فرزانه شاهان باستان را سرلوحه اندیشه های اصلاحی خویش قرار داده بود(8) و در اندیشه طرفداران این آئین گره خوردن به فرزانگی شاهان وجود دارد.
آئین دائو:
در بستر فرهنگی و دینی مردمان چین آئین دائو در كنار آئین كنفوسیوس و دیگر مكاتب فكری نقش آفریده است منتهی در آئین دائو رگه های روشن تری از منجی باوری و انتظار موعود را می توان بر شناخت. بر پایه متن «زندگی قدیس آخرالزمان و پروردگار طریقت» در یك سال جن ـ چن یعنی بیست و نهمین سال از دورة شصت ساله كه احتمالاً 392 باشد لی هونگ ظهور خواهد كرد تا جهانی نو پرپا كند.(9)
ژاپن:
ژاپن همچون چین فرهنگ و دیانتی چندگانه دارد و لذا دین شینتو و آئین بودا در هم آمیخته و درون مایه آرمان‌ها بیم‌ها و امیدهای آن ملت را ساخته‌اند به طوری كه شماری از مذاهب منجی‌باوری در آنجا سر برآورده‌اند. كه مهم‌ترین آنها عبارتند از: كورزو میكو كه شخصی به نام كاواته بونجیرو(1883 ـ 1814م)پایه‌گذار آن بود و نهضت تنریكیو كه پرچم‌دار آن ناكایاما میكی(1878 ـ 1798م)است.(10)
یونان باستان:
در فرهنگ و اندیشه یونان باستان نیز سخن از صلح و آرامش در پس جنگ ها و نوید حكومت جهانی مردی بوده است كه خواهد آمد تا بر همه بشریت فرمان براند در 165 تا 168 پ.م، پیش گویان پیامبر سان یونانی از «شاهزاده ای مقدس» سخن می گوید كه بر همة جهان تا ابد حكم خواهد راند و د رجای دیگر پادشاهی را نوید می دهد كه در مشرق قیام می كند و صلح را برای همه بشریت به ارمغان می آورد.(11)
ادیان سرخپوستی:
برخی معتقدند كه شاید به سبب آشنایی نسبتاً كوتاه مدت جهان با دنیای سرخپوستان است كه آنچه از اندیشه این مردم در باب آینده بشر و انتظارشان می دانیم از برخی داده های ناچیز دربارة همین چند قرن اخیر تجاوز نمی كند. در این دوران موعود باوری سرخ پوستان آفریقای مركزی و جنوبی در پیوندی مستقیم با هجوم نظامی و فرهنگی غرب ومسیحی به آن سرزمین است سیزده سال پس از غلبه اسپانیا نهضت بومی تاكوی انكوی با هدف اخراج سفید پوستان و بازگرداندن نظام گذشته رخ داد. گرچه این نهضت ده سال بیشتر دوام نیاورد امّا چراغ امید به بازگشت نظام سابق را در دل آن مردم زنده داشت.(12)
ادیان غیر الهی بلحاظ نگرش های مختلف به وجود مصلح برخی آن را قوم ـ مدار ـ برخی هم اجتماعی و جهانشمول ترسیم می كنند لیكن نكته ای كه بایست بدان توجه كرد این است كه اولاً آن مصلح بزرگ كه جهان در انتظار اوست بی شك مهدی محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ است و ثانیاً از دیدگاه مكتب اسلام زمین از وجود حجت خدا خالی نیست گرچه در پس ابر غیبت باشد
ادیان آفریقایی:
در مورد ادیان آفریقائی برخی از محققان بر این باورند كه اطلاع ما از موعود باوری ادیان آفریقائی محدود به «مسیح گرائی» رواج یافته در همین یكی دو قرن اخیر است نهضت های جدید با چهره هایی كه «مسیح جدید» تلقی می شوند شكل گرفتند و بیشتر این نهضت ها نوید عصر آزادی و بهره مندی از فرصت و مجال زندگی و خود بسندگی را می دهند.(13)
با این بیان برای باورهای شبه مهدویت توجیهایی را این چنین می توان فهرست كرد:
1. تاثیر گذاری برخی از ادیان الهی در شماری از ادیان غیر الهی «همان گونه كه در بررسی ادیان سرخپوستی و آفریقائی ذكر آن گذشت»
2. وجود ظلم و ستم هایی كه بشریت را رنج می داد منجر به اتكا به وجود رهایی بخش شده است.
3. تحقق ایده آرمانشهری همچنان كه در آئین های دائو و كنفوسیوس و ژاپن دیدیم.
4. برقراری عدالت و فضیلت و بستن طومار ناشایستگی.
5. اندیشه قوم مداری برتر همانگونه كه ادیان آفریقائی بر این باورند.
6. زنده نگه داشتن امید به زندگی و بازگشت به روزهای شكوه مند گذشته همان گونه كه در ادیان سرخپوستی شاهد بودیم.
7. بهره مندی از فرصت و مجال زندگی و خود بسندگی آنگونه كه در ادیان آفریقایی مطرح است.
و...
اشاره آخر:
همان گونه كه در ابتداء یادآورد شدیم ادیان غیر الهی بلحاظ نگرش های مختلف به وجود مصلح برخی آن را قوم ـ مدار ـ برخی هم اجتماعی و جهانشمول ترسیم می كنند لیكن نكته ای كه بایست بدان توجه كرد این است كه اولاً آن مصلح بزرگ كه جهان در انتظار اوست بی شك مهدی محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ است.(14) و ثانیاً از دیدگاه مكتب اسلام زمین از وجود حجت خدا خالی نیست گرچه در پس ابر غیبت باشد.(15)
خدای متعال می فرماید:
«و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم كه زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.»(16)
پی نوشت:
1- ر.ك: حیاة الامام المهدی، باقر شریف الفرشی، ص 198،چ اول، 1417، ناشر دارالمؤلف.
2- ر.ك: المهدی المنتظر فی فكر الاسلامی، اسله المعارف الاسلامیه، مؤلف مركز الرساله، ص 8، چ مهر قم، ؟؟ اول.
3- همان.
4- ر.ك هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، سال سوم و چهارم، ش دوازدهم و سیزدهم، بهار 81-80، مقاله آقای علی موحدیان عطار، ص107
5- همان ص 116.
6- همان مصدر، ص 117ـ 118.
7- همان ص 123.
8- همان ص 116.
9- هفت آسمان ص 124 ـ 125.
10- همان ص 126.
11- مصدر سابق ص 126.
12- همان ص 127.
13- همان، ص 128.
14- ر.ك: حیاة الامام المهدی، ص 198.
15- ر.ك: بحارالانوار علامه مجلسی، ج 30، ص 80، روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل می كنند كه فرموده زمین از قائمی كه حجت الهی است خالی نیست»
16- سوره مباركه انبیاء 105.
برای مطالعه بیشتر :
1. سایت موعود
2. شبكه امام مهدی
3. مجله موعود ش 41-47.
منبع: سایت اندیشه قم
