قزوین، ۵۷ سال پایتخت ایران زمین بود. این سرزمین باستانی مشاهیر بزرگی را پرورش داده و در تاریخ روزگار بسیاری را رقم زده است. این شهر فرهنگ و تاریخی اصیل و کهن دارد که امروزه آن را به یکی از شهرهای گردشگری ایران تبدیل کرده است.
قزوین از شهرهای توسعه یافته و تاریخی ایران است. این شهر جاذبه‌های گردشگری فراوانی را در خود جای داده است و به شهر آب‌انبارها شهرت دارد. قزوین روزگاری پایتخت ایران بوده و تاریخ بسیاری را به خود دیده است. در این مقاله نگاهی اجمالی به این شهر خواهیم داشت.
جغرافیا
قزوین در بلندای ۱٬۲۷۸ متری از سطح دریا واقع شده و دارای مساحتی حدود ۱۵۸۲۰ کیلومتر مربع است و قریب به یک درصد از مساحت کل کشور را در برمی‌گیرد. آب و هوای قزوین در تابستان خنک و در زمستان سرد است و ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغستان کهن در اطراف شهر و و بوستانی به مساحت ۱٬۴۰۰ هکتار به نام باراجین دارد. این شهر از لحاظ جمعیت، بیست و یکمین شهر پرجمعیت ایران به‌شمار می‌آید و در سال ۱۳۹۰ خورشیدی جمعیت آن بالغ بر ۳۸۱٬۵۹۸ نفر بوده است. استان قزوین همواره یکی از مناطق لرزه‌خیز کشور بوده و زلزله‌های بسیاری تاکنون در آن رخ داده است.
تاریخچه
قزوین متعلق به دوران ساسانیان است که به دستور شاپور رونق یافت. با این حال کاوش‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی در دشت قزوین، نشانگر مرحله یکجانشینی و کشاورزی در هزاره هفتم قبل از میلاد و برخورداری ساکنان آن از صنایع اولیه و نظام اجتماعی است. در منطقه قزوین صدها تپه باستانی شناسایی شده و تنها تپه سگزآباد نشانگر شهرمندی ۹۰۰۰ ساله یکجانشینی در این دشت است. منطقه قزوین به لحاظ موقعیت جغرافیایی، نظامی و ارتباطی در دوران‌های مختلف تاریخ مورد توجه حکومت‌های مختلف بوده و در زمان شاه تهماسب صفوی پایتخت ایران بوده است. با آغاز دوره صفوی و استقرار آنها باب جدیدی را برای گسترش همه‌جانبه شهر قزوین فراهم آورد. قزوین در زمان حکومت صفوی ۵۷ سال پایتخت ایران بوده است.
فرهنگ و مردم شناسی
زبان
زبان مادری اکثر اهالی اصیل شهر قزوین فارسی همراه با لهجه خاص قزوینی است. زبان‌های تاتی، گیلکی و آذری نیز رایج‌ترین زبان‌های شهر قزوین هستند. علی‌رغم جمعیت قابل توجه آذری‌ها، تات‌ها و گیلک‌ها در شهر قزوین، اغلب آنها بومی خود شهر نیستند و از نقاط دیگر استان به این شهر آمده‌اند و اکثر اهالی شهرها و روستاهای استان را تشکیل می‌دهند. کردها و لرها از دیگر اقوام شهر قزوین هستند.
پوشش
مردم قزوین در گذشته براساس موقعیت اجتماعی خود پوشش متفاوتی داشته‌اند. در گذشته زنان قزوینی شلیته می‌پوشیدند و شلوار سیاه داشتند. اصولا قشرهای کم درآمد از گیوه‌های ظریف و زنان اعیان نیز از کفش‌های چرمی مدل روز استفاده می‌کردند. مردان نیز برای متمایز بودن افراد اعیان از قشر کم درآمد، کلاه‌های متفاوتی بر سر می‌گذاشتند، پیراهن‌ها معمولا به رنگ سفید و ساده و دکمه یقه آن بر شانه چپ بسته می‌شد و در میان سینه چپ، از شانه تا زیر سینه چاکی داشت. پس از آن پیراهن‌هایی با یقه‌های بلند به نام یقه قزاقی متداول شد و سپس یقه ملایی جای آن را گرفت. پاپوش مردان قزوین گیوه‌های به نام جوراب و آجیده بوده است، ولی افراد اعیان از گیوه‌های مرغوب و بهتری به نام ملکی استفاده می‌کردند.
مشاهیر
قزوین پایتخت بزرگ خوشنویسی ایران است و ازجمله خوشنویسان معروف خط پارسی می‌توان به میرعماد قزوینی اشاره کرد. میرزا محمد علی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم‌الله را به‌صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)، عبدالمجید طالقانی و ملک محمد قزوینی از دیگر خوشنویسان به نام قزوین هستند. عبيد زاكانى (نویسنده و منتقد بزرگ اجتماعی قرن ۸)، حمدالله مستوفى (مورخ و نویسنده)، علامه على‌اکبر دهخدا (شاعر و محقق)، ميرزا يحيی واعظ قزوينی (چهره برجسته ادبی و روزنامه‌نگار) نیز از مشاهیر برجسته استان قزوین هستند. در موسیقی نیز این شهر نوابغی همچون ابوالحسن اقبال آذر، عارف قزوینی، قمرالملوک وزیری را به ایران زمین هدیه کرده است.
آداب و رسوم
مردم قزوین دارای آداب و رسوم مختلفی هستند که جشن باران یکی از مشهورترین آنها است. در پنجاهمین روز سال، مردم قزوین طبق یک سنت پیش از اسلامی در پنجاه بدر به آب‌انبارهای جنوب قزوین می‌روند و نماز باران می‌خوانند. بیشتر قزوینی‌های اصیل در این مراسم غذای ساده و محلی به نام دُیماج درست می‌کنند که ترکیبی از نان محلی خشک‌شده، سبزی، گردو، پیاز داغ و خیار است. علاوه بر این، قزوینی‌ها خوردن هندوانه، آجیل مشگل گشا و میوه را هم در این روز ضروری می‌دانند و بسیاری از کسانی که به پنجاه بدر می‌روند، آش رشته را هم در برنامه عصرانه خود جای می‌دهند.
مردم بخش طارم اواخر شهريور يا اوايل مهر ماه در يک روز معين، دسته‌جمعی به مزارع انار می‌روند و با نواختن دايره يا سرنا و دهل، شروع به چيدن انار می‌کنند. تا پيش از اين روز، کسی حق چيدن انار را ندارد. الموت از مناطقی است که بيشتر به کشت فندق اختصاص دارد. در بسياری از روستاهای اين ناحيه، در اواسط مرداد ماه جشن فندق برپا می‌شود.
صنایع دستی
از هنرهای سنتی و صنایع‌دستی این سرزمین می‌توان در ابتدا به نقاشی و تذهیب، نقاشی پشت شیشه، نم‌نم دوزی، گلابتون‌دوزی، پن‌بافی (نواربافی)، فرش‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، گیوه‌دوزی، آینه‌سازی، قفل‌سازی، و منبت‌کاری اشاره نمود.
غذاهای محلی
برخی از انواع غذاهای سنتی شهر قزوین قیمه نثار، شیرین پلو، هلیم سنتی قزوین و کوکوی شیرین، آش دوغ (قزوین)، آش دندان کشه، یتیم چه، ماش پیازو، اشکنه، دیماج، بستنی سنتی پر خامه قزوین و کاله‌جوش هستند. از متداول‌ترین شیرینی‌های استان می‌توان به باقلوای لوزی، نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، باقلوای پیچ، نان بادامی، نان گردویی، پادرازی، نان نازک، نان چرخی، نان چای، اتابکی، ولی عهدی، حاج کریمی اشاره کرد. در قزوین انواع نان پخت می‌شود که شهرت بسیاری دارد؛ در بین نان‌های قزوین، نان لواش تنوری، قاق، شیرمال و زنجبیلی اشاره کرد.
گردشگری
جاذبه‌های تاریخی
در شهر قزوین آثار کهن و باستانی گوناگونی وجود دارد. قزوین به علت پایتختی در دوره صفویه و نیز حضور شاهزادگان و امیران در دوره‌های مختلف تاریخی دارای عمارت‌ها و کاخ‌ها، موزه‌ها و نگارخانه‌های متعددی است. معروف‌ترین عمارت موجود در قزوین کاخ چهلستون است که تنها کاخ برجای مانده از کاخ‌های موجود زمان صفوی است. شهر قزوین در گذشته چندین دروازه داشت امروزه از آن میان، تنها دو دروازه درب کوشک و دروازه تهران قدیم باقی‌مانده‌اند. نخستین خیابان ایران (خیابان سپه) در قزوین ساخته شد. آب‌انبار سردار بزرگ‌ترین آب‌انبار تک گنبدی جهان در قزوین است. گرمابه‌های بسیاری در قزوین وجود دارد که همگی آنها با معماری و تزیینات متفاوت و ارزشمند از نقاط دیدنی شهر قزوین محسوب می‌شوند. کاروانسرای سعدالسلطنه با مساحت ۲۶ هزار مترمربع از کامل‌ترین و وسیع‌ترین سراهای سنتی ایران محسوب می‌شود. مسجد جامع قزوین که بر روی بقایای آتشکده بنا شده است یکی از زیباترین مساجد موجود با طاق هارونی، ایوان سلجوقی و معماری صفوی است. کلیسای کانتور قزوین، به کلیسای برج ناقوس معروف بوده و در زمان جنگ جهانی دوم توسط روس‌ها ساخته شده است.
جاذبه‌های طبیعی
الموت و دریاچه اوان از مشهورترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی این منطقه است.
سوغات
از مشهورترین سوغات‌های خوراکی شهر قزوین می‌توان به باقلوا، نخودی، نان قندی، پسته و انگور اشاره کرد. همچنین صنایع‌دستی این شهر مانند ظروف مسی و جاجیم و گلیم نیز از سوغات‌های پرطرفدار هستند.
