غارها و پناهگاه‌های طبیعی در استان کرمانشاه، اولین سکونتگاه انسان در عصر سنگ بوده است. در دل کوه‌های استوار این استان، غارهای بسیار زیبایی وجود دارد که مورد توجه غارنوردان و کوهنوردان حرفه‌ای است. همراه کجارو باشید تا با غارهای این استان بیش‌تر آشنا شویم.
استان کرمانشاه در میان رشته‌کوه‌های زاگرس و در ناحیه‌ای کوهستانی قرار گرفته است. پناهگاه‌ها و غارهای طبیعی در این ناحیه، همواره مورد توجه انسان‌ها در عصر سنگ بوده است. آثار مهمی از عصر سنگ در غارهای این استان کشف شده است که قدمت سکونت در این منطقه را نشان می‌دهند. در ادامه با تعدادی از غارهای این استان به طور مختصر آشنا خواهیم شد؛ از غارهایی که سال‌ها است کشف و کاوش شده‌اند گرفته تا غارهایی که زمان زیادی از کشف آن‌ها نمی‌گذرد. همراه کجارو باشید.
غار انار
غار انار یا مَر انار (در زبان محلی) در تنگ میان دارابگ، در میانه‌های دیوارهای بیستون قرار دارد. کف غار پوشیده از قشر ضخیمی از فضولات دام است. غار انار از اوایل بهار تا اواسط پاییز، آغل گله‌های روستای سنقرآباد و آبادی‌های نزدیک است. در دهانه این غار، درخت اناری روییده است که غار را به همین دلیل غار انار می‌نامند. از دیگر نکات برجسته و مهم این غار، وجود آثاری از زندگی کل و بزهای کوهی در سالیان دراز است که سندی مهم برای قدمت حیات‌وحش منطقه به حساب می‌آید.
برای رفتن به این غار نیازمند تجهیزات و مهارت کوهنوردی هستید. در فصل زمستان به دلیل سرمای هوا قندیل‌هایی بر روی صخره‌ها ایجاد می‌شود که باعث می‌شود میانی‌های ثابت مسیر پنهان بماند.
غار مردودر
غار مردودر در دامنه کوه بیستون و شمال شرقی غار شکارچیان قرار گرفته است. عمق غار بیست متر، ارتفاع سقف آن یک تا سه متر و مساحت غار ۱۷۰ مترمربع است. غار مردودر دو دهانه دارد. دهانه اصلی در جهت جنوب ـ جنوب غربی، مشرف بر دره‌ای پر شیب و کم عرض است و به پرتگاهی منتهی می‌شود. دهانه دیگر غار در جهت شرق ـ جنوب شرقی، مشرف به راهی است که به غارهای مر آفتاب و مر تاریک منتهی می‌شود. دهانه شرقی غار بر اثر ریزش دیواره در گذشته ایجاد شده است. لایه‌ای از سنگ‌ریزه به ضخامت ۳ تا ۵ سانتی‌متر کف غار را می‌پوشاند.
ابزارهای روتوش شده، سنگ مادر، خراشنده‌های جانبی، خراشنده‌های متقارب، تراشنده‌های کنگره‌دار، تراشنده‌های دندانه‌دار و سوراخ کننده‌ها ابزارهایی هستند که در این غار به دست آمده‌اند. این ابزارها مربوط به دوره موستری (میانی پارینه سنگی) و زارزی (نام زارزی برای این دوران از غاری در کردستان گرفته شده) است.
غار مردودر، مرتفع‌ترین غار در کوه بیستون است. در این غار آثاری از دوره پارینه سنگی میانی و جدید کشف شده است. به دلیل وجود دو دهانه در این غار، مردودر غاری نسبتا باز به حساب می‌آید. زندگی در این غار در دو دوره پیش از تاریخ ذکر شده است. دو سمت غار باز است و هوا در آن جریان دارد؛ به همین علت آثار دفن شده درون این غار فرسوده بوده‌اند.
غار شكارچیان
غار شکارچیان در بالای مجسمه هركول در بیستون قرار دارد. در حفاری‌های این غار، آثاری از ابزار سنگی و استخوانی دوره موستری، استخوان اسب وحشی، گراز، غزال، گاو وحشی و گوزن متعلق به ۷۰ تا ۴۰ هزار سال پیش یافت شده است. استخوان ساعد و دندان انسانی متعلق به دوره موستری در غار شکارچیان پیدا شد که در موزه دانشگاه پنسیلوانیا نگهداری می‌شود. ۵۰ سال بعد از کشف این دو نمونه، باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی بر روی آن‌ها تحقیقاتی انجام دادند. این تحقیقات نشان داد تنها استخوان ساعد به انسان تعلق دارد. این انسان از نوع نئاندرتال است.
داستان کشف غار شکارچیان به سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۸ خورشیدی) برمی‌گردد. کارلتن کوون، (Carleton S. Coon) باستان‌شناس و انسان‌شناس آمریکایی در سفر اکتشافی خود به غرب زاگرس، در زمستان آن سال به امید یافتن غارهایی با آثار آن عصر به ایران آمد. اولین هدف او در این سفر، بازدید از غار کوچکی در نزدیکی کتیبه مشهور داریوش در بیستون بود. زبان‌شناسی به نام کامرون همزمان با مطالعه کتیبه آن را دیده بود و بعدها به نام غار شکارچیان مشهور شد. کوون چند ماه بعد به کاوش در این غار پرداخت و هزاران ابزار سنگی از داخل غار کشف کرد.
تصور بر این است که شکارچیان از این غار به عنوان پناهگاه موقت استفاده می‌کردند؛ پس از قصابی شکارها، آن‌ها را به اقامتگاه اصلی خود می‌بردند. غار شکارچیان تا دوران تاریخی مورد استفاده بوده و سفال‌هایی از دوره آشوری و هخامنشی در آن کشف شده است.
غار مر تاریک
غار مر تاریک در دامنه کوه بیستون و شمال غربی غار «مرخرل» قرار دارد. مساحت غار مر تاریک ۸۰ متر مربع و عمق آن ۲۵ متر است. این غار به صورت دالان دراز و کم عرضی است که در انتها به محوطه‌ای نسبتاً بازتر منتهی می‌شود. دهانه غار به سمت جنوب شرقی است.
بقایای دوره پارینه سنگی میانی شامل ابزار سنگی، استخوان‌های جانوری و انسانی در این غار پیدا شده است که بیش‌تر آن‌ها از بخش‌های انتهایی غار به دست آمده‌اند. این ابزارها متعلق به دوره موستری هستند.
غار مر آفتاب
غار مر آفتاب در دامنه کوه بیستون و حد فاصل غارهای مر تاریک و مردودر واقع شده است. طول غار ۲۶ متر و دهانه آن به سمت شمال شرقی است که ۶ متر ارتفاع دارد و به تدریج از ارتفاع آن کم می‌شود. مساحت غار مر آفتاب ۱۶۰ متر است.
سنگ‌های شناسایی شده از این غار «چرت» و «ژاسب» است و بیش‌تر به صورت تراش‌های ساده، تراش‌های وازده و سنگ مادر دیده می‌شود. ابزارهای سنگی ساخته شده، شامل خراشنده‌ها و سوراخ‌کننده‌ها است. علاوه بر مصنوعات سنگی، در کف غار ابزاری از جنس استخوان کشف شده که به شکل مثلث است. در بخش تحتانی این ابزار سه سوراخ وجود دارد. یکی از این سوراخ‌ها بر لبه جانبی ابزار است. متأسفانه کاربرد این قطعه استخوان مشخص نیست. ابزارهای سنگی شناسایی شده از این غار نیز متعلق به دوره موستری است.
غار خِر (مرخرل)
غار خِر یا مرخرل در شمال شرقی غار شکارچیان قرار گرفته است. در حفاری‌های غار خر، ابزار سنگی و استخوانی، بقایای جانوری، ذغال، سفال و نمونه‌های دیگری کشف شده است. قدیمی‌ترین آن‌ها به دوره پارینه سنگی میانی تعلق دارد که شامل تراشنده و تیغ‌های ضخیم سنگی شاخص صنعت موسترین است.
از دوره پارینه سنگی پایانی و فراپارینه سنگی ریزتیغه‌ها، قلم‌های حکاکی، تراشنده‌ها و تیغ‌های کول‌دار و از دوره نوسنگی نیز نوعی سفال پوک ساده به دست آمده است. بقایای جانوری کشف شده متعلق به اسب سانان، بز کوهی، میش وحشی، گاو وحشی، گوزن و غزال است. قدمت آثار یافت شده از این غار تا دوره ساسانی ادامه دارد.
غار زیلو
غار زیلو با ارتفاع ۲۵۰۰ متر، در کوه عالیوار، مشرف به دره کارستی شیرعلی (تنگ شیرعلی) در شمال غرب کرمانشاه قرار دارد. غار زیلو سه تالار (دالان)، یک چال آب و ۴ حفره قائم به اعماق ۷، ۱۰، ۱۵ و ۳۰ متر دارد. ارتفاع ورودی غار حدود ۲/۵ متر است. دالان ورودی غار ۲۵ متر طول دارد که به حفره کارستی با عمق ۷ متر می‌رسد. بعد از این حفره، محوطه دالان مانندی وجود دارد که بین کوهنوردان به تالار لاک‌پشت معروف است.
(کارست Karst، پدیده‌ای در پوسته زمین است که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره‌ها و غارها، در سطح و در زیر سطح وجود دارد. ویکی‌پدیا)
کف حفره‌های موجود در غار و همچنین بخش‌های دیگر آن پوشش متراکمی از استخوان، دندان و شاخ جانوارانی است که در اثر سقوط یا مرگ طبیعی در این غار حفظ شده‌اند. تعداد قابل‌توجه‌ای اسکلت (اغلب بز کوهی) که در وضعیت اولیه در کنار هم حفظ شده‌اند، نشان می‌دهد سقوط حیوانات به درون حفره‌ها عامل اصلی در انباشته شدن بقایا در داخل غار است.
شواهد زمین‌شناسی نشان می‌دهند این غار طی دوره‌های مختلف، مأمنی برای خواب زمستانی خرس‌ها و استفاده موقتی گله‌های بز کوهی بوده است. این غار به عنوان تله‌ای طبیعی باعث سقوط و به دام افتادن جانواران در حفره‌های قائم شده است.
غار دو اشکفت
غار دو اشکفت در شمال شهر کرمانشاه، در دامنه کوه میوله و مشرف به پارک کوهستان، در نزدیکی طاق بستان، قرار دارد. این غار کهن‌ترین بقایای سکونت انسان در شهر کرمانشاه است. با توجه به مطالعات باستان‌شناسی انجام شده، این غار در دوران پارینه سنگی میانی (۱۲۰ تا ۴۰ هزار سال پیش) محل سکونت انسان‌های شکارچی بوده است. ارتفاع این غار در حدود ۱۶۰۰ متر از سطح دریا است.
اين مکان باستانی شامل دو غار مجاور هم در ارتفاع حدود ۳۰۰ متری از دشت است. این غار نخستین بار در سال ۱۹۹۹ توسط فریدون بیگلری و سامان حیدری، دو باستان‌شناس کرمانشاهی، شناسایی و مطالعه شد.
غار پَراو (پرو)
غار پَراو نام غاری در کوه پراو است که در ۱۲ کیلومتری شمال شرق کرمانشاه، میان کوه طاق بستان و کوه بیستون قرار دارد. این غار در جنوب منطقه‌ای به نام میدان پراو است که در ۳۰۰ متری پایین قله شیخ علیخان یا قله پراو قرار دارد. پَراو در زبان محلی به معنای پر آب است.
غار پراو ۴۰ سال پیش کشف شد. آن زمان بزرگ‌ترین غار عمودی دنیا بوده است و به همین دلیل لقب اورست غارهای جهان را به آن داده‌اند. غار پراو دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه است که سازمان حفاظت محیط زیست ایران در سال ۱۳۸۸ آن را به ثبت رساند.
در حال حاضر غارهای عمیق بسیاری در جهان یافت شده که بسیار عمیق تر از غار پراو هستند. به این ترتیب غار پراو در رتبه ۲۱۲ لیست عمیق‌ترین غارهای جهان قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد غار پراو، دهانه آن است که در ارتفاع ۳ هزار متری از سطح دریا قرار دارد. این ارتفاع، بالاترین سطح در بین تمام غارهای دنیا است.
عمق غار پراو ۷۵۱ متر و طول آن ۱۴۵۴ متر است. این غار ۲۶ حلقه چاه دارد که عمیق‌ترین آن، چاه شماره ۱۶ با ۴۲ متر عمق است. آب جاری شده در غار پراو حاصل ذوب شدن یخچال‌های زیرزمینی غار پراو است. به این دلیل و به خاطر ارتفاع بالای این غار، غار پراو بسیار سرد است. دمای غار بین ۳-۱ درجه سانتی‌گراد است که در هیچ کجای غار دما بالاتر از این نیست.
بدنه و دیوار سنگی داخل غار بسیار خشن و متخلخل است. همین موضوع باعث می‌شود که لباس غارنوردان در حین پیمایش سریعا پاره شود. آب سرد به لباس‌های زیرین و سطح بدن نفوذ می‌کند که دشواری‌های پیمایش را زیادتر می‌کند. غار پراو با درجه سختی پیمایش «۵ دی» از دشوارگذرترین غارهای جهان است. متاسفانه تاکنون ۵ نفر از غارنوردان ایرانی در هنگام پیمایش این غار جان خود را از دست داده‌اند.
غار (پناهگاه سنگی) ورواسی
غار یا پناهگاه سنگی ورواسی در ۱۱ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه، در دامنه کوه «ماسیم» و در دره‌ای معروف به «تنگ کنشت» قرار دارد. بنا بر تحقیقات انجام شده، این پناهگاه سنگی محل مناسبی برای استقرار موقت شکارچیان بوده است. بقایای حیوانی کشف شده از این غار نیز این موضوع را تایید می‌کند.
در بین استخوان‌های حیواناتی که آزمایش شده‌اند، بقایای استخوان حیوانات شکاری مانند گورخر، بز کوهی، بز، گوسفند اهلی نشده، گراز وحشی و کفتار وجود داشته است. علاوه بر آن‌ها، مقداری استخوان جوندگان کوچک جثه، مانند موش کور و خرگوش، در میان بقایای استخوانی مشاهد شد.
غار گبه (قبه)
غار گبه یا قبه در ۱۵ کيلومترى شمال شرقى کرمانشاه در «تنگ کنشت» قرار دارد. «بروس هو»، باستان‌شناس آمریکایی این غار را کشف و کاوش کرده است.
آثار و بقايائى از دوران موستريان در این غار باقى مانده است. آثار اين مکان شامل ابزار و ادوات سنگى بوده و از تيغه و ساير ابزارهاى ريز تشکيل شده است. مته‌ها، درفش‌ها، رنده‌ها، خراش‌دهنده‌هاى ظريف در اين‌جا مشاهده شده است. قدمت اين آثار با شواهد و مدارک موجود، تقريباً ۴۰ هزار سال پيش است.
غار قوری قلعه
غار قوری قلعه در استان کرمانشاه در فاصله ۸۷ کیلومتری شهر کرمانشاه و ۲۵ کیلومتری پاوه قرار دارد. غار در دامنه رشته کوه شاهو و داخل کانی‌های آهکی ایجاد شده و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا حدود ۱۲۰۰ متر است. برفراز یکی از کوه‌های نزدیک غار، قلعه‌ای قدیمی به نام «قوری قلعه» قرار دارد. در گویش کردی «قوری» به معنای «گِل» است و قوری قلعه یعنی قلعه ساخته شده از گل یا قلعه گلی. نام غار برگرفته از نام قلعه است.
قوری قلعه بزرگ‌ترین غار آبی آسیا است و تاکنون ۳۱۴۰ متر آن شناسایی شده است. آبشارهای متعدد، قندیل های کریستالی، ستون‌های مورب گچی، حوضچه‌های آب، استالاگمیت و استلاگتیت‌های بسیار زیبا از جمله جاذبه‌های این غار است. وجود جنگل‌های متراکم با گونه‌های بلوط، انجیر کوهی، آلبالوی کوهی، بادام وحشی و همچنین حیواناتی چون گرگ، روباه، خوک، خرگوش و کل و بز در اطراف این غار، زیبابی خاصی به آن بخشیده است. تقریباً حدود ۴۰۰ متر از این غار نورپردازی شده است و هر روز بازدیدکنندگان بسیاری از این غار دیدن می‌کنند.
در غار قوری قلعه چکنده‌هایی منحصربه‌فرد به شکل گوشتکوب در بالای حوضچه‌هایی تشکیل شده‌اند که نظیر آن‌ها در هیچ یک از غارهای شناخته شده ایران دیده نشده است.
در حال حاضر غار از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول که حدود ۵۰۰ متر طول دارد، از دو تالار و دالان‌های رابط بین آن‌ها تشکیل شده و نورپردازی از زوایای مختلف آن را تبدیل به مکانی زیبا برای گردشگری کرده است؛ بخش دوم که با دری آهنی از بخش توریستی جدا شده است. این بخش از غار موانع طبیعی بسیاری دارد و به همین دلیل، تنها کوهنوردانی که تجهیزات لازم را به همراه دارند می‌توانند از این بخش غار بازدید کنند. زیباترین پدیده‌های غارسنگی در این بخش از غار قرار دارند و طول این بخش چند برابر طول بخش توریستی است.
غار آسانگران
غار آسانگران در شمال غربی کوه‌های پرو، در تنگه‌ای به نام «تنگ کوه» در ۲۲ کيلومتری جاده‌ی کرمانشاه - سنندج قرار دارد. غار آسنگران چهار چاه به عمق‌های متفاوت ۱۶، ۸، ۶ و ۳۶ متری دارد که چاه‌های سوم و چهارم آن به هم راه دارند. در پايان غار، فضای استخر مانندی موجود است. غار آسانگران يکی از غارهای زيبای ايران است.
غار آوزا (آبزا)
غار آبزا در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه و در نزدیکی روستای چشمه سهراب قرار دارد. این غار در دل صخره سنگ‌های عمودیِ دره وسیعی که رودخانه دینور از آن می‌گذرد واقع شده است. رودخانه دینور از انشعاب‌های رودخانه گاماسیاب است.
جنس سنگ‌های آهکی تشکیل‌دهنده‌ی کوه‌های این ناحیه به گونه‌ای است که بر اثر فرسایش، تعدادی غار کوچک در دیواره‌های دو طرف دره ایجاد شده است.
این منطقه موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای دارد؛ به دلیل قرار گرفتن بر سر راه گردنه پاتاق (از ورودی‌های بین‌النهرین و آسیای صغیر به داخل ایران) در معرض تهاجم قرار داشته است. به همین دلیل ساکنان باستانی منطقه، با استفاده از این غارها و ایجاد تغییرات در آن‌ها، سکونتگاه‌هایی تسخیرناپذیر برای خود ایجاد کرده‌اند.
در بین سکونتگاه‌های باستانی منطقه، غار آوزا دارای موقعیتی ویژه است. دهانه غار در ارتفاع ۳۰۰ متری و در پای دیوارهای قرار گرفته است. از بالای غار، چشمه‌ای دائمی و آبشار مانند از جلوی دهانه فرو می‌ریزد. شاید به همین دلیل، غار را در گویش محلی آوزا (زاینده آب) نامیده‌اند.
دهانه غار در دیوارهای با شیب منفی قرار دارد. یک ردیف جای پا به ابعاد ۲۰ در ۲۰ سانتی‌متر و با فاصله‌های نیم متر از یکدیگر داخل سنگ کنده شده است؛ این جای پاها باعث شده مسیر دسترسی به غار آسان‌تر باشد. تعداد این پله‌ها حدود ۲۰۰ عدد است و مستقیم به پای غار می‌رسند. رسیدن به بالای دیواره غار بدون استفاده از وسایل فنی ممکن نیست.
غار امروله
غار امروله در حدود ۱۲ کیلومتری شمال شهرستان صحنه در کوهستان امروله در استان کرمانشاه قرار دارد. امروله از دو بخش «امرو» و پسوند «له» ایجاد شده است. «امرو» به گویش کردی همان امرود یا گلابی وحشی و «له» علامت تصغیر است. بنابراین امروله به معنی امرود کوچک است. انتخاب این اسم به خاطر وجود درختان امرود بوده که به صورت جنگل‌های پراکنده در گذشته در نقاط مختلف این کوهستان وجود داشته است. امروزه هم آثاری از این درختان در شمال روستای گرگلان و شمال روستای کل گدار به صورت درختچه وجود دارد.
شهرستان صحنه ۱۳۲۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. بلندترین نقطه امروله، قله نخودچال با ارتفاع ۳۲۰۰ متر از سطح دریا است. غار امروله حدود ۱۰ چاه دارد که مرتفع‌ترین چاه آن حدود ۱۰ متر است. عمق غار بین ۱۱۰ تا ۱۲۰ متر تخمین زده شده است.
غار رُتیل
غار رتیل در مسیر کرمانشاه به کرند و ریجاب، در جهت زیارتگاه بابایادگار واقع شده است. طول غار ۳۶۶ متر است. براى ورود به این غار، باید وسایل کوهنوردى در اختیار داشت. بخش‌هایى از این غار هنوز ناشناخته مانده است.
غار کاوات
غار کاوات بر سر راه کرمانشاه - پاوه و در منطقه اورامان قرار دارد. غار کاوات از جمله غارهای دیدنی و معروف استان‌های کرمانشاه و کردستان است که در «شاهو»، شمال دره با صفای «قوری قلعه» از توابع جوانرود واقع شده است. دهانه غار در ارتفاع ۱۶۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد که با شیب تندی، محوطه‌ای بزرگ به طول و عرض ۷۰ در ۱۱۵ و ارتفاع تقریبی ۶۱ تا ۸۰ متر را تشکیل می‌دهد.
در انتهای این محوطه بزرگ، شاخه اصلی غار با دهانه کوچک‌تری شروع شده و از قسمت چپ شاخه اصلی، نهر کوچکی به اعماق سنگ‌ها فرو می‌ریزد. پس از ۴۰متر پیش‌روی، برکه آبی به طول ۱۵ متر و عمق ۷۰ سانتی‌متر وجود دارد که در بعضی جاها، عمق آن به ۱/۵ متر می‌رسد. در این قسمت، غار به دو شاخه تقسیم می‌شود. شاخه سمت چپ، بیش‌تر از ۸ متر عمق ندارد؛ اما شاخه سمت راست، حفره و مخزن آب زیرزمینی دارد. پس از گذشتن از این آب، برکه آب دیگری وجود دارد که ۶۰ متر طول و ۲۰ متر عرض دارد و سقف آن در انتهای آب محو می‌شود.
غار کل و سر
مهرداد موید - کاشف غار
غار کل و سر در کوهستان کل و سر، در شمال غربی شهر صحنه قرار دارد. این کوهستان فضای مناسبی دارد و چون به محدوده شهری نزدیک است، دسترسی کوهنوردان و دوست‌داران طبیعت به این غار به سادگی امکان‌پذیر است. در حال حاضر عمیق‌ترین و زیباترین غاری که در این کوهستان کشف شده غار کل و سر است.
غار کل و سر از جدا شدن صفحات زمین تشکیل شده و همین امر باعث شده فضایی بکر برای غارنوردان حرفه‌ای شکل بگیرد. «مهرداد موید»، غارنورد برجسته کرمانشاهی است که در سال ۱۳۹۰ این غار را کشف کرده است. وی در سال ٩١، هنگام بازدید مجدد از این غار، به صورت اتفاقی دهانه جدید دیگری برای این غار کشف کرده است.
دهانه غار کل و سر نسبتا کوچک است. بعد از ورود به این دهانه و طی حدود ٢۵ متر، به ورودی سه دهانه بسیار زیبایی خواهید رسید. اگر راه دالان اصلی را در پیش بگیرید پس از گذر از پیچ کوچکی به تالار اصلی غار می‌رسید که مملو از قندیل‌های زیبا و شگفت‌انگیز است.
نکته قابل توجه در تالار اصلی غار کل و سر این است که در تمام فصل‌های سال، در این تالار مارهای کوچک و نسبتا زیادی زندگی می‌کنند که به نظر می‌رسد برای انسان بی‌خطر باشند.
غار مر دیو
غار مر دیو در ۱۵ کیلومتری جاده کرمانشاه - بیستون و در نزدیکی روستای چالابه سمت چپ مسیر ابتدایی پراو، پشت کارخانه سیمان غرب قرار دارد. احتمالا به دلیل وحشتناک بودن این غار، بومیان این منطقه به آن غار مر دیو می‌گویند.
غار نره کانی
غار نره کانی از غارهای زیبا و افقی کرمانشاه است که متاسفانه زیاد از آن بازدید نشده است. طول تقریبی این غار حدود ۶۰۰ متر و تا بخش‌هایی که کاوش شده افقی است. این غار در منطقه‌ی جنگلی پوشیده از درختان بلوط و در کوهستان دالاهو، بین شهرهای کرند و سرپل ذهاب (منطقه گرمسیری استان کرمانشاه) شکل گرفته است. ساختار غار با توجه به بافت کوه‌های منطقه کاملا آهکی است.
غاره نره کانی تونلی کم و بیش یک اندازه از نظر ارتفاع سقف دارد. این غار از غارهای رودخانه‌ای و فعال است. جریان آب داخل غار به صورت چشمه‌ای بزرگ از دهانه آن خارج می‌شود. نام غار برگرفته از نام همین چشمه، «نره کانی» است.
حدود ۴۰ تا ۵۰ متر اول غار تنگ و باریک و توام با حوضچه‌های پرآب است که آب سرد از داخل آن‌ها جریان دارد. سپس فضای غار به یک باره تغییر زیادی می‌کند و ارتفاع سقف بسیار زیاد می‌شود.
راهرو غار گاهی پیچ می‌خورد ولی شاخه انحرافی قابل توجهی ندارد. حرکت در این تونل عظیم شما را به یاد تونل‌های جاده هراز می‌اندازد؛ البته با این تفاوت که این تونل آراسته به تزییناتی زیبا و دیدنی است.
غار وزمه
غار وزمه در شهرستان اسلام آباد غرب، داخل تنگه وزمه قرار دارد. علاوه بر آثار دوره مس سنگی، آثار دوره پارینه سنگی جدید شامل دندان انسان و استخوان گونه‌های جانوری در این غار کشف شده است. دندان انسان یافت شده کهن‌ترین بقایای سنگواره انسان در ایران است که به طور مستقیم تاریخ‌گذاری شده است. این دندان آسیای کوچک به روش طیف‌سنجی گاما سال‌یابی شده که تاریخی بین ۲۰ تا ۲۵ هزار سال پیش را نشان می‌دهد. تعداد زیادی سنگواره حیوانات مختلف در غار وزمه یافت شده است.
غار وزمه بین ۷۰ هزار سال تا حدود ۱۱ هزار سال پیش کنام درندگان مختلف بوده است. به همین دلیل دندان انسان که مربوط به بچه‌ای نُه ساله است، احتمالا طعمه درندگان شده یا جسدش توسط مردارخوارانی مانند کفتار به غار آورده شده است. غار وزمه در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۷۸۴۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
