استان سیستان و بلوچستان پس از استان کرمان به عنوان دومین استان پهناور کشور به‌شمار می‌رود و به دلیل قرار گرفتن در موقعیت راهبردی و ترانزیتی دارای اهمیت فراوانی است.
استان سیستان و بلوچستان با مرکزیت زاهدان در جنوب شرقی ایران واقع شده و بیش از ۱۱ درصد وسعت ایران را شامل می‌شود. این استان با داشتن موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی و دارا بودن کشاورزی و باغبانی (به‌ویژه میوه‌های استوایی و گرمسیری) از اهمیت فراوانی برخوردار است. همچنین کشاورزی، صنعت، حمل و نقل، تجارت و روابط مرزی در سال‌های اخیر رشد چشمگیری در این استان داشته است. بازارهای فراوان و اجناس وارداتی از منابع درآمد مردم این منطقه است. مس، کرومیت، منگنز، سنگ مرمر و سنگ آهک از معادن استان محسوب می‌شود.
در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی و با توجه به قانون تشكيلات ايالات و ولايات، بلوچستان جزو ۴ ايالت اصلی ایران محسوب می‌شد، حوزه بلوچستان به مرکزیت زاهدان و ۳ فرمانداری تابعه در سال ۱۳۲۶ تشکیل یافت و در سال ۱۳۳۳ استان سيستان وبلوچستان استانی مستقل معرفی شد.
شهرستان‌های نیمروز با مرکزیت ادیمی و هامون با مرکزیت شهر محمدآباد در شمال استان سیستان و بلوچستان، شهرستان میرجاوه در مرکز و شهرستان قصر قند در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند.
ت‍اریخچ‍ه
سیستان و بلوچستان شامل دو ناحیه سیستان (زابل و شهرهای شمال استان) و بلوچستان (زاهدان تا چابهار) می‌شود. سیستان که صورت تغییر یافته سجستان یا سکستان است، به معنای سرزمین قوم سکا است؛ سکاها اقوام آریایی بودند که حدود ۱۲۸ سال قبل از میلاد، سیستان را فتح کردند. به عقیده مورخان سیستان به گرشاسب، یکی از نوادگان کیومرث نسبت داده می‌شود. در کتاب اوستا سرزمین اساطیری سیستان، یازدهمین سرزمینی است که به دست اهورامزدا خلق شده است. همچنین رستم دستان قهرمان حماسی شاهنامه فردوسی در این سرزمین به دنیا آمده است. سیستان یکی از مناطق ساسانیان بود که اردشیر بابکان آن را به تصرف خود درآورده بود.
مکران به سرزمین مکاها (بلوچ‌ها) گفته می‌شد که بعدها به بلوچستان تبدیل شد. فرهنگ معین، قوم بلوچ را این گونه توصیف کرده است:
قومی ایرانی، صحرانشین و دلیر ساکن بلوچستان، طوایف خارجی کمتر در آن ناحیه نفوذ کرده و ایشان در برابر بیگانگان مقاومت نموده‌اند. آنان زبان خاص خود را دارند که به بلوچی معروف است در تپه‌های بلوچستان آثاری به دست آمده است که تاریخ این سرزمین را به سه هزار سال پیش از میلاد می‌رساند.
جغرافیا و اقلیم
این استان در بین ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۵۸ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار داشته و با مساحت ۱۸۱٬۷۸۵ کیلومتر مربع، پس از استان کرمان دومین استان پهناور ایران محسوب می‌شود.
همسایگان این استان از شمال استان خراسان جنوبی و کشور افغانستان، از شرق کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب دریای عمان و از مغرب استان‌های کرمان و هرمزگان هستند.
ارتفاعات سیستان و بلوچستان جزو رشته‌‌كوه‌های مركزی ایران و شامل ناهمواری‌های شرق چاله لوت و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان است. پهنای كوهستان‌ها از شمال به جنوب افزایش یافته و در فاصله ایرانشهر-كوهک به بیشترین حد خود می‌رسد. این ناهمواری‌ها از دو قسمت كوه‌های سیستان و كوه‌های بلوچستان تشکیل یافته است.
کوه تفتان با ارتفاع ۴۰۴۲ متر و بزمان با ارتفاع ۳۴۹۷ متر از ارتفاعات بلوچستان است، کوه خواجه نیز تنها ارتفاعات مهم سیستان با بلندی ۹۰۰ متر است.
به‌طور کلی استان سیستان و بلوچستان دارای آب و هوای گرم و خشک است، اما دارای تنوع آب و هوایی و اقلیمی ویژه‌ای بوده و مناطق کوهستانی، جنگلی و باتلاقی نیز در آن وجود دارد. آبرفت‌های رودخانه هیرمند، در شمال استان واقع شده است. دشت سیستان که دارای اقلیم بیابانی میانه است، بارشی کمتر از ۶۵ میلی‌متر در سال دارد و میزان تبخیر این دشت بیش از ۵۰۰۰ میلی‌متر است. این گونه شرایط خشکی فیزیکی شدید محیط را تشدید کرده و در سال‌هایی که رودخانه هیرمند با کاهش میزان ورودی آب رودخانه هیرمند مواجه می‌شود، خشکسالی‌های شدید ایجاد می‌شود که آثار مخربی نیز برجای می‌گذارد.
از آنجا که جنوب استان در مجاورت دریای عمان قرار گرفته، دارای بادهای موسمی و اقلیمی متفاوت است. این منطقه از میانگین دمایی بالایی برخوردار است. بارش کم و عدم وجود منابع برفی کوهستانی باعث شده تا بیشتر جریانات رودخانه‌ای، موقتی و فصلی باشد.
مردم‌شناسی
دو قومیت سیستانی و بلوچی در این استان وجود دارد؛ قوم سیستانی به زبان فارسی با گویش سیستانی و قوم بلوچی به زبان بلوچی صحبت می‌کنند دین قوم سیستانی اسلام و مذهب‌شان شیعه بوده و بلوچ‌ها نیز پیرو اسلام و عموما سنی مذهب هستند.
بلوچ‌ها در زاهدان، خاش، سراوان، ایرانشهر، نیک‌شهر، چابهار، سرباز، کنارک، دلگان، سیب و سوران، قصر قند و فنوج و سیستانی‌ها در شهرستان‌هایی همچون زابل، زهک، نیمروز، هامون و هیرمند سکونت دارند.
پیراهنی راسته، گشاد و جادار، شلواری پرچین، پیراهن چهل تریز، باسکت یا جلیقه، سربند یا لنگته، قبا و جوقه (نوعی کت بادوام و بسیار گران) لباس مردان سیستان را تشکیل می‌دهد.
لباس محلی بلوچی‌ها شامل پيراهن يقه باز، لباده بلند، دستار سفيد، کمربند ضخيم و جفت جوراب دستبافت است، زنان بلوچی نیز از پيراهن بلند با يقه‌باز استفاده کرده که آن را با دستار بزرگى مى‌پوشاند. این زنان از کفش‌های شبيه به کفش مردها استفاده می‌کنند، ولى بيشتر این زنان با پاى برهنه راه مى‌روند و بعضى هم با جوراب رفت و آمد مى‌کنند.
صنایع دستی و سوغات
سوزن‌دوزی، سکه‌دوزی و شیرینی لندو از معروف‌ترین صنایع دستی و سوغات این استان است.
دیدنی‌ها
شهر سوخته زابل، کوه خواجه در حدود ۲۰كيلومتری جنوب غربی زابل، دریاچه هامون، قلعه سرباز، جنگل حرا چابهار، تالاب لیپار چابهار، خانه ابویی زاهدان، قلعه بمپور، ساحل صخره‌ای چابهار، کوه تفتان سراوان، ارگ خان ملک کیانی زابل، تپه‌های گل فشان کنارک و ارگ جلال‌آباد زابل از دیدنی‌های معروف این استان است.
