مقدمه:

اسلام به عنوان دینی جاودانه به تمام ابعاد وجودی بشر نگاهی جامع داشته و لذا دیدگاه ویژه، ‌روش و بی نظیری در مورد نقش زن دارد، ‌اما پیش از هر چیز باید دانست كه از نظر گاه اسلم و قرآن منظور از نقش زن جهاد كوشش و پیكار در راه خدا و فداكاری و گذشت در این راه است كه این كار از هر كسی به نحوی و تحت شرایط خاصی ساخته است به همین جهت جهاد با صلاح در میدان جنگ از زنها برداشته شده و بر آنها واجب نیست، ‌اما اگر از راه های دیگری كه با ساختمان وجودی و عفت و شخصیت آنان سازگار باشد بتوانند خدمتی در این راه انجام دهند، یكی از نشانه های ایمان ثو كمال آنها است و از این رو حضرت زهرا(س) از تمام فرصتهایی كه پیش می آمد برای مبارزه با بی دینان و بدعت گذاران استفاده می نمود. (1)
این نقش گذاری در تمام زوایای زندگی حضرت زهرا(س) در قالب جهاد با نفس جهاد در میدان مبارزه با بی دینان جهاد فرهنگی سیاسی و... به شكل درخشانی نمود دارد چرا كه ایشان در دامن مادی مجاهد پرورش یافته بود مادری كه سه سال مسلمانان محصور در شعب ابی طالب را اداره كرد و همه ی اموال خود را در این راه خرج نمود بی حرمتیها به او وارد شد و شهامتها در این راه دید و هر قدر این اتفاقات بیشتر می شد صبر و استقامت او افزون می گشت. (2) حضرت خدیجه(س) كه از همان آغاز با برگزیدی همسری روحانی نه ثروتمند و صرف مال در مسیر درست نه در رباخواری ثابت كرد كه طالب زندگانی سعادتمندانه است و آن را بر پایه ی جهاد در راه خدا استوار می داند و همه ی اینها نشأت گرفته از شخصیت برجسته استقلال نفسانی و اطلاعات كافی او بود(3) حضور فعال زنان از همان طلیعه ی ظهور دین محمدی در صحنه ها بیعت و هجرت كاملاً‌ آشكار بود و همانها بودند كه همدوش مردان و با تحمل شكنجه ی مشركان دین خدا را حمایت می كردند: « یا ایها النبی اذا جائك المومنات یبایعنك علی ان لا یشركن بالله شیئا» (4) ای پیامبر! هنگامی كه زنان مومن نزد تو آیند تا با تو بیعت كنند كه چیزی را شریك خدا قرار ندهند.
« یا ایها الذین آمنوا اذا جائكم المومنات مهاجرات فامتحونهن...»(5) ای كسانی كه ایمان آورده اید! هنگامی كه زنان با ایمان به عنوان هجرت نزد شما آیند آنها را آزمایش كنید...

یكی از نشانه های ایمان ثو كمال آنها است و از این رو حضرت زهرا(س) از تمام فرصتهایی كه پیش می آمد برای مبارزه با بی دینان و بدعت گذاران استفاده می نمود.

در ماجرای قیام امام حسین(ع) نیز زنان در نقشهای مختلف جهادی شركت فعال داشتند همسر زهیربن القین او را به همراهی امام حسین(ع) خواند و او را متحول ساخت. (6) علاوه بر نقش انگیزش و تشویق زن در حادثه ای عظیم كربلا زنان نقش دفاعی تبلیغی و اطلاع رسانی و نیز نگهداری انقلاب را بر عهده داشتند(7) كه زینب كبری(س) علمدار زنان مجاهد كربلا بود.
قیام علیه طاغوت و خطبه های آتشین زینب (س) گرچه برای ایشان و دیگران خطرات جانی داشت اما محكوم سازی و رسوا نمودن ستمگران و فراهم ساختن موجبات درك و رشد مردم جاهل و ترسو كه خود را در برابر یاغی زمان یكسره باخته و فریب تبلیغات دستگاه دیكتاتوری بنی امیه را خورده بودن محسوب می شد. افزون بر این، ‌رساندن پیام مقدس حجت زمان و سرور آزادگان حضرت امام حسین(ع) كه جنایتكاران كوفه و شام خیال می كردند آن ندای مقدس را در میان شنهای تفدیده ی نینوا خاموش كرده اند به اقصی نقاط جهان رسالتی الاهی و تاریخی بود كه پشت مردان جهان در حمل آن خم می شد و از عهده شان خارج بود(8) آنجا كه فصاحت و بلاغت زینب(س) كاخ یزید را ویران نمود و مشتی بر دهان پسر زیاد شد و ابن زیاد با آن همه عداوتی كه نسبت به خاندان پاك مطهر پیامبر (ص) داشت نتوانست تعجب خود را از آن همه شیوایی و رسایی در قالب الفاظی زیبا و موزون پنهان دارد، ‌لذا به صورت تحقیرآمیز گفت: به راستی كه این زن در علم سجع گویی زبردست است، ‌اما زینب(س) در پاسخش فرمود: زن را با سجع گویی چه كار؟ مرا بدان دلبستگی نیست و آنچه شنیدی سوز سینه ام بود كه بر زبان جاری شد.(9)
همه ی اینها باید درسی باشد برای زنان امروز تا بدانند چگونه باید به جای استفاده از زبان در مسیر شهوت با بیان فصیح و بلیغ آنرا در همه عرصه های جهادی بكار بندند. زنان در عرصه ی انقلاب شكوهمند اسلامی ایران نیز افتخار آفریدند و در میدان جهاد در زیر لوای حجاب اسلامی نقش آفرینیهای جهت آوری از خود به منصفه ی ظهور رساندند كه در كلام نورانی بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، ‌امام خمینی (ره) كاملاً ‌تبیین گردیده است كه عبارتند از:
1- تربیت مجاهد: « خداوند شماها را حفظ كند، ‌شماها كه در زمان خود بزرگان را می پرورایند، شما كه وظیفه ی مادری دارید و این بزرگترین وظیفه است كه اسلام به آن احترام گذاشته است مادرانی كه فرزندانی تربیت می كنند كه آتیه ی ملت را حفظ می كند...» (10)
2- جهاد مالی:« شما خانمها همه جهاد كردید در راه نهضت و پیروزی اسلام و هم جهاد مالی كردید شما در عرض سربازان اسلام و همدوش با بانوان صدر اسلام هستید.(11)»
3- تشویق مردان به حضور در عرصه ی جهاد:« مردها به تبع زنها در خیابانها می ریختند تشویق می كردند زنها خودشان در صفهای جلو بودند. زن یك همچو موجودی است كه می تواند یك قدرت شیطانی را بشكند.»(12)
4- مجاهدت جانی و جسمانی:« زنان در عصر ما ثابت كردند كه در مجاهده همدوش مردان بلكه مقدم بر آنانند. زنان ایران، هم مجاهدات انسانی عظیم كرده اند و هم مجاهدات مالی... همین خانمهای محجبه همینها كه مظهر عفاف هستند در نهضت پیشقدم بودند و در ایثار مال همدم پیشقدم»(13)

علاوه بر نقش انگیزش و تشویق زن در حادثه ای عظیم كربلا زنان نقش دفاعی تبلیغی و اطلاع رسانی و نیز نگهداری انقلاب را بر عهده داشتند.

5- شجاعت دادن به مردان:« خانمها در این نهضت یك قدم راسخی داشتند و یك كمك بزرگی به ملت كردند. این خانمها بودند كه وقتی به خیابانها و كوچه ها ریختند و فریاد زدند تشجیع كردند ‌مردها را و قدرتهای آنها را چند مقابل كردند.»(14)
6- پشتیبانی:« خدمت مردها بسیار مرهون خدمت زنهاست. در مردها یك حسی است كه اگر ببینند زنها بیرون آمدند از خانه ها برای یك مقصودی اگر قوه شان یكی باشد، ‌و در مملكت ما این طور شد كه بانوان همدوش بلكه جلوتر از مردها از خانه بیرون آمدند... جوان دادند، شوهر دادند برادر دادند. پشتیبانی از اسلام كردند و مردها هم بسیاری به تبع زنها این كار را كردند.»(15)
7- تحریك غیرت مردان:« مرد حساس است نسبت به زن... اگر یك زن را ببینید كه بی احترامی می كنند حساسیت دارد... بنابراین پیشقدم شدن شما زنها در همه ی مسائل من جمله مسائل دفاع مسائل جهاد مسائل كمك كردن به جبهه ها مسائل وارد شدن در هر طریقه ای اسباب این می شود كه مردها هم بیشتر وارد بشوند مردها هم قویتر بشوند.»(16)
8- مقام تسلی دهی به مجاهدان:« مرحبا به خانمهای محترمه كه از راه دور برای ملاقات ما و برای تسلیت در این مصیبت تشریف آورده اید.»(17) الگوی این زنان حضرت زهرا(س) بود كه بیرون رفتنش برای رفع اندوه پیامبر و مسلمانان بود.(18)
اسلام نه تنها زنان را از پاداش جهاد در راه خدا محروم نساخته بلكه با دیدی وسیع به این مساله نگریستند و بزرگترین بهره مندیها را برای جهاد زن در كانون خانه و خانواده دانسته است:« جهاد المرأه حسن التبعل»(19) جهاد زن نیكو شوهرداری كردن است.«جهاد المرأه حسن ان تصبر علی ما تری من اذی زوجها غیرته»(20) جهاد زن به آن است كه در برابر تندی و آزاد شوهر و غیرت او بردباری كند. و سپس با توجه ویژه با مساله ی حجاب، ‌اجر عفت را بالاتر از اجر شهید برشمرده است: « ما المجاهد اشهید فی سبیل الله با عظم اجرا ممن قدر فعف: كادالعفیف ان یكون ملكا من الملائكه» پاداش مجاهد شهید در راه خدا بزرگتر از پاداش عفیف پاكدامنی نیست كه قدرت بر گناه دارد و آلوده نمی گردد همانا عفیف پاكدامن فرشته ای از فرشته ها است.»(21)
نقش زنان در پاسداری از دین خدا آنجا روشن تر می شود كه در یابیم در منظومه ی دنیا اسلام زن در عصر غیبت و زمان ظهور حجت زمان (عج) نیز جایگاه ویژه ای دارد كه در قالب سخنانی از امام باقر و امام صادق(ع) بیان گردیده است: امام باقر (ع) فرمودند:« و یجیء و الله ثلاث مائه و بضعه عشر رجلا فیهم نمسون امراه یجتمعون بمكه علی غیر میعاد قزعا لفزع الخریف» و می آید و به خدا سوگند سیصد و سیزده نفر كه پنجاه نفر آنها زن هستند و بدون وعده ی قبلی مثل پاره های ابر پاییزی به هم رسیده و در مكه جمع می شوند یعنی مثل ابر به حركت در می آیند تا در مكه مكرمه گردهم جمع می شوند.(22) بنابراین پنجاه زن در سطح رهبری در قیام امام مهدی (ع) وجود دارد.
امام صادق(ع) نیز از 13 زن رجعت كننده در خدمت آن حضرت سخن به میان آورده و نام 7 یا 8 تن از آنان را ذكر فرموده است كه برای پرستاری محرومان می آیند همچنان كه در احد تعدادی زن بدین منظور در خدمت پیامبر (ص) بودند. و در جای دیگر فرمودند:« یكون مع القائم ثلاث عشر امراه یداوین الجرحی و یقمن علی المریض» همراه امام زمان (ع) سیزده زن به كار مداوای مجروحین و نگهداری از بیماران می پردازند.(23)

نقش زن در نهاد خانواده:

زن در خانواده دو نقش عمده و اساسی بر عهده دارد همسری و مادری كه هر یك از آنها شایسته ی تبیین و تحلیل ویژه است.

همسرداری:

آنچه سبب می شود تا توجه زن و مرد در زندگی مشترك عطف بر جهت های نادرست گردد هدفهایی است كه بدون بصیرت و آگاهی برگزیده می شوند كه می توان گزینش آسایش و آرایش زندگی بجای آرامش را از مهمترین آنها برشمرد چرا كه آسایش و آرایش زندگی به هیچ وجه تضمین كننده ی برخورداری از آرامش نیست و این در حالی است كه آرامش همواره توام با آسایش نیز هست.
اهمیت این موضوع زمانی وضوح بیشتر می یابد كه به زن به عنوان معشوق و محبوب مرد و عنصر تاثیرگذار در كانون خانواده نگریسته شود اما باید از زنان و مردان عصر حاضر پرسید چرا به جای استفاده ی درست از الفت و عشق در طریق اصلاح متقابل رهرو لیبرالیسم غربی شده اند آیا این آزادی است یا عین اسارت به دست امیال و شهوتها كه تنها اسمی از آزادی به یدك می كشد و سیبی است از میان گندیده.

اسلام نه تنها زنان را از پاداش جهاد در راه خدا محروم نساخته بلكه با دیدی وسیع به این مساله نگریستند و بزرگترین بهره مندیها را برای جهاد زن در كانون خانه و خانواده دانسته است:

حجاب حقی است الاهی (24) اما امروزه در تفكر بسیاری از افرد حقی بشری دانسته می شود به عبارت دیگر مسئولیت حفظ حجاب و عفت با اجازه ی شوهر و خانواده یا هر كس دیگر از عهده ی زنان برداشته نمی شود چون قانون گذار و صاحب حق پروردگار یكتاست ولی فراوان دیده می شود كه جوانان پس از ازدواج به جای حفظ نیمی از دین خود، ‌از آن برای تخریب دین استفاده می كنند. در واقع باید دانست كه ازدواج به معنای گزیر از قانونهای الهی نیست بلكه به معنای تلاش برای اجرای هر چه بهتر این قانون هاست. چنانكه حضرت علی (ع) روز بعد از عروسی، ‌در پاسخ پرسش پیامبر(ص) در مورد چگونگی حضرت زهرا(س) فرمود:« نعم العون علی طاعه الله» بهترین كمك است بر اطاعت خدا (25) این سازندگی و همدلی تا آنجا پیش می رود كه پس از شهادت فاطمه (س) علی (ع) خطاب به پیامبر (ص) می فرماید:« قل یا رسول الله عن صفیتك صبری و رق عنها تجلدی» ای پیامبر خدا! صبر و بردباری من با از دست دادن فاطمه(س) كم شده و توان خویشتن داری ندارم(26) چرا كه حضرت زهرا (س) زداینده ی غمها و رنجهای دوران مظلومیت علی (ع) بود و این خود آن حضرت بود كه درباره ی صدیقه كبری(س) وقتی به خانه می آمدم تمام غم و اندوهم برطرف می شد.» (27)
افزون بر این ملاك زنان عصر حاضر باید بنگرند كه مبادا جزء بدترین زنان قرار گیرند؛ چرا كه پیامبر (ص) در ضمن حدیثی فرمودند:« الا اخبریم بشرار نساءكم؟» الذلیله فی اهلها العزیزه مع بعلها العقیم الحقود التی لا تورع من قبیح المتبرچه اذا غاب عنها بعلها الصحان معه اذا حضر لا تسمع و لا تطیع امره» بدترین زنانتان آن زنی است كه در میان خانواده ی خود فروتن و رام ولی در برابر شوهرش بزرگمنش و عزیز باشد، ‌آن زنی كه عقیق و كینه جو و در كارهای زشت بی پرواست، ‌چون شوهر از او دور باشد خود را بیاراید و در هنگام حضور او پوشش رود و سخنش را نشنود و فرمانش نبرد(28) و بكوشند تا خود را با خلعت له درع الحیا و اذا خلت مع غیره لبست معه درع الحیاء(29) بهترین زنانتان آن زنی است كه چون با شوهر خود خلوت كند جامه ی حیا را به یك سو افكند و چون با مرد بیگانه باشد جامه ی محكمی از حیا و عفت در بر كند. و نیز حضرت علی طی اندرزی حكیمانه برخی از بهترین صفات و خلق خوهای زنان را برشمرده اند:« خایر حضال النسای شرار حضال الرجال الزهدو والجبن و البخل فاذا كانت المراه مرهوه لم تمكن من نفسها و اذا كانت بخیله حفظت مالها و مال بعلها و اذا كانت جبانه فرقت من كل شی یعرض لها» با برخی از نیكوترین خلق و خوی زنان زشت ترین اخلاق مردان است مانند تكبر ترس بخل هر گاه زنی متكبر باشد بیگانه را به حریم خود راه نمی دهد و اگر بخیل باشد اموال خود و شوهرش را حفظ می كند و چون ترسان باشد از هر چیزی كه به آبروی او زیان رساند فاصله می گیرد. (30)

فرزند داری:

زنان در مقام مادری نیز در زیر لوای عزت بخش اسلام قرار گرفته اند چنانكه دیدگاه اسلام در این مورد نیز بی نظیر و جاودانه می باشد. به عبارت دیگر، ‌از دیدگاه اسلام فرزند سبب آزمایش است، ‌زیرا والدین باید در انتخاب همسر، ‌پرداخت مهریه حلال به همسر تغذیه ی سالم فرزند محبت و نظارت بر تعلیم و تربیت، ازدواج و اشتغال و در گرایشهای گوناگون او كمال دقت را داشته باشد كه عبور از تمام این مراحل آزمایشی سخت است(31) زنان جامعه ی امروز باید با الگو قرار دادن زندگانی حضرت زهرا(س) كوشش كنند تا در نقش یك مادر به شكلی متعالی عمل كنند و همانگونه كه آن حضرت در مقابل پیشنهاد كمك سلمان و زمانی كه بین نگهداری از حسین(ع) و كار با دستاس مخیر گردید مراقبت از فرزندش را برگزید(32) آنها تمام وجود باور داشتند كه تجسم عطوفت و رحمت در دیدگاه نورانی مادر، ‌بارقه ی رحمت و عطوفت رب العالمین است، ‌و لذا باید در دفاع از كرامت و هویت زن به نقش حسانی او كه همان رسالت مادری است، ‌و لذا باید در دفاع از كرامت و هویت زن به نقش حیاتی او كه همان رسالت مادری است توجهی خاص مبذول شود و هیچگاه این نقش اصیل و انسان ساز قربانی نقشهای زودگذر اجتماعی نگردد.(33) امام باقر (ع) نیز فرمود:« زنان زیبا را برای شیردادن انتخاب كنید زیرا شیر اثر دارد و صفات زن شیرده را به طفل شیرخوار سرایت می دهد.»(34)
فرزندان در طول دوران زندگی خود هم نیازمند تعلیم اند و هم تربیت تعلیم به بخش آموزشی اطلاق می گردد. اما تربیت باید عینی باشد لذا یك مادر خوب و شایسته باید علاوه بر آموزش معارف الهی به فرزند باید كوشش نماید تا الگویی مناسب نیز برای او باشد به عبارت روشن تر تربیت مقدور كسی است كه آنچه را از متعلم می خواهد خود دارا باشد.(35) آنچه از دیدگاه روانشناسی و برون دینی هم كاملاً ‌مورد تایید قرار گرفته این است كه اولین عاملی كه در ایجاد و عادت مطالعه موثر است خانواده می باشد. اگر پدر و مادری عادت به مطالعه داشته باشند كودك با دیدن این حالت به تدریج با كتاب آشنا شده و به تقلید از آنها می پردازد و با كتاب انس می گیرد.(36)

زنان در مقام مادری نیز در زیر لوای عزت بخش اسلام قرار گرفته اند چنانكه دیدگاه اسلام در این مورد نیز بی نظیر و جاودانه می باشد.

البته این انتقال عادت از والدین به فرزندان همواره وجود دارد و محدود به عادت مطالعه نیست. همه ی اینها در حالی است كه دنیای غرب انجام كارهای خانه نگهداری فرزندان در سرویس های خدماتی توسط دولت را پیشنهاد می كند(37) كه هرگز با اصول و موازین علمی و اخلاقی تطبیقی ندارد.
---------------------------
پی نوشت ها :
*كارشناس ارشد علوم قرآن دانشگاه كرمانشاه
1) رسولی محلاتی، هاشم، زندگانی حضرت فاطمه و دختران آن حضرت، ص 274- 273 تهران، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1377
2) امینی، ابراهیم، بانوی نمونه اسلام، ص 21- 23 قم شفق، 1376
3) ممتحنه/12
4) ممتحنه/10
5) القپانچی، صدرالدین، هدف اصلاحی نهضت امام حسین(ع) قیام مهدی(ع) ترجمه نور علی احمدی فالحی، ص 1384 تهران: مهر تابان، 1388
6) همان، ص385
7) رسولی محلاتی هاشم زندگانی حضرت فاطمه(س) و دختران آن حضرت ص 271- 272 تهران: دفتر نشر فرهنگی اسلامی، 1377
8) همان، ص 276-275
9) موسوی خمینی روح الله صحیفه ی امام، ج7، ص 221، قم موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) 1379
10) همان، ج7، ص 239
11) همان، ص 239
12) همان، ص342
13) همان، ج10، ص244.
14) همان، ج11، ص510
15) این سخنرانی به مناسبت شهادت استاد مرتضی مطهری در روز 12 اردیبهشت 1358 ایراد گردیده است.
16) موسوی خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج7، ص 221، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) 1379
17) رسولی محلاتی هاشم زندگانی حضرت فاطمه (س) و دختران آن حضرت، ص 108 تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377
18) الکلینی یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ج 5ص 9.
19) همان
20) محمد دشتی ترجمه ی نهج البلاغه حکمت 474 ص 538-539.
21) موسوی نسب، جعفر 200 پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان ص 145-146 تهران: منهاج، 1385 النعمانی ابوزینب الغیبته ص 150، قم: مدین، 1426ه.ق، الپانچی، صدرالدین، هدف اصلاحی نهضت امام حسین(ع) قیام مهدی(ع) ترجمه: نور علی احمد فالحی تهران مهر تابان، 1388.
22) شیخ الرئیس کرمانی عباس موعود امم ص 167قم: عصر ظهور، 1383.
23) جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه ی جلال و جمال، ص 191، قم: اسراء، 1383
24) امین، ابراهیمی، بانوی نمونه ی اسلامی، ص 118 قم: شفق، 1376
25) دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، خطبه 202، ص 308-309.
26) رسولی محلاتی، هاشم، زندگانی حضرت فاطمه(س) و دختران آن حضرت، ص 118، تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی 1377
27) الکلینی، یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ج5، ص 324
28) همان، ج5، صث324
29) دشتی، محمد، ترجمه ی نهج البلاغه، حکمت 234، ص 493-492.
30) قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج12، ص 89، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1375.
31) رسولی محلاتی، هاشم، زندگانی حضرت فاطمه(س) و دختران آن حضرت، ص 110، تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1377.
32) جمعی از نویسندگان، فمنیسم، ص 27، قم: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1385.
33) همان، ص 28
34) امینی، ابراهیم، آیین همسرداری یا اخلاق خانواده، ص 193، تهران: اسلامی، 1367.
35) خانکش پور، فاطمه، ماهنامه اطلاعات علمی« ماندگاری شیوه ی تدریس»، ص 50، سال 22، شماره 7.
36) ساری زاده، حسن، ماهنامه اطلاعات علمی چگونه کودکانمان را به مطالعه عادت دهیم؟ ص 34، سال 22 شماره 5
37) زعفران چی، لیلا سادات، کتاب زنان( فمینیسم 13) روی آورد فمینیسم به اقتصاد، ص 25، سال 8، شماره 2

نام سایت: سراج نت/خانواده