دیدنی های سمنان، از خانه های قدیمی تا بازارهای سنتی (قسمت اول)

سمنان یکی از شهرهای بزرگ ایران است که در جنوب رشته‌کوه البرز و شمال دشت کویر (کویر مرکزی) قرار دارد. اگر می‌خواهید برای سفر بعدی خود، سمنان را به عنوان مقصد خود انتخاب کنید .. 

سمنان در مسیر تهران به خراسان قرار دارد و شاید بسیاری از شما در سفر به مشهد، از این شهر گذر کرده باشید. این شهر خود جاذبه‌های تاریخی و گردشگری بسیاری دارد که شاید کمتر به آن‌ها پرداخته و شناخته شده است. در دل این شهر امکان تاریخی بسیاری وجود دارد که گواه بر قدمت و تاریخ غنی این منطقه است. در ادامه دیدنی‌های این شهر را به شما معرفی می‌کنیم:

دروازه ارگ

دروازه ارگ دروازه‌ی شمالی و تنها اثر باقی مانده از ارگ سمنان است

دروازه ارگ سمنان دروازه‌ی شمالی و تنها اثر باقی مانده از ارگ سمنان است. قدمت این بنا در دوران قاجار و در دوران بهمن میرزای بهاالدین، فرزند فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. در این بنا کتیبه‌ای وجود دارد که بنا به آنچه در آن پنوشته شده، این ساختمان در سال ۱۳۰۲ هجری قمری، در زمان سلطنت ناصر‌الدین شاه قاجار و حکمرانی انوشیروان میرزا، حمکران دامغان، شاهرود و بسطام به پایان رسیده است. در دوران رضاشاه، هنگام ساخت خیابان‌ها و بناهای جدید، تمامی مجموعه‌ی ارگ دولتی قدیم، به جز دروازه‌ی شمالی آن تخریب شد. این اثر تاریخی در ۳۰ خرداد سال ۱۳۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

موقعیت دروازه ارگ سمنان روی نقشه

بازار سمنان

بازار سمنان تا به امروز، بزرگترین مرکز خرید و فروش کالاهای تجاری در سمنان است

بازار سمنان در دوران قاجار ساخته شده است و در خیابان امام، خیابان شهدا قرار دارد. طول این بازار حدود ۱۶۰۰متر است و حدود ۱۸۰ سال قبل، در آغاز دوران سلطنت قاجاریان ساخته شده است. معماری این بازار به سبک معماری کهن ایرانی، با سقف‌های خشتی و آجری و متناسب با شرایط آب و هوایی خاص منطقه‌ی کویری است. این بازار تا به امروز، بزرگترین مرکز خرید و فروش کالاهای تجاری در سمنان است. در گذشته، بازار سمنان از راسته بازار و بازار شیخ علاالدین (بازار مرده‌ها) تشکیل می‌شد. 

موقعیت بازار سمنان روی نقشه

این بازار  به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است؛ بازار شمالی ۱/۵ کیلومتر طول دارد و آن را با نام راسته بازار یا بازار بالا می‌شناسند. در این بازار ۵ مسجد و ۴ کاروانسرای مخروبه وجود دارد. از تکیه‌های معروف آ می‌توان به تکیه ناسار اشاره کرد. به بازار جنوبی نیز بازار پایین یا بازار کوچک گفته می‌شود. همچنین به دلیل نزدیکی آن به امامزاده یحیی‌بن موسی، آن را بازار حضرت نیز می‌خوانند. این بازار حدودا ۲۰۰ متر طول و ۵۰ بابا مغازه دارد. این بنا با شماره‌ی ۱۷۴۰، در ۱۱ تیر سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

بازار شیخ علاءالدوله

بازار شیخ علاءالدوله به بازار مرده‌ها شهرت دارد و از جنوب خیابان امام سمنان آغاز شده و تا گورستان قدیمی علمدار امتداد می‌یابد. چون بازار شیخ علاءالدوله در مسیر انتقال اموات برای دفن در گورستان علمدار قرار داشت، به بازار مرده‌ها مشهور شهرت یافت. گفته می‌شود بنای این بازار در دوران ایلخانی و حتی پیش از آن ساخته شده است. بازار تاریخی سمنان را شیخ علاءالدوله، عارف نامی ایران در قرن هفتم و هشتم هجری قمری و همزمان با ساخت بنای شبستان شیخ علاءالدوله مسجد جامع سمنان ساخته است. بخش‌های بسیاری از بافت این بازار سنتی در جریان احداث خیابان امام این شهر تخریب شد و امروزه فقط قسمتی از آن، از ابتدای بازار جنوبی تا خیابان امامزاده باقی مانده است. 

مسجد جامع سمنان

مسجد جامع سمنان یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر است که در گذر زمان، تغییر و تحولات زیادی در آن به وجود آمده است. در این بنا آثاری از دوران سلجوقی و تیموری به چشم می‌خورد. گفته می‌شود این مسجد در قرون اول هجری و روی خرابه‌های آتشکده ساخته شده است. مسجد جامع سمنان در گذر تاریخ، از نظر مذهبی، فرهنگی و اجتماعی، ارزش و اعتبار زیادی دارد. این بنا به گفته و تقسیم بندی مرحوم پیرنیا به سبک معماری آذری بنا شده است. 

موقعیت مسجد جامع سمنان روی نقشه

در مورد تاریخچه‌ی ساخت این مسجد در کتاب مرآت‌البلدان آمده است که:

در زمان خلافت علی ابن ابیطالب، ایشان فرمودند که از کوفه تا بخارا ۱۰۰۱ مسجد بنا کنند، در حکومت عبدالله ابن عمر، ثروتمندان سمنان مسجد کنونی این شهر را ساختند ولی این بنا دارای چندان شکوهی نبود. 

مناره‌ی این مسجد در دوران سلجوقی ساخته شده که در گوشه‌ی شمال شرقی مسجد قرار دارد که ارتفاع آن از سطح زمین ۳۱/۲۰ متر است و روی آن کتیبه‌ای زیبا به خط کوفی و طرح و نقشی آجری وجود دارد. این بنای تاریخی در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره‌ی ۱۶۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

مسجد امام

قدمت این بنا به دوران قاجار می‌رسد و در زمان حکومت فتحعلی شاه ساخته شده است

مسجد امام سمنان با نام‌های مسجد سلطان و مسجد شاه نیز شناخته می‌شود. این مسجد یکی از مهم‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی موجود در شهر سمنان است. قدمت این بنا به دوران قاجار می‌رسد و در زمان حکومت فتحعلی شاه ساخته شده است. استاد صفرعلی معمار، معمار این مسجد بود و ساخت آن را رد سال ۱۲۴۳ هجری شمسی به پایان رساند. چهار در ورودی در قسمت‌های شمالی، جنوب، شرق و شمالی غربی این مسجد وجود دارد که سردرهای شمالی و شرقی آن را با مقرنس‌های زیبایی زینت داده‌اند. 

موقعیت مسجد امام روی نقشه

بعد از پیروزی انقلاب، مسجد امام سمنان بیشتر مورد توجه قرار گرفت و سازمان میراث فرهنگی اقدام به مرمت و بازسازی آن کرد. ایوان غربی این مسجد با ارتفاع ۱۹/۵ متر، بسیار زیباتر از دیگر ایوان‌ها است و کاشی‌کاری و کتیبه‌ها بر جذابیت آن افزوده است. در طرفین ایوان‌ها و چهار گوشه‌ی صحن، شبستان، چهار مهتابی بزرگ، اتاق و چندین حجره ساخته شده و زیر حجره‌ها نیز شبستان‌هایی با پنجره‌های مشبک آجری لعابدار قرار دارد. این مسجد با شماره‌ی ۳۹۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

گرمابه حضرت

گرمابه‌ی حضرت سمنان با نام گرمابه‌ی پهنه نیز شناخته می‌شود و مربوط به دوره‌ی صفوی و قاجاریه است. این حمام بین مسجد جامع و امامزاده یحیی قرار دارد و گفته می‌شود در سال ۸۵۴ هجری قمری در دوران سلطنت‌ ابوالقاسم‌ بابرخان‌ پادشاه‌ تیموری‌، به دستور وزیر او، خواجه‌ غیاث‌‌الدین‌ بهرام‌ سمنانی‌ ساخته‌ شده‌ است‌. در سال ۱۳۱۲ هجری قمری در دوران حکومت مظفرالدین شاه قاجار نیز به دستور حاج‌ ملا علی‌ حکیم‌ الهی‌، دانشمند معروف‌ تعمیر و بازسازی شد.

موقعیت حمام حضرت روی نقشه

این حمام از ۳ قسمت رختکن یاسر بینه، گرمخانه و خزانه تشکیل شده و جذاب‌ترین قسمت‌های آن می‌توان به کاشی‌کاری زیبا در سردر آن اشاره کرد. در بالای در ورودی نیز با خط نستعلیق اشعاری نوشته شده که زیبایی آن را دوچندان کرده است. حمام حضرت از موقوفات مسجد جامع این شهر است و بعد از مرمت آن توسط سازمان میراث فرهنگی، در سال ۱۳۷۳ آن را به موزه‌ی مردم‌شناسی تبدیل کردند. این بنای تاریخی در ۳۰ دی‌ماه سال ۱۳۵۳ با شماره‌ی ۱۰۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

دیدنی های سمنان، از خانه های قدیمی تا بازارهای سنتی (قسمت دوم)

سمنان شهری در ۲۱۶ کیلومتری تهران است که در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر قرار دارد. این شهر به شهر اخلاق شهرت دارد و در سفر به آن، میهمان مردمی خون‌گرم و مهمان‌نواز می‌شوید. سمنان دارای آب و هوای خشک و معتدل است. اگر دوست دارید سفری به این شهر تاریخی داشته باشید، در ادامه ما را همراهی کنید تا دیدنی‌های آن را به شما معرفی کنیم:

خانه تدین

خانه‌ی تدین با نام خانه‌ی محمدیه هم شناخته می‌شود و متعلق به یکی از تجار سرشناس سمنانی بود. این خانه‌ی تاریخی در خیابان طالقانی سمنان، در راسته بازار شمالی-جنوبی، داخل کوچه‌ای قرار دارد. خانه‌ی تدین در دوران قاجار ساخته شده و سازمان میراث فرهنگی در حال مرمت این بنا است. شما در این خانه حوض‌خانه، تالارهای زمستان‌نشین و تابستان‌نشین، اصطبل، آشپزخانه و حیاط مرکزی را می‌بینید که در آن معماری گودال باغچه به کار رفته که یکی از تکنیک‌های معماری سنتی ایرانی به شمار می‌رود. 

موقعیت خانه تدین روی نقشه

بخش تابستان‌نشین این بنا، بادگیری بلند و حجیم دارد که یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد این بنا است. خانه‌ی تدین از ۲ بخش اصلی تشکیل شده است: حیاط اندرونی برای زندگی افراد خانواده و حیاط بیرونی برای پذیرایی از میهمانان و ملاقات‌های تجاری. البته فضای جانبی دیگری هم به عنوان بخش خدماتی وجود دارد که به حیاط اندرونی وصل است . هر کدام از این بخش‌ها، دارای ۳ در ورودی مجزا هستند. هم‌اکنون از این خانه به عنوان ساختمان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان استفاده می‌شود. 

خانه ترابی

خانه‌ی ترابی سمنان در محله‌ی کهنه‌دژ این شهر قرار دارد که در دوران قاجار ساخته شده است. این خانه یکی از خانه‌های باارزش بافت تاریخی سمنان است که سازمان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر اقدام به بازسازی و مرمت آن کرده است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این بنا می‌توان به وجود ساباط (راهگذر میان دو خانه که دارای سقف است) اشاره کرد؛ ساباط یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد خانه‌های مناطق گرمسیر و کویری است که در ساخت این بنا نیز به کار رفته است. 

عمارت و باغ امیر

عمارت و باغ امیر یکی از خانه‌های تاریخی شهر سمنان است که در خیابان باغ فردوس این شهر قرار دارد. این بنا در دوران قاجار، بین سال‌های ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۵، توسط استاد معمارباشی و به دستور میرزا آقا فامیلی احداث شده است. این عمارت در مجاورت باغ بزرگ امیر اعظم (مشهورترین حاکم ایالت قومس) قرار داشت و به همین علت نام آن را عمارت و باغ امیر گذاشته‌اند. در ساخت این بنا از اصول معماری صفویه استفاده شده و حدود ۳ هزار مترمربع وسعت دارد. این عمارت شامل دو باغ و منزل مسکونی است که دارای فضاهای عمومی، خصوصی و نیمه خصوصی است. 

موقعیت باغ و عمارت امیر روی نقشه

از بزرگترین سند و وقفنامه آب سمنان به طول شش متر، شیرهای آب قدیمی و ساعت آبی، بالغ بر ۱۰۰ سند قدیمی از اواخر قاجاریه تا دوره معاصر و ... در این خانه نگهداری می‌شود

امروزه این باغ توسط توسط شهرداری خریداری شده و امروزه آن را به خانه‌ی سمنان تبدیل کرده‌اند که به ۲ فاز تقسیم شده است: فاز اول که موزه است و شامل بخش‌هایی همچون چاپ، رادیو، تلفن و مخابرات، اسناد، موسیقی، عکس و سینما است؛ فاز دوم هم سفره‌خانه‌ی سنتی است که گویا هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. در این خانه می‌توانید  بزرگترین سند و وقفنامه آب سمنان به طول شش متر، شیرهای آب قدیمی و ساعت آبی، بالغ بر ۱۰۰ سند قدیمی از اواخر قاجاریه تا دوره معاصر از جمله کوپن آذوقه مربوط به جنگ جهانی اول و دوم، اولین قرارداد تجاری سمنان با دولت روسیه، برگه تعرفه انتخابات مجلس سنا و شورای ملی مربوط به سال ۱۳۳۱ را ببینید. این عمارت در ۹ آبان سال ۱۳۷۷ با شماره‌ی ۲۱۴۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

امامزاده یحیی بن موسی (ع) 

اینجا آرامگاه فرزند امام موسی‌ابن جعفر است که هنگام سفر امام رضا (ع) از مدینه به خراسان، همراه ایشان بود

امامزاده یحیی بن موسی در بافت قدیمی سمنان، در انتهای بازار جنوبی سمنان و جنوب غربی تکیه‌ی مشهور پهنه  قرار دارد. گفته می‌شود اینجا آرامگاه فرزند امام موسی‌ابن جعفر است که هنگام سفر امام رضا (ع) از مدینه به خراسان، همراه ایشان بود. امام رضا برادر خود را برای ارشاد مردم این منطقه مامور می‌کند و بعد از شهادت ایشان، حضرت یحیی نیز در سمنان به شهادت می‌رسد. این بقعه گنبدی بزرگ و ایوانی کاشی‌کاری شده دارد و ارتفاع ایوان آن حدود ۱۲/۵ متر است. کاشی‌کاری‌های آن نیز در سال ۱۳۳۸ انجام شده است.

موقعیت امامزاده یحیی بن موسی روی نقشه

در دو طرف ورودی این بقعه، دو طاق‌نما با کاشی‌های لاجوردی قرار دارد که روی یکی از ‌آن‌ها زیارت‌‌نامه‌ی حضرت یحیی و روی دیگری دعای اذن دخول حک شده است.  در ضلع شمالی و ضلع جنوبی ایوان نیز دو طاق‌نمای دیگر وجود دارد که حاوی متن سوره‌ی توحید و آیه‌الکرسی است. گفته می‌شود گنبد عظیم این بقعه در قرن هشتم و دوران مغول ساخته شده است. این گنبد پیازی‌شکل بوده و نمای خارجی آن را با کاشی‌های فیروزه‌ای زینت داده‌اند. در ضلع شمالی حرم، شهدای شهر سمنان آرام گرفته‌اند. 

خانه رجبی

خانه‌ی رجبی از دیگر خانه‌های تاریخی شهر سمنان است که در میدان ابوذر غفاری، خیابان ابوذر غفاری قرار دارد. این خانه در اواسط دوران قاجار ساخته شده و متعلق به خانواده‌ی رجبی (کانتر وقت سمنان) بود. این خانه شامل یک حیاط مرکزی، باغچه، یک راهروی طولانی که از هشتی به حیاط متصل است، اتاق‌های تابستانی دارای بادگیر رو به شمال، اتاق های زمستانی رو به غرب در ۲ طبقه و با ارتفاع کم (تا خانه زودتر گرم شود) است. 

خانه‌ی رجبی یک بادگیر دارد که روی قسمت جنوبی قرار داشته و منحصر به فرد است

خانه‌ی رجبی یک بادگیر دارد که روی قسمت جنوبی قرار داشته و منحصر به فرد است. اتاق‌های شمالی و رو به جنوب در زمستان استفاده می‌شد و اتاق‌های رو به شرق که در غرب خانه قرار دارد، در پاییز و بهار مورد استفاده قرار می‌گرفت. قسمت جنوبی، شرقی و غربی این خانه نسبت به ضلع شمالی آن، زیباتر است و تزئینات بیشتری در آن به کار رفته است. این بنا در تاریخ ۱۲ آذرماه ۱۳۷۵، با شماره‌ی ۱۷۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.