زنجان یکی از شهرهای دوست‌داشتنی برای گردشگران طبیعت است. این منطقه با تنوع آب و هوایی خود طبیعتی زیبا و چشمگیر دارد.
زنجان از بزرگترین شهرهای شمال غرب ایران است. نام زنجان عربی شده واژه زنگان است. مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را به کار می‌برند. وجود راه ارتباطی فلات مرکزی ایران به منطقه آذربایجان، حاکم بودن شرایط مناسب اوضاع توپوگرافی، وجود اراضی مسطح در منطقه کوهستانی و بالاخره لزوم مرکز مبادلاتی تولیدات کشاورزی در شکل‌گیری زنجان موثر بوده‌اند. زنجان با دارا بودن جاذبه‌های گردشگری فراوان از شهرهای توریستی ایران است.
جغرافیا
زنجان یکی از استان‌های ایران است که در شمال غربی ایران قرار گرفته و از مناطق آذربایجانی نشین محسوب می‌شود. تنوع آب و هوایی این منطقه موجب ایجاد گونه‌های متفاوتی از زندگی جانوری شده است. زنجان از شمال با استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی، از شمال شرق با استان گیلان، از شمال غرب با استان آذربایجان غربی، از جنوب با استان همدان، از غرب و جنوب غرب با استان کردستان و از شرق با استان قزوین همسایه است. وسعت شهرستان زنجان ۶۷۶۳ كيلومترمربع است و بیستمین شهر کشور از لحاظ جمعیت محسوب می‌شود. شهرستان زنجان مرکز استان زنجان است.
تاریخچه
قدمت ناحیه زنجان بر اساس مطالعات انجام شده به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد می‌رسد. حمدالله مستوفی، تاریخ‌نگار نامدار، بنیاد شهر زنجان را از اردشیر بابکان، سردودمان ساسانیان دانسته و نام نخستین این شهر را شهین ذکر کرده است. مدارکی دال بر ترک زبان بودن مردم این منطقه از هزاره‌های پیش نیز وجود دارد. شهر تاریخی زنجان به لحاظ وجود مقاومت‌های مردمی و منطقه‌ای در مقابل سپاهیان اسلام از شهرهای دشوارگشا بوده است.
با توجه به گزارش جهانگردان و همچنین مطالعه متون تاریخی و بررسی‌های باستان‌شناسی معلوم می‌شود، علی‌رغم قدمت سه هزار ساله، کلیه آثار فعلی و بافت شهری نسبتا جدید است. شهر فعلی از دوران صفویه تکوین و توسعه پیدا کرده است. خاستگاه اولیه شهر در این دوره از تجدیدبنا، به لحاظ استفاده از امکانات و استعدادهای بالقوه شهری و زیستی در حد نهایی اراضی شهری در جنوب، در ساحل راست رودخانه زنجان‌رود قرار گرفته است.
فرهنگ و مردم شناسی
زبان
زبان مردم استان زنجان در دوره‌هاى اشکانى، ساسانى و اسلام فارسى بوده است. پس از استقرار اقوام ترک در زنجان و مهاجرت ترک‌هاى آذرى به این سرزمین، مخلوطى از زبان‌هاى ترکى جغتاى، ترکى آذرى و زبان فارسى که کلمات کردى نیز در آن وجود داشت در آن سرزمین شکل گرفت. در حال حاضر زبان اکثر مردم این استان ترکى است و بسیارى از کلمات فارسى نیز در زبان آن‌ها گنجانیده شده است. بیش از ۹۰ درصد مردم استان به زبان ترکى و حدود ۱۰ درصد نیز به زبان فارسى و زبان‌هاى دیگر تکلم می‌کنند. اخیرا در اثر کثرت رفت و آمدها، و نزدیکی استان زنجان به تهران زبان فارسی در خانواده‌ها متداول شده و استعمال لغات فارسی در محاورات روزمره مرسوم شده است.
دین
اهالی زنجان از شیعیان به‌شمار می‌روند، و هر ساله دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان در هشتم محرم با قدمت بیش از یکصد ساله برگزار می‌شود که از نمادهای عزاداری و دینداری مردم زنجان است. حسینیه اعظم زنجان یکی از بزرگترین مراکز مذهبی جهان تشیع است که روز هشتم محرم هر سال بزرگترین دسته عزاداری جهان را برگزار می‌کند که قدمتش به دوران قاجاریه می‌رسد و دومین قربانگاه جهان اسلام پس از منا در عربستان و نخستین قربانگاه جهان تشیع در زنجان است.
آداب و رسوم
عزاداری حسینی
در صداوسیما، از دسته حسینیه اعظم زنجان به عنوان بزرگترین دسته عزاداری جهان نام می‌برند. در حرکت دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان علاوه بر مردم زنجان افراد عالی‌رتبه کشوری و لشکری و مهمانان خارجی شرکت می‌کنند و همه ساله نذورات این حسینیه بیش از یک میلیارد تومان جمع‌آوری می‌شود. بیشترین نذری که تقدیم حسینیه می‌شود احشام زنده و ذبح شده مقابل دسته عزاداری است، از زنجان با عنوان پایتخت شور و شعور حسینی نیز یاد می‌شود.
صنایع دستی
صنایع دستی زنجان چاقو و چاروق (نوعی کفش زنانه ایران باستان)، فرش زنجان (با طرحی معروف به ریز ماهی) و ملیله‌کاری، مسگری، رنگرزی و قلمزنی است. ملیله کاری اوایل فقط در زنجان معمول بوده است که در زمان رضاخان تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند. با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگزآباد قزوین واقع در تپه قبرستان و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه می‌توان به قدمت مسگری در زنجان پی برد. فرش‌های صادراتی زنجان نیز از بهترین جلوه‌های فرهنگی این استان هستند.
غذاهای محلی
از غذاهای سنتی و محلی زنجان می‌توان به جغور بغور و آش ترش و کره جوش اشاره کرد.
گردشگری
جاذبه‌های گردشگری
جاذبه‌های گردشگری این شهرستان به طبیعی، تاریخی و مذهبی تقسیم می‌شوند.
رودخانه‌های قزل‌اوزن و زنجان‌رود، دریاچه سد تهم، آبشار شارشار، چشمه معدنی وننق زنجان، چشمه آب گرم ابدال، غار گلجیک، روستای حمزه لو، غار کتله خور (غار بسیار بزرگ و دیدنی ایران) و مرد نمکی از جمله جاذبه‌های طبیعی شهرستان زنجان هستند. بازار زنجان (طولانی‌ترین بازارسرپوشیده ایران)، گنبد سلطانیه (بزرگترین گنبد خشتی جهان)، مسجد جامع زنجان، مسجد چهل ستون، گرمابه حسینیه اعظم، گرمابه قیصریه، بقعه امام زاده سید ابراهیم (ع)، امامزاده ام‌البنین، کاروانسرای نیک پی، کاروانسرای سنگی، کاروانسرای قره بلاغ، سرای دخان، قلعه یا حصار زنجان، قلعه قمچی، قلعه قلایر، پل میر بهاءالدین، بنای رختشوی خانه، عمارت و باغ معین، عمارت ذوالفقاری و عمارت دارایی برخی از مکان‌های تاریخی و دیدنی شهرستان زنجان هستند.
سوغات
مرسوم‌ترین سوغاتی زنجان چاقو و چاروق و فرش زنجان با طرحی معروف به ریز ماهی و ملیله‌کاری است. گردنبند و دست‌بندهای دست‌ساز هم به عنوان سوغاتی کم‌یابی از زنجان شناخته می‌شود.
