نویسنده: محمد حسین مهوری
مدرس حوزه، محقق ونویسنده
مجله رواق اندیشه - اردیبهشت ۱۳۸۲ - شماره ۱۷
چکیده:
برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) در احادیث پیشوایان معصوم (علیهم السلام)، نشانه هایی ذکر شده است. این نشانه ها در مدت زمانی طولانی به تدریج به وقوع می پیوندد. در این میان برخی از نشانه ها نزدیک ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) تحقق می یابد وبرخی دیگر ممکن است سال ها پیش از ظهور آن حضرت اتفاق بیافتد. همچنین در احادیث پیشوایان معصوم (علیهم السلام) بر برخی از نشانه ها تأکید بیشتری شده واز آنها با صفت قطعی وحتمی یاد شده است. از نشانه هایی که نزدیک ومتصل به ظهور حضرت تحقق می یابد ودر احادیث پیشوایان معصوم (علیهم السلام) برآن تأکید فراوانی شده، ندای آسمانی است.
در مراحل مختلف ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) نداهای گوناگونی شنیده خواهد شد، که هریک از آنها بر حقانیت قیام آن حضرت دلالت می کند وبرای حق جویان وحق پویان هرگونه شک وشبهه ای را برطرف می کند؛ ولی ندایی که معروف است ودر احادیث پیشوایان معصوم (علیهم السلام) بیشتر از آن سخن به میان آمده، ندایی است که در آغاز ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) شنیده خواهد شد. در این مقاله، نخست به بیان ویژگی های این ندا خواهیم پرداخت ودر پایان از دیگر نداها نیز سخن خواهیم گفت.
حقیقت ندای آسمانی
ندای آسمانی یکی از نشانه های حتمی ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) است که در احادیث بسیاری به حتمیّت وقطعی بودن آن اشاره شده است. امام صادق (علیه السلام) از جدّ بزرگوارش امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «در سه مورد منتظر فرج باشید!»، سؤال شد: «آن سه مورد کدام است؟»، امام فرمود: «اختلاف اهل شام در میان خود، پرچم های سیاه از خراسان وندا در ماه رمضان»(۱).
زراره از امام صادق (علیه السلام) پرسید: «آیا ندا حقّ است؟»، امام فرمود: «آری به خدا سوگند! تا این که هر قومی به زبان خویش آن را بشنود»(۲).
همچنین آن حضرت به عبد الله بن سنان فرمود:
این امری که به سوی آن گردن کشیده اید (ومنتظرش هستید)، واقع نمی شود تا این که منادی از آسمان ندا دهد: بدانید فلانی صاحب امر است، پس جنگ وخونریزی برای چیست(۳)؟
ودر حدیث دیگری فرمود:
همانا قائم قیام نمی کند، تا منادی از آسمان ندایی دهد که دختران در سراپرده واهل مشرق ومغرب آن را بشنوند(۴).
ابو بصیر از آن حضرت روایت می کند که فرمود: «قائم (علیه السلام) ظهور نمی کند، تا این که نامش از آسمان ندا داده شود»(۵).
سیف بن عمره می گوید: «نزد منصور دوانیقی بودم. او بدون مقدّمه به من گفت: ای سیف! گریزی نیست از این که منادی نام مردی از فرزندان ابوطالب را ندا دهد»، سیف گفت: «آیا کسی این مطلب را روایت کرده است؟»، منصور پاسخ گفت: «سوگند به آن کس که جانم در اختیار اوست، با گوش های خودم از او شنیدم که می گفت: به یقین منادی نام مردی را ندا خواهد داد». سیف گفت: «ای امیر المؤمنین! من مثل این حدیث را نشنیده ام!» منصور گفت: «ای سیف! وقتی آن ندا اتّفاق افتاد، ما نخستین پاسخ دهندگان به آن خواهیم بود. او یکی از عموزادگان ماست!». سیف: «کدام یک از عموزادگانتان؟»، منصور: «مردی از فرزندان فاطمه!» آن گاه ادامه داد: «ای سیف! اگر من این مطلب را از ابو جعفر (امام باقر (علیه السلام)) محمد بن علی نشنیده بودم وتمام اهل زمین چنین مطلبی را به من می گفتند، هرگز از آنها نمی پذیرفتم. ولی او محمد بن علی (علیه السلام) است!(۶)»
احادیث مربوط به ندای آسمانی در حدّ تواتر است، به طوری که جای هیچ گونه شکّ وشبهه ای در این مورد باقی نمی گذارد.
ویژگی های ندای آسمانی
هنگام ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) دو ندا شنیده خواهد شد. یکی ندای آسمانی توسّط حضرت جبرئیل (فرشته وحی) ودیگری ندای شیطانی توسّط ابلیس ملعون. ابو بصیر از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «پیش از ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) چاره ای از دو ندا نیست، ندایی از آسمان که صدای جبرئیل است وصدایی از زمین که صدای ابلیس ملعون است»(۷).
در شب جمعه، بیست وسوّم ماه مبارک رمضان(۸)، جبرئیل (فرشته وحی) از آسمان نام ونام پدر حضرت مهدی (علیه السلام) را ندا می دهد ومی گوید:
آگاه باشید که حجّت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرد. از او پیروی کنید چرا که حق با او ودر اوست(۹). فلان بن فلان (نام حضرت مهدی (علیه السلام) ونام پدرش) قائم آل محمّد (صلی الله علیه وآله)، بهترین امّت وامیر وحاکم شماست. این مهدی (علیه السلام) است که به شیوه داود (علیه السلام) وسلیمان (علیه السلام) قضاوت می کند ودرخواست شاهد وبیّنه نمی کند. پس جنگ وخونریزی برای چیست؟ به او گوش بسپارید واز دستوراتش پیروی کنید. بدانید که حق با علی (علیه السلام) وآل محمّد وپیروان آن هاست وعلی (علیه السلام) وپیروانش رستگارند. ای مردم جهان! عمر جبّاران وستمگران به پایان رسیده است(۱۰).
تمام موجودات جهان که در آنها روح دمیده شده، در شرق وغرب گیتی، حتّی دختران در سراپرده هر قومی به زبان خویش این ندا را می شنوند(۱۱). این ندا از دور به همانگونه شنیده می شود که از نزدیک شنیده می شود(۱۲).
ندای آسمانی انسان های خواب را بیدار می کند وبه صحن خانه می کشاند. انسان های بیدار را به وحشت می اندازد. بر اثر آن هر ایستاده ای می نشیند، هر نشسته ای می ایستد. دختران از سراپرده خارج می شوند(۱۳). ندای آسمانی برای مؤمنان رحمت وبرای کافران عذاب است(۱۴).
هنگامی که مردم ندای آسمانی را شنیدند، آنچنان به وحشت می افتند ومتحیّر واز خود بی خود می شوند که برای مدّتی خشکشان می زند وکوچک ترین تحرّکی از خود نشان نمی دهند، به طوری که: «گویا بر روی سرهایشان پرنده ای نشسته است»(۱۵).
ندا دهنده این ندا، جبرئیل امین از آسمان است(۱۶). وقتی دختران این ندا را می شنوند، پدرانشان را به قیام وخروج تشویق می کنند. خداوند رحمت کند هر کس را که از آن ندا عبرت وپند بگیرد وبدان پاسخ دهد(۱۷). وقتی منادی از آسمان ندا دهد که حق با آل محمّد (صلی الله علیه وآله) است، از آن پس نام حضرت مهدی (علیه السلام) بر سر زبان ها می افتد ودوستی ومحبّت او در وجود مردم سیراب می شود وآنان ذکری جز نام او ندارند(۱۸).
ندای شیطانی
در پایان همان روز(۱۹)، ابلیس ملعون در هوا بالا می رود، به طوری که از اهل زمین فاصله می گیرد وندا می دهد: «بدانید حق با عثمان بن عفان وپیروان اوست. او مظلوم کشته شد، پس به خونخواهی اش قیام کنید وبدانید حق با سفیانی وپیروان اوست وعثمان وپیروانش رستگارند».
با این ندا گروهی به شک می افتند وچه بسیار انسان های متحیّر وشاکّ که در آتش سقوط می کنند. این ندا از سوی ابلیس واز زمین سر داده خواهد شد(۲۰). همانگونه که شیطان در شب عقبه علیه پیامبر (صلی الله علیه وآله) ندا داد(۲۱). امام صادق (علیه السلام) به معلی بن خُنَیس فرمود:
صدای جبرئیل از آسمان است وصدای ابلیس از زمین. پس از ندای اول پیروی کنید واز ندای دوم بر حذر باشید که مبادا از آن فریب بخورید(۲۲).
در برخی از احادیث آمده است که ندای شیطانی مردم جهان را به مسیحیّت فرا می خواند. از حضرت علی (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
پس از فرو رفتن سپاه سفیانی در زمین در آغاز روز، منادی از آسمان ندا می دهد: به راستی حق با آل محمّد (صلی الله علیه وآله) است. سپس در پایان همان روز منادی ندا می دهد: به راستی حق با آل عیسی (مسیحیان) است واین از روی نخوت وتکبّر از جانب شیطان است(۲۳).
مقصود از آل عیسی در این حدیث پیروان او (مسیحیان) می باشد. در حدیث دیگری از امام باقر (علیه السلام) نیز نظیر این مطلب آمده است، با این تفاوت که روایت کننده، در این که آیا امام (علیه السلام) «آل عیسی» فرمود یا «آل عبّاس» تردید کرده است(۲۴).
مضمون این احادیث با احادیثی که محتوای ندای شیطانی را دعوت به سفیانی می داند وندا دهنده را شیطان معرّفی کرده است، منافاتی ندارد. زیرا ممکن است نداهای متعدّدی از سوی استکبار جهانی سر داده شود وآنان تمام بوق های تبلیغاتی خود را علیه قیام حضرت مهدی (علیه السلام) بسیج کنند واستناد آن به شیطان از این جهت باشد که محرّک آنان ابلیس است.
ندای آسمانی در قرآن
در احادیث بسیاری از پیشوایان معصوم (علیه السلام) آیه: «ان نشأ ننزّل علیهم من السّماء آیة فظّلت اعناقهم لها خاضعین» (یعنی) اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم تا در برابر آن گردن هایشان خاضع گردد(۲۵)، بر ندای آسمانی تطبیق شده است(۲۶).
عبد الله بن سنان می گوید: «خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم. آن حضرت تکیه داده بود. در این حال شخصی از قبیله هَمدان به امام (علیه السلام) عرض کرد: اهل سنّت به ما عیب می گیرند ومی گویند: شما می پندارید که منادی از آسمان نام صاحب الامر را ندا خواهد داد! امام با شنیدن این سخن بسیار خشمگین شد، به حال عادّی نشست وفرمود: این مطلب را از من نقل نکنید، بلکه از پدرم نقل کنید ودر این کار هیچ ایرادی بر شما نیست؛ گواهی می دهم که از پدرم شنیدم که می فرمود: به خدا سوگند! این مطلب به طور شفّاف وروشن در کتاب خدا هست؛ آنجا که می فرماید: «ان نشاء ننزّل علیهم من السّماء آیة فظّلت اعناقهم لها خاضعین»
پس بر روی زمین احدی باقی نمی ماند مگر آن که در برابر آن کرنش می کند وگردنش فرود می آید. وقتی اهل زمین از آسمان این ندا را شنیدند که: «بدانید حق با علی (علیه السلام) وپیروانش است». به آن ایمان می آورند. فردای آن روز شیطان در هوا بالا می رود، به طوری که از اهل زمین پنهان می شود. آن گاه ندا می دهد: «بدانید حق با عثمان وپیروانش است، همانا او مظلوم کشته شد، پس به خون خواهی اش قیام کنید». پس خداوند کسانی را که ایمان آورده اند، در زندگی دنیا ودر آخرت با سخن استوار بر حق ثابت می گرداند واین ندای نخست است وکسانی که در دلشان مرض (دشمنی با ما) است، از ما بیزاری می جویند وبه ما ناسزا می گویند. آنان می گویند: منادی اول افسونی است از افسون های اهل بیت، آن گاه امام صادق (علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود: «وان یروا آیة یعرضوا ویقولوا سحر مستمر»(۲۷) یعنی: هر گاه نشانه ومعجزه ای مشاهده کنند، روی بر می تابند ومی گویند: این سحری دائم است(۲۸).
در حدیثی از امام باقر (علیه السلام)، آیه: «ولو اذ فزعوا فلا فوت وأخذوا من مکان قریب»(۲۹) یعنی: ای کاش می دیدی هنگامی را که وحشت زده اند وراه گریزی ندارند واز محل نزدیکی گرفته می شوند؛ بر ندای آسمانی تطبیق شده است(۳۰).
«قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا من فوقکم او من تحت أرجلکم او یلبسکم شیعا ویذیق بعضکم باس بعض أنظر کیف نصرف الآیات لعلّهم یفقهون»(۳۱).
یعنی: بگو او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پایتان عذاب بر شما فرو فرستد یا شما را گروه گروه سازد وعذابتان را به یکدیگر بچشاند. بنگر که چگونه آیات خود را به صورت گوناگون بیان می کنیم. باشد که بیندیشند.
در این آیه «عذاب از بالای سر»، به ندای آسمانی تفسیر شده است(۳۲).
«واستمع یوم یناد المناد من مکان قریب یوم یسمعون الصیحة بالحق ذلک یوم الخروج»(۳۳).
یعنی: به گوش باش روزی که منادی از نزدیک ندا می دهد. روزی که صیحه حق را می شنوند، آن روز، روز خروج است. در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) این آیه به ندای آسمانی تفسیر شده است(۳۴).
از مجموع این احادیث وهمچنین احادیثی که ندای آسمانی را از آسمان وندای شیطانی را توسّط شیطان واز زمین معرّفی نموده است، استفاده می شود که ندای آسمانی وشیطانی از یک سنخ ویک جنس نیستند؛ بلکه ندای آسمانی معجزه ای است که از راه های غیر عادّی به وقوع می پیوندد وندای شیطانی کاری ساخته ابلیس وپیروان اوست، که با کمک همین ابزار ووسائل مادّی ایجاد می گردد.
شناخت ندای حق از ندای باطل
در طول تاریخ، همواره در برابر دعوت پیامبران وهدایت گران راستین بشریّت، گروهی به دروغ خود را مصلح، منجی وراهنمای انسان معرّفی نموده اند. از این رو، پیامبران الهی برای اثبات مدّعای خود نیازمند معجزاتی بوده اند تا به وسیله آن، راست گویی، صداقت وحقّانیّت خود را برای مردم به اثبات برسانند. در فرهنگ شیعه، نیاز به معجزه تنها در اثبات نبوّت خلاصه نمی شود؛ بلکه مقام ومنصب امامت وجانشینی پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) (که بنا بر اعتقاد شیعه منصبی الهی بوده ولازم است افرادی از جانب خداوند برای تصدّی آن انتخاب شوند) نیز به معجزه نیازمند است. زیرا بدون معجزه راهی برای شناخت آن برای بسیاری وجود ندارد وهر کس می تواند مدّعی رهبری مسلمانان از جانب خداوند متعال گردد.
خدای متعال همان گونه که برای اثبات نبوّت معجزاتی در اختیار پیامبران قرار داده است تا به وسیله آن حق از باطل برای مردم جدا گردد وپیام آوران راستین خداوند از مدّعیان دروغین نبوّت باز شناخته شوند، به همین صورت در زمان ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) نیز معجزات متعدّدی از سوی خداوند به وقوع می پیوندد تا حقّانیّت آن حضرت برای همه مردم جهان آشکار شود ومردم بتوانند به راحتی مصلح ومنجی حقیقی را از مدّعیان اصلاح باز شناسند وکسی جز از روی عناد ولجاجت با آن به مخالفت بر نخیزد.
یکی از آن نشانه ها ومعجزات، ندای آسمانی است. ندای آسمانی راه هر گونه شکّ وتردیدی را بر تمام حق جویان وحق پویان می بندد وحجّت را بر همه تمام می کند.
میمون البان می گوید: «خدمت امام باقر (علیه السلام) در خیمه اش بودم. آن حضرت گوشه خیمه را کنار زد وبا اشاره به خورشید فرمود: «امر ما روشن تر از این خورشید است». آن گاه ادامه داد: «منادی از آسمان ندا می دهد که فلان فرزند فلان (حضرت مهدی (علیه السلام)) امام است»(۳۵).
در حدیث دیگری امام باقر (علیه السلام) پس از ذکر برخی از نشانه های قیام حضرت مهدی (علیه السلام) فرمود:
اگر هر یک از این امور بر مردم مشتبه شود، پس ندای آسمانی بر آنان مشکل نخواهد شد، هنگامی که نام او ونام پدرش ندا داده شود(۳۶).
امام صادق (علیه السلام) به ابن ابی یعفور فرمود: «تا نابودی فلانی (یکی از بنی عبّاس) وخروج سفیانی وکشته شدن نفس (زکیّه) وسپاهی که در زمین فرو می رود و[شنیدن] صدا، دست نگه دار!». ابن ابی یعفور پرسید: «صدا چیست؟ آیا آن منادی است؟» امام فرمود: «آری! وبه وسیله آن صاحب الامر شناخته می شود». سپس فرمود: «همه فرج در نابودی فلانی (از بنی عبّاس) است»(۳۷).
جابر جعفی از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «هر آنچه بر شما مشکل شود، عهد نامه، پرچم واسلحه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ونفس زکیّه از دودمان امام حسین (علیه السلام) بر شما مشکل نمی شود واگر اینها نیز بر شما مشکل شود، پس ندای آسمانی به نام او وبرنامه اش مشکل نخواهد شد»(۳۸).
البته در همه زمان ها شیطان ها وشیطان صفتان برای گمراه کردن مردم وایجاد شکّ وتردید در میان آنان دست به تلاش های مزبوحانه ای زده اند وکوشیده اند با انجام کارهایی مشابه معجزات الهی، گروهی مردم ساده لوح وسطحی نگر را به انحراف بکشانند. آنها گرچه در کوتاه مدّت توانسته اند گروهی از مردم را بفریبند، ولی هرگز نتوانسته اند برای مدّت طولانی خورشید حق را زیر ابرهای شک وتردید نگه دارند. نمونه روشن آن اقدام ساحران در برابر معجزه حضرت موسی است. در زمان ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) نیز گرچه ندای آسمانی خود به خود دلیل روشن وواضحی برای اثبات حقّانیّت حضرت مهدی (علیه السلام) است، ولی شیطان ها وپیروان آنها بیکار ننشسته وبوق های تبلیغاتی خود را به کار می گیرند وتلاش می کنند تا با ندایی مشابه با ندای آسمانی، امر را بر مردم مشتبه سازند.
زراره از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «نام قائم (علیه السلام)، ندا داده خواهد شد». زراره پرسید: «ندا خاصّ است یا عام؟» امام (علیه السلام) فرمود: ندا عام وهمگانی است وهر قومی آن را به زبان خویش می شنود». زراره گفت: «با این که نام امام (علیه السلام) ندا داده خواهد شد، پس چه کسی با او مخالفت می کند؟» امام (علیه السلام) فرمود: «ابلیس مردم را رها نمی کند تا در پایان شب ندا دهد ومردم را به تردید اندازد»(۳۹).
همچنین زراره از آن امام (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «از آسمان منادی ندا می دهد که فلانی امیر است ومنادی ندا می دهد که علی (علیه السلام) وپیروانش رستگارند». زراره گفت: «با این حساب چه کسی پس از ندای آسمانی با حضرت مهدی (علیه السلام) می جنگد؟» امام (علیه السلام) فرمود: «شیطان ندا می دهد همانا فلانی (مردی از بنی امیّه) وپیروانش رستگارند». زراره گفت: «پس چه کسی راست گو را از دروغ گو باز می شناسد؟» امام فرمود: «کسانی که پیش از ندای آسمانی آن را روایت می کنند ومعتقدند که آن واقع خواهد شد ومی دانند که خودشان بر حقّند وراست می گویند»(۴۰).
هشام بن سالم به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: «جویری برادر اسحاق به ما می گوید: شما معتقدید در زمان ظهور دو نداست: پس کدامیک از آنها راست گو وکدامین دروغ گوست؟» امام (علیه السلام) فرمود: به او بگویید: همان کس که این مطلب را به ما گفته وتو منکر آن هستی، او راست گوست»(۴۱).
گویا سخن امام (علیه السلام) در این حدیث، به درستی گزارش نگردیده است وشاید مقصود امام (علیه السلام) این باشد کسانی که پیش از وقوع ندای آسمانی از آن خبر می دهند وآن را پیش گویی می کنند، همانان ویژگی های آن را بازگو کرده اند که به کمک آن ویژگی ها، می توان این دو ندا را از هم باز شناخت وهمین پیش گویی بر راست گویی وصداقت آنان دلالت می کند. بنابراین، معتقدان به سخنان پیشوایان معصوم (علیهم السلام) به خوبی ندای آسمانی را باز می شناسند وهرگز نداهای شیطانی وتبلیغات مستکبران آنان را به تردید نمی اندازد.
همچنین هشام بن سالم از امام (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «آنها دو نداست. ندایی در آغاز شب وندایی در پایان شب دوّم». هشام پرسید: «آن دو ندا چگونه اند؟» امام (علیه السلام) فرمود: «یکی از آسمان ودیگری از سوی ابلیس». هشام پرسید: «چگونه این دو ندا از هم باز شناخته می شوند؟» امام (علیه السلام) فرمود: «هرکس پیش از وقوع ندا آن را شنیده باشد، آن را می شناسد»(۴۲).
عبد الرحمن بن مسلمه جریری به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: از این که ما می گوییم دو ندا واقع خواهد شد، مردم ما را توبیخ وتکذیب می کنند ومی گویند: «از کجا ندای حقّ را از ندای باطل می توان شناخت؟» امام (علیه السلام) پرسید: «شما چه پاسخی به آنها می دهید؟» عبد الرحمن گفت: «ما پاسخی نداریم». امام (علیه السلام) فرمود: «هر کس پیش از وقوع ندا به آن ایمان داشته باشد، وقتی واقع شد، آن را تصدیق خواهد نمود. خداوند متعال می فرماید: «أفمن یهدی أحقّ أن یتّبع أم من لا یهدی الاّ أن یهدی فما لکم کیف تحکمون»(۴۳) یعنی: آیا کسی که به سوی حق هدایت می کند برای پیروی شایسته تر است یا آن کس که هدایت نمی شود، مگر آن که هدایتش کنند؟ شما را چه می شود؟ چگونه داوری می کنید(۴۴)؟»
از مجموع این احادیث به دست می آید که در آغاز ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) شیطان وپیروان او موفّق می شوند که با اقدامی مشابه، با ندای آسمانی حق را بر بسیاری از مردم ساده لوح وسطحی نگر جهان مشتبه سازند. در آن زمان تنها شیعیان مخلص وبا ایمان وکسانی که در زمان غیبت، به آن حضرت معتقد بودند وبا انتظار ظهورش عمر خود را سپری کرده اند وبرنامه زندگی خود را بر اساس خواست وخوشنودی او تنظیم نموده اند، کسانی هستند که به مجرّد شنیدن ندای آسمانی به حقّانیّت حضرت مهدی (علیه السلام) از روی یقین ایمان می آورند وکمترین شکّ وتردیدی از این جهت در وجودشان راه پیدا نمی کند. از این رو به سرعت در مکّه به آن حضرت می پیوندند به گونه ای که در مدّتی حدود سه ماه ونیم (از بیست وسوّم ماه مبارک رمضان تا عاشورا) یاران آن حضرت از سیصد وسیزده نفر، به ده هزار نفر می رسد. ولی ندای شیطانی وتبلیغات جهانی علیه آن حضرت، دیگر مردم جهان را گرفتار نوعی بهت وحیرت وتردید می کند که در طول مدّت قیام حضرت مهدی (علیه السلام) که از زمان ندای آسمانی حدود یک سال به طول می انجامد(۴۵)، با معجزات متعدّدی که از سوی آن حضرت واقع می شود، به تدریج ابرهای باطل یکی پس از دیگری از مقابل خورشید حقّ کنار رود وحجّت بر همه مردم روی زمین تمام گردد به طوری که کسی جز از روی عناد، لجاجت ودشمنی با حقّ، با آن حضرت به مخالفت برنخیزد.
نداهای آسمانی دیگر
چنانچه گذشت، علاوه بر ندای آسمانی، که در آغاز ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) شنیده می شود، در مراحل مختلف قیام آن حضرت (علیه السلام) تا استقرار کامل حکومت عدالت بر جهان، نداهای گوناگونی شنیده خواهد شد که در اینجا به طور مختصر به آنها اشاره می کنیم:
ندای آسمانی در ماه رجب
از احادیث بسیاری استفاده می شود که حضرت مهدی (علیه السلام) مدّتی پیش از ظهور، به طور آشکار وشناخته شده در مدینه اقدام به تبلیغ وآماده سازی زمینه ظهور می نماید. در این میان در ماه رجب، مقارن خروج سفیانی، که فتنه وآشوب وجنگ وخونریزی سراسر جهان را فرا می گیرد ومردم جهان در اضطراب وترس ووحشت به سر می برند، ندایی از آسمان ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) وفرا رسیدن پایان عمر ستمگران را به تشنگان عدالت نوید می دهد.
در حدیثی نبیّ اکرم اسلام (صلی الله علیه وآله) به علی (علیه السلام) فرمود: «یا علی! تو از من ومن از تو هستم. تو برادر ووزیر من هستی. ولی وقتی من از این جهان چشم فرو بندم، کینه ها ودشمنی ها علیه تو در سینه های گروهی شعله ور می گردد. پس از من فتنه بسیار شدیدی واقع می شود که مردم در آن فتنه سرگردان وحیران می شوند وهیچ راه نجاتی نمی یابند. در آن فتنه دوست صمیمی ومورد اعتماد پیدا نمی شود وآن در هنگامی است که پنجمین فرزند از هفتمین فرزند تو از چشم شیعیان ناپدید شود. در غیبت او اهل زمین وآسمان غمگین ومحزون هستند. چه بسیار مرد وزن مؤمنی که در غیبت او سرگردان، ناراحت واندوهگین هستند. در اینجا پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) لختی سکوت کرد، آن گاه سر برداشت وفرمود: «پدر ومادرم فدای هم نامم وشبیهم وشبیه موسی بن عمران، بر قامت او لباس هایی از نور است که از شعاع قدسی بر افروخته می شود. گویا شیعیان را می نگرم که از هر زمان ناامیدترند که (ناگهان) ندایی داده می شود. آن ندا از دور شنیده می شود، همانگونه که از نزدیک شنیده می شود. آن ندا برای مؤمنان رحمت وبر منافقان عذاب است». علی (علیه السلام) پرسید: آن ندا چیست؟» پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: «سه ندا در ماه رجب، نخست: «همانا لعنت خدا بر ستمگران»، دوّم: «نزدیک شد نزدیک شونده»، سوّم، بدن آشکاری در شاخ خورشید دیده می شود که ندا می دهد: «بدانید خداوند فلان بن فلان (نام حضرت مهدی (علیه السلام) وپدرانش را تا علی (علیه السلام) به ترتیب ذکر می کند) را بر انگیخت، که نابودی ستمگران به دست اوست». در این هنگام فرج فرا می رسد وخداوند سینه های مؤمنان را شفا می دهد وناراحتی را از دل هایشان می زداید». علی (علیه السلام) پرسید: «ای رسول خدا! پس از من پیشوایان چه تعداد هستند؟» پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: «پس از حسین (علیه السلام) نه تا ونهمین آنها قائم (علیه السلام) است»(۴۶).
در حدیثی از امام رضا (علیه السلام) نیز قریب به همین مضمون رسیده است(۴۷).
ندا پس از بیعت با امام زمان (علیه السلام)
ابان بن تغلب از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمود:
نخستین کسی که با قائم (علیه السلام) بیعت می کند، جبرئیل است. او به صورت پرنده سفیدی فرود می آید وبا آن حضرت بیعت می کند. آن گاه یک پا بر کعبه می گذارد وپای دیگرش را بر بیت المقدّس وبا صدایی رسا وگویا که همه جهانیان بشنوند، ندا می دهد: أتی أمر الله فلا تستعجلوه، امر خدا آمد پس شتاب نکنید(۴۸).
ندای آسمانی در آغاز قیام مسلّحانه
از احادیث پیشوایان معصوم (علیه السلام) استفاده می شود که حضرت مهدی (علیه السلام) در بیست وسوّم ماه رمضان ظهور می کند وآن گاه پس از آن که یارانش به ده هزار نفر رسیدند، در روز عاشورا قیام می کند واز مکّه به سوی مدینه حرکت می نماید. از برخی احادیث استفاده می شود که مقارن قیام آن حضرت، جبرئیل مردم جهان را به بیعت وپیروی از آن حضرت فرامی خواند. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که:
در شب بیست وسوم ماه رمضان، نام مبارک حضرت مهدی ندا داده می شود ودر روز عاشورا (روز شهادت امام حسین (علیه السلام)) قیام می کند. گویا آن حضرت را در روز دوشنبه دهم محرّم می بینم که میان رکن ومقام ایستاده است وجبرئیل در سمت راست او ندا می دهد: برای خدا بیعت کنید! در آن روز زمین برای شیعیان در هم پیچیده می شود واز سراسر زمین به سوی آن حضرت می آیند تا با امام خود بیعت کنند. پس خداوند زمین را به وسیله او از عدالت پر می کند، همانگونه که از ظلم وستم پر شده است(۴۹).
شهر بن حوشب از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت می کند که فرمود:
در سال صدا واجتماع، در ماه محرّم منادی از آسمان ندا می دهد: «بدانید که برگزیده خداوند از میان مخلوقاتش حضرت مهدی (علیه السلام) است. به او گوش بسپارید واز او پیروی کنید(۵۰). جابر جعفی از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمود:
سپس حضرت مهدی (علیه السلام) با بیش از سیصد وده نفر یاورش که میان رکن ومقام با او بیعت می کنند، از مکّه خارج می شود. عهدنامه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)، پرچم واسلحه آن حضرت همراه حضرت مهدی (علیه السلام) است ووزیرش نیز همراه اوست. پس منادی در مکّه نام او وبرنامه او را ندا می دهد، به طوری که همه اهل زمین می شنوند، نامش نام پیامبر (صلی الله علیه وآله) است(۵۱).
ندا پیش از نبرد ابدال
آخرین نبرد حضرت مهدی (علیه السلام) با سفیانی در احادیث پیشوایان معصوم (علیهم السلام) نبرد «ابدال» نام گرفته است. در این نبرد سپاه سفیانی از یاران حضرت مهدی (علیه السلام) به طور کامل شکست می خورد وسفیانی به هلاکت می رسد. پیش از آغاز نبرد برای اتمام حجّت، معجزاتی از سوی حضرت مهدی (علیه السلام) به وقوع می پیوندد که بر اثر آن گروهی از سپاه سفیانی به جمع یاران حضرت مهدی (علیه السلام) می پیوندند. یکی از آن معجزات ندای آسمانی است. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید:
پس از فرو رفتن سپاه سفیانی در زمین، حضرت مهدی (علیه السلام) ظهور می کند وبا فرمانده سپاه سفیانی رو در روی هم قرار می گیرند. در این نبرد یاران حضرت مهدی (علیه السلام) از پالان وزین های مرکب های خود به عنوان سپر استفاده می کنند وصدای منادی از آسمان شنیده می شود که می گوید: بدانید اولیای خدا اصحاب مهدی (علیه السلام) هستند. در آن روز هلاکت ونابودی بر اصحاب سفیانی رقم خورده است(۵۲).
در حدیث دیگری از علی (علیه السلام) روایت شده است که فرمود:
هنگامی که حضرت مهدی (علیه السلام) وسفیانی رو در روی هم قرار می گیرند، در آن روز صدایی از آسمان شنیده می شود که می گوید: بدانید اولیای خدا، یاران حضرت مهدی (علیه السلام) هستند(۵۳).
در احادیثی آمده است که ندای آسمانی اهل حقّ واهل باطل را از هم جدا می کند. شاید این احادیث نیز اشاره به این مطلب داشته باشد. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند:
روزگار سپری نمی شود تا این که منادی از آسمان ندا دهد: ای اهل حقّ به کناری روید وای اهل باطل به کناری روید. در پی این ندا، اهل حق از باطل واهل باطل از اهل حق جدا می شوند.
راوی پرسید: «خداوند کارت را سامان دهد، آیا پس از ندا، حق وباطل با هم در می آمیزند؟» امام (علیه السلام) فرمود: هرگز! خداوند در قرآن می فرماید: «ما کان الله لیذر المؤمنین علی ما انتم علیه حتی یمیّز الخبیث من الطّیّب»(۵۴) (این گونه نیست که خداوند شما را به این حال رها کند تا این که ناپاک را از پاک جدا سازد)»(۵۵).
معرّفی امام (علیه السلام) توسّط عوامل طبیعی
در برخی از احادیث آمده است که در زمان ظهور، خداوند بادی را بر می انگیزد تا در همه جهان آن حضرت را معرّفی نماید. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
خداوند بادی را بر می انگیزد تا در هر مکانی ندا دهد: این مهدی (علیه السلام) است که به شیوه داوود وسلیمان قضاوت می کند واز کسی درخواست بیّنه وشاهد نمی کند(۵۶).
در حدیث دیگری آمده است که در دوران ظهور همواره ابری بر سر حضرت مهدی (علیه السلام) سایه می افکند وبا صدای فصیح آن حضرت را معرّفی می کند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
بر سر حضرت مهدی (علیه السلام) ابری سایه می افکند وهر کجا آن حضرت برود آن ابر همراه او حرکت می کند وبا صدای فصیح ندا می دهد این مهدی (علیه السلام) است(۵۷).
درحدیث دیگری آمده است که در آن ابر منادی است که ندا می دهد. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمود:
هنگامی که مهدی (علیه السلام) ظهور می کند، بر بالای سرش ابری است که در آن ابر منادی وجود دارد که ندا می دهد: این مهدی (علیه السلام) خلیفة الله است، از او پیروی کنید(۵۸).
در حدیثی ندا دهنده را یکی از فرشتگان خدا معرّفی کرده است. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمود:
حضرت مهدی (علیه السلام) ظهور می کند وبالای سرش فرشته ای است که ندا می دهد این مهدی (علیه السلام) است؛ از او پیروی کنید(۵۹).
پى نوشت ها:
ــــــــــــــــــــــ
(۱) علامه محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.، ج۵۲، ص ۲۸۵، ح۱۴.
(۲) همان، ص۲۴۴، ح۱۲۰.
(۳) همان، ص ۲۹۶، ح۵۲؛ معجم احادیث الامام المهدی (علیه السلام)، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.، ج۳، ص۴۵۴، ح۱۰۰۹.
(۴) علامه مجلسی، ص۲۸۵، ح۱۵.
(۵) همان، ص۱۱۹، ح۴۸؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۷۲، ح۱۰۳۶.
(۶) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۸۸، ح۲۵، ص۳۰۰، ح۶۵؛ علی کورانی، پیشین، ص۲۷۹، ح۸۱۳.
(۷) همان، ص۲۳۱، ح۹۶؛ علی کورانی، پیشین، ص۲۵۴، ح۷۸۳.
(۸) همان، ص۲۰۴، ح۳۳؛ علی کورانی، پیشین ص۴۵۵، ح۱۰۱۲، ص۴۹۱، ح۱۰۶۱. در روایتی آمده است: «ندا در شب جمعه نیمه ماه مبارک رمضان واقع می شود.» همان، ج۱، ص۴۳۷، ح۳۰۰.
(۹) علامه مجلسی، پیشین، ص۳۲۲، ح۲۹.
(۱۰) همان، ص۳۶۹، ح۱۵۵، ص۳۰۵، ح۷۳ و۷۵، ص۲۹۴، ح۴۶، ص۲۰۶، ح۴۰، ص۲۸۹، ح۲۷، ص۲۹۶، ح۵۱ و۵۲، ص۲۹۲، ح۴۰؛ علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۴۵۸، ح۱۰۱۹، ص۴۵۳، ح۱۰۰۹، ص۲۷۷، ح۸۱۱، ص۲۷۹، ح۸۱۲، ص۳۷، ح۵۹۱، ص۴۹۳، ح۱۰۶۳.
(۱۱) علامه مجلسی، پیشین، ص ۲۸۵، ح۱۵، ص۲۹۴، ح۴۵، ص۱۱۹، ح۴۸، ص۲۰۵، ح۳۰۵، ص۲۴۴، ح۱۲۰؛ علی کورانی، پیشین، ص۲۵۳، ح۷۸۳، ص۲۸۱، ح۸۱۵، ح۴۷۲، ح۱۰۳۶، ص۴۵۶، ح۱۰۱۳، ص۲۸۲، ح۸۱۷.
(۱۲) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۱، ص۱۵۲، ح۲.
(۱۳) همان، ج۵۲، ص۲۳۳، ح۹۸، ص۲۸۵، ح۱۴، و۱۵، ص۱۱۹، ح۴۸، ص۲۹۰، ح۳۲، ص۲۳۰، ح۹۶، ص۴۶۴؛ علی کورانی، پیشین، ح۱۰۲۵، ج۳، ص۴۷۲، ح۱۰۳۶، ص ۲۵۳، ح۷۸۳.
(۱۴) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۱، ص۱۵۲، ح۲.
(۱۵) همان، ج۵۲، ص۲۹۳، ح۴۱.
(۱۶) همان، ص۱۱۹، ح۴۸، ص۲۹۰، ح۳۲، ص۲۰۶، ح۳۹.
(۱۷) همان، ص۲۳۰، ح۹۶.
(۱۸) علی کورانی، پیشین، ص ۳۵، ح۵۸۹.
(۱۹) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۹۲، ح۴۰: در برخی از احادیث آمده است که ندای شیطانی یک روز پس از ندای آسمانی شنیده خواهد شد.
علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۹۵، ح۴۹: هشام بن سالم از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: «آنها دو ندا می باشند، ندایی در آغاز شب وندایی در پایان شب دوّم؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۶، ح۱۰۱۵.
(۲۰) علامه مجلسی، پیشین، ص۳۰۵، ح۷۵، ص۲۹۲، ح۴۰، ص۲۹۵، ح۴۶، ص۲۳۰، ح۹۶، ص۲۹۴، ح۴۵، ص۲۰۶، ۳۹ و۴۰، ص۲۸۹، ح۲۷، ص۲۹۰، ح۳۱، ص۲۰۵، ح۳۵؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۸، ح۱۰۱۹، ص۲۸۱، ح۸۱۵، ص۲۵۳، ح۷۸۳، ص۲۷۷، ح۸۱۱، ص۴۵۷، ح۱۰۱۶.
(۲۱) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۰۴، ح۳۱، ص۲۹۵، ح۴۷؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۶، ح۱۰۱۴، در سال سیزدهم بعثت، پس از آن که هفتاد وسه نفر از اهل مدینه در عقبه منی شبانه با پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بیعت کردند، شیطان از فراز عقبه با تمام توان وبا صدایی که تا آن زمان شنیده نشده بود، فریاد برآورد: «ای حاضران در منی! بنگرید که این شخص با کسانی که از دین برگشته اند، تصمیم به جنگ با شما گرفته اند». السّیرة النّبویّه لابن هشام، ج۲، ص۹۰.
(۲۲) همان، ص۲۰۶، ح۳۹؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۷، ح۱۰۱۶.
(۲۳) همان، ص۳۷، ح۵۹۱.
(۲۴) همان، ص۲۷۹، ح۸۱۲.
(۲۵) شعراء/۴.
(۲۶) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۱، ص۴۸، ح۱۰، ج۵۲، ص۲۸۴، ح۱۳ و۱۴ و۱۵، ص۲۹۳، ح۴۱، ص۳۰۴، ح۷۴، ص۳۲۲، ح۲۹.
(۲۷) قمر/۲.
(۲۸) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۹۲، ح۴۰.
(۲۹) سبأ/ ۵۱.
(۳۰) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۱۸۵، ح۱۱.
(۳۱) انعام/۶۵.
(۳۲) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۱۸۱، ح۶.
(۳۳) ق/۴۱ و۴۲.
(۳۴) منتخب الاثر، ج۳، ص۷۱، ح۹۹۴.
(۳۵) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۰۴، ح۳۱؛ علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۲۸۰، ح۸۱۴.
(۳۶) همان، ص۳۰۶، ح۷۸، ص۲۳۹، ح۱۰۵؛ علی کورانی، پیشین، ص۲۴۵، ح۷۷۴.
(۳۷) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۳۴، ح۱، علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۴۶۷.
(۳۸) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۲۳، ح۸۷.
(۳۹) علامه مجلسی، پیشین، ص، ۵؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۵، ح۱۰۱۳.
(۴۰) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۹۴ و۲۹۵، ح۴۵؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۷، ح۱۰۱۸.
(۴۱) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۹۵، ح۴۸؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۷، ح۱۰۱۷.
(۴۲) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۹۲، ح۴۹؛ علی کورانی، پیشین، ص۴۵۶، ح۱۰۱۵.
(۴۳) یونس/۳۵.
(۴۴) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۹۶، ح۵۰، ص۳۰۰، ح۶۴.
(۴۵) در احادیث پیشوایان معصوم (علیه السلام) مدت قیام آن حضرت از روز عاشورا، هشت ماه ذکر شده است که با انظمام مدّت پیش از آن از زمان ندای آسمانی حدود یک سال می شود.
(۴۶) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۱، ص۱۰۸، ح۴۲؛ علی کورانی، پیشین، ج۱، ص۴۴۱، ح۳۰۲.
(۴۷) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۸۹، ح۲۸.
(۴۸) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۸۶، ح۱۸.
(۴۹) علامه مجلسی، پیشین، ص۲۹۷، ح۵۶؛ علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۴۸۹، ح۱۰۶۰.
(۵۰) همان، ج۱، ص۴۳۵، ح۲۹۹، ص۴۳۷، ح۳۰۰.
(۵۱) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۲۳، ح۸۷.
(۵۲) علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۱۰۹، ح۶۴۸.
(۵۳) همان، ص۳۶، ح۵۹۰.
(۵۴) آل عمران/۱۷۹.
(۵۵) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۲، ص۲۲۲، ح۸۶.
(۵۶) همان، ج۵۱، ص۲۴، ح۳۷؛ علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۳۵۵۷، ح۹۰۱.
(۵۷) علامه مجلسی، پیشین، ج۵۱، ص۲۴۷، ح۳۷؛ علی کورانی، پیشین، ج۳، ص۳۵۵، ح۹۰۱.
(۵۸) علامه مجلسی، پیشین، ص۸۱، ص۹۵، ح ۳۷ و۳۸؛ علی کورانی، پیشین، ج۱، ص۲۰۸، ح۱۱۸.
(۵۹) علامه مجلسی، پیشین، ص۹۵، ح۳۸؛ علی کورانی، پیشین، ج۱، ص۲۰۹، ح۱۱۹.
