روستای کزج
روستا کزج كه جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری اردبیل و ۱۰ روستای دارای بافت با ارزش معماری سنتی در كشور محسوب می‌شود و نام آن برگرفته از كلمه «كزه» یعنی چوبدستی است. این روستا به عنوان سنتگاه روستایی منفرد در دهستان خورش رستم شمالی و در ارتفاع هزار و ۲۵۰ متری از سطح دریا با موقعیت كوهستانی دامنه‌ای و به فاصله ۵/۱۷ كیلومتر از مركز دهستان خورش‌رستم واقع شده و تا نزدیك‌ترین شهرستان خلخال ۵/۵۷ كیلومتر فاصله دارد.
روستای كزج با بافت متمركز ساخت و ساز پیرامون هسته اولیه آن بنا شده و به همین خاطر زمین‌های زراعی و باغات بیشتر در حاشیه پیرامون بافت مسكونی گسترش یافته است. رودخانه قزل‌اوزن از یك كیلومتری غربی این روستا می‌گذرد و ارتفاعات عرب پیله‌دشت، ورگان، چوله و داغ‌یولی در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه كرده و بافتی شبیه به روستای گردشگری ماسوله را در منطقه پدید آورده است.
آنچه این روستا را حائز اهمیت ساخته است علاوه بر معماری منحصر به فرد، علاقه اهالی به حفظ این نوع معماری و تاكید بر حفاظت و حراست از سنن، آداب، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است كه به سبب نزدیكی به این روستا به ماسوله و بر اساس نظریه كارشناسی متخصصان، آثار معماری و تاریخی بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نیز معماری خانه‌ها، طریقه آرایش و سلیقه به كار رفته در ساخت و ساز ابنیه، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سكنه این روستا هستند كه در گذشته‌های دور به علت كوچ‌رو بودن مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق، بخشی از جمعیت روستای كزج در آن منطقه ساكن شده و روستای ماسوله را به وجود آورده‌اند.
روستای كزج به سبب بافت معماری از جمله نوع مصالح به كار رفته در ساخت و ساز، رنگ‌آمیزی دیوارها، حیاط خانه‌ها، درها و پنجره‌ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا، هدایت فاضلاب منازل و بكر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و نیز زندگی مسالمت‌آمیز شیعیان و اهل سنت ساكن در روستا، از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری استان اردبیل تعیین شده است. نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوه‌ای جذاب و دینی به آن بخشیده به طوری كه در نگاه نخست صدها واحد مسكونی به صورت مكعب‌هایی در كنار هم و همشكل دیده می‌شود و با رنگ‌آمیزی تزئینی ایوان‌ها، تیرهای چوبی ایوان‌ها، درها، پله‌ها و پنجره‌ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.
پشت‌بام اكثر خانه‌های این روستا كاهگلی بوده و به خاطر شیب تند محل ساخت و استقرار روستا، پشت‌بام هر خانه‌ای حیاط خانه بالاتر است. سقف و پشت‌بام خانه‌های این روستا بیشتر با افزودن لایه‌های كاهگلی متعدد حدود ۵/۰ سانتی‌متر به روش ماله‌كشی‌های سالانه ضخیم شده است به طوری كه بارش‌های باران و برف سبب چكه كردن سقف‌ها نمی‌شود. این لایه‌های كاهگلی از تركیب خاك رس منطقه و كاه گندم تهیه شده و در سالیان اخیر نمك نیز برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه‌های زیرین و پیشگیری از چكه كردن سقف‌ها به تركیبات كاهگل افزوده می‌شود.
این شیوه معماری حتی با همه‌گیر شدن استفاده از مصالح ساختمانی جدید از قبیل قیر، ایزوگام، ایرانت و سیمان هنوز هم در روستای كزج مرسوم بوده و زیبایی و طراوت خاصی به این روستا بخشیده است. برخلاف سایر روستاهای اردبیل و كشور در این روستا حتی یك قلاده سگ هم به چشم نمی‌خورد و علت این امر با پرس و جوی محلی نیز مشخص نشده و همه اهالی روستا از علت این موضوع اظهار بی‌اطلاعی می‌كنند. روستای گردشگری و پرجاذبه كزج با اهالی خونگرم و میهمان‌نواز خود در تعطیلات نوروزی آماده پذیرایی گرم از مسافران وگردشگران است تا در این خطه سرسبز و پرمنظره لحظات خوبی برای آنها رقم بخورد.
