جدا نکردن پول خمس، کل مال را حرام می کند!

دیر می رویم، زود می آییم، کار نمی کنیم، کار هم که می کنیم، آنکه باید نمی شود. پول در آوردن اصل شده برایمان. هر تلاشی می کنیم تا درآمدمان بالاتر و بالاتر برود اما به همان اندازه تلاش نمی کنیم کیفیت کارمان بالاتر برود. بدبین نباشیم، خیلی ها هم اهل دقت اند. برای شان مهم است که حلال بخورند و جز حلال نخورند. برای شان مهم است که سر سوزنی از آنچه مستحق نیستند و برایش تلاش نکرده اند، وارد زندگی و خوراک و خانه شان نشود.

بسیارند، چه بسیارند کسانی که حاضرند زجر بکشند و آزار ببینند و تلخی فقر و نداری را تا مغز استخوانتاب بیاورند و حاضر نشوند شیطان را با سکه ها و اسکناس های حرام به خانه دل شان راه بدهند. گرچه به همین راحتی هم نیست. در زمانه ای که همه چیز پیچیده و تو در تو و مبهم است، مال حلال و حلال خوری هم پیچیده تر از همیشه است. از کرایه تاکسی که روزمره ترین و ساده ترین داد و ستد روزانه ماست گرفته تا خرید گران ترین اجناس و اقلام، به راحتی می توان رد پای مال حرام را دنبال کرد.

تصور کنید راننده ای را که به راحتی 50 تومان به کرایه اضافه می کند و رضایت مسافر هم برایش اهمیتی ندارد و خرج زیاد ماشین و خرج زندگی خود را دلیل خوبی برای بالا بردن کرایه می داند. چه کسی حق دارد این وسط؟ فروشنده ای که اجناس وارداتی را تا دیروز یک قیمتی می فروخته و امروز تنها با دیدن افزایش نرخ برابری دلار قیمت هایش را بالا کشیده، در راه کسب مال حلال است؟ حرام خوار است؟ قضاوت دشواری است.

اما این همه ماجرا نیست. هر قدر که در کسب مال حلال اهل احتیاط باشیم و به دنبال رضایت سفارش دهنده و مشتری باشیم، یا حواسمان را جمع کنیم، حق فروشنده و هر طرف معامله ای را زیر پا نگذاریم، باز هم گردنه های خطرناکی هست که باید از آن ها هم به سلامت عبور کنیم و در این راه شیطان وجودمان را نعل بزنیم و افسارش را به دست بگیریم و رام و اهلی اش کنیم.

مال حلال کسب کرده ایم، اما در میان این مال حلال، حق کسانی نهفته است که تا پیش از ادای شان معلوم نیست زندگی پاک و منزه باشد. آیا می توان خمس را فراموش کرد و دغدغه مال حلال داشت؟ آیا می توان حقوق واجب مالی را از درآمد جدا نکرد و همچنان در کسب حلال احتیاط کرد؟ بله. می شود. اما چه فایده ای دارد؟ در برخی روایاتی که از ائمه معصومین (ع) وارد شده، پرداخت خمس یکی از نشانه های ایمان معرفی شده است. از جمله آن چنان کهامام باقر (ع) فرموده است: «خمس بسیار مهم است. عمل نمی کند به آن مگر کسی که قلبش با ایمان مورد آزمایش قرار گرفته باشد.»[1] بنابراین خمس وسیله ای است برای آزمون ایمان مؤمنان.

خمس وسیله ای است برای آزمون ایمان مؤمنان.

یکی از روایات جالب توجهی که در باب خمس صادر شده، مشخص می کند که هدف از وجوب خمس، به هیچ وجه تحت فشار گذاشتن مؤمنان و انداختن آنها در سختی و مشقت نیست، بلکه خمس باید بعد از هزینه زندگی پرداخت شود. در این روایت صحیح السند که در کتاب شریف وسائل الشیعه و در ابتدای باب خمس در جلد ششم نقل شده، چنین آمده است: یکی از اصحاب ما به امام نهم (ع) چنین نوشت: «به ما اطلاع بدهید که ایا خمس بر تمام چیزهایی است که انسان استفاده می کند؛ از کم و زیاد، از تمام انواع درآمدها و همچنین بر صنعتگران؟ و آیا این خمس را چگونه باید پرداخت؟» امام به خط خویش نوشت «خمس بعد از هزینه زندگی است.»

تعبیر «الخمس بعد المؤونه»، عبارتی است که در روایات متعددی تکرار شده و واضح می کند که قرار نیست کسی با پرداخت خمس به دشواری بیفتند و دچار فقر و نداری شود؛ چرا که خمس تنها بر کسانی واجب شده که قدرت تأمین هزینه های معمولی زندگی خود را دارند. از همین روست که فقها نیز خمس را تنها بر کسانی واجب دانسته اند که توانایی تأمین مایحتاج سالانه خود را دارند.

خمس تنها بر کسانی واجب شده که قدرت تأمین هزینه های معمولی زندگی خود را دارند

گاه شبهه هایی از برخی مؤمنان یا دیگران شنیده می شود که با وجود پرداخت مالیات و دیگر هزینه هایی که هر کس به حکومت یا دولت پرداخت می کند، چرا باید خمس هم پرداخت کرد؟ و با وجود مالیات، چگونه خمس هم می تواند واجب باشد؟ رجوع به سخنان نورانی ائمه معصومین (علیهم السلام) روشن می کند که ایشان به این لطایف و نکات ریز آگاهی داشته و درباره آن ها نیز به بیان روشن حکم دین پرداخته اند.

امام (ع) در پاسخ نامه ابراهیم بن محمد همدانی می نویسد «علیه الخمس بعد مؤونته و مؤونه عیاله و بعد خراج السلطان.» یعنی خمس بر مؤمن واجب است بعد از هزینه زندگی او و خانواده اش و بعد از خراج سلطان که همان مالیات امروزی است. این روایت هم از روایات صحیح السند است و حدیث چهارم باب هشتم وسائل الشیعه است.

با نگاهی به روایات معصومین (ع) و آن چه در رساله های علمیه آمده، روشن می شود که جدا نکردن پول خمس، کل مال را حرام می کند. تصریح به این تعبیر را می توان در کلام امام باقر (ع) یافت که فرموده است: «لایحل لاحد ان یشتری من الخمس شیئا حتی یصل الینا حقنا.» یعنی تا زمانی که خمس ادا نشده باشد، کسی حق ندارد از مال خود چیزی بخرد. گویی که تا جدا نشدن خمس از مال، کل دارایی شخص غیرقابل استفاده و حرام از تصرف است.

منبع: ماهنامه راه قرآن (42)، فاطمه خوش نما

پی نوشت ها:

[1]. در وسائل الشیعه، جلد 6، صفحه 350