بازیهای محلی رشت
مردم هر گروه و جامعه انسانی با توجه به فرهنگ واقلیم خاص خود جهت گذراندن اوقات فراغت خود یک سری بازی ها و سرگرمی ها یی دارند.که این بازی ها نماد هایی از فر هنگ آنان را نمایان می سازد با توجه به بررسی های بعمل آامده بازی های محلی شفت و فومن که در گذشته بسیار مورد استفاده قرار می گرفت، عبارتند از :
۱ـ لپه بازی : lape bazy
۲ـ پیگله بازی : pigale bazy
۳ـ غش بازی : ghash bazy
۴ـ گل مشته : gol bazy
۵ـ عروس بازی:arus bazy
۶ـ بیج بیج : bij bij
۷ـ بیزه : bizeh
۸ـ سوک سوک : suk suk
۹ـ اویزان :avizan
۱۰ـ لب گود : lab goud
۱۱ـ خورش بازی : khoresh bazy
۱۲ـ گد گد : gad gad
۱۳ـ جفت تاک :jot tak
۱۴ـ اشکل :eshkel
۱۵ـ ورف باز ی: vorf bazy
۱۶ـ اپار بازی : apar bazy
۱۷ـ دوبنا :dobna
۱۸ـ تاب بندی : tab bandy
۱۹ـ حساب بله : hesab baleh
از بازیهای محلی رایج امروزی در شفت و فومن می توان به عروس بازیAros bazi ( یه قل دو قل ) ، گیشهGiša ( = عروس ) بازی ، ویزهViza ( = گردو ) بازی ، اَپَر Apar (= سنگ ) بازی و جِخَس بازیJekhas ( قایم باشک ) اشاره نمود .
پتیگله بازی
این بازی جز آن دسته از بازی های مردانه است که در فصل بهار توسط مردان به اجرا در می آید. شرکت کنندگان ابتدا به دو گروه مساوی تقسیم می شود، سپس چال و گودال کوچکی در یک محلی که به عنوان مبدا یا مقصد اول است حفر می کنند. سپس دو قطعه چوب یکی به طول ۲۰ سانتی متر و قطر ۵ سانتی متر ودیگری به طول یک متر و همان قطر آماده می کنند. برای شروع بازی با استفاده از یک سنگ کوچک و صاف تر خشک می کنند و هر تیمی که نوبت قرعه به وی رسید روی چال می ماند وگروه دیگر به فاصله ۲۰ الی ۳۰ متری قرا ر می گیرند. تیم آغاز گر با قرار دادن یک قطعه چوب کوچک که در اصطلاح محلی به آن گلهgale می گویند، به صورت افقی بر روی چال به وسیله چوب دستی که به آن پیت pit می گویند بازی را آغاز می کنند. زمانی که چوب کوچک به طرف افراد تیم مقابل می رودآانان سعی می کنند که قبل ا ز فرو د آمدن به زمین یا با دست بگیرند و یا این که با چوب دستی های خود آن را بزنند، چنانچه موفق به این کار شوند، آن فرد با زنده ونوبت نفر بعدی است، ولی اگر موفق به این کار نشدند با چوب دستی سعی می کنند آن را دورتر نمایند، در همین لحظه فردی که بازی را آغاز کرده از محل شروع تا نقطه ای که چوب کوچک یا گله به زمین افتاده باید با صدای بلند بدون نفس کشیدن بگوید: یا علی، یا علی. چنانچه قبل از افتادن چوب صدایش قطع شود بازند می شود، وگر نه برنده شده و مجدداً خودش بازی می کند. این کار ادامه دارد تا اینکه افراد یک تیم از نظر تعداد بازنده ها بیشتر شود. در خاتمه تیمی که با زنده شد باید از قسمت اول تا جایی که حریف تعیین می کند بر پشت آنان سوار شوند.
نماد اجرای این بازی نشان دهنده قدرت تنفس ومهارت وچابکی افراد است. یادآوری می کنم که افرادی که در حین طی کردن مسیر اول تا محل ا فتاده گله می باشد در حالت دویدن این این عمل را انجام می دهند.
عروس بازیaros bazi
عروس بازی از بازی های مشترک بین دختر و پسر ها ی۷ تا۱۰ ساله است . در بازی که بیشتر دو سه نفری بر گزار میشود ۵ عدد قلوه سنگ گرد ( به اندازه یک حبه قند ) را می آورند و آنگاه افراد با قرار دادن آنها در کف دست وپرتاب به بالا سعی می کنند که با پشت دست تعداد بیشتری از آنان را بگیرند . در اینجا هر کس که تعداد بیشتری لز سنگها رابگیرد آغاز گر بازی است ونفرات بعد به تعداد سنگهایی که گرفته اند در رده های بعدی می باشند.
برای شروع بازی ابتدا یکی از آنان را با دست می گیرد و با پرتاب کردن به بالا سعی می کنند که یکی یکی از سنگها را بر دارند و در مرحله بعد نها را دوبه دو و در مرحله سوم سه به سه که اول سه تا بعد یکی ومرحله چهارم هر چهارتا را با هم بر می دارند مراحل دیگری دارد از جمله نوک زدن به زمین به تعداد ده بار برداشتن یکی و قراردادن دیگری بر روی زمین و در نهایت عبور دادن همه سنگها در حال پرتاب کردن یکی به هوا به زیر کف یک دست دیگر خود که با دو انشفت و فومن روی زمین ایستاده باشد .
بیج بیج :
این بازی با تخم مرغ است که در عید نوروز بین پسران ۷ تا ۱۲ ساله رایج است . در این بازی هر فرد یک یا چند تخم مرغ را همراه خود به محل بازی که معمولا ًدر نقطه ای از روستا که محل تجمع افراد است می برد و با قرار دادن در شست خود از دیگران می خواهد که با تخم ـ مرغ خود به ان ضربه بزنند . در اینجا هرکس تخم مرغش شکسته شد یک عدد تخم مرغ سالم به فرد مقابل می دهد .
هدف از اجرای این برنامه علاوه بر سرگرمی و تنوع ، گرد اوری تخم مرغهای دیگران می باشد و افراد چابک تر و با تجربه تر تخم مرغ بیشتری با خود به خانه می برند .
غش بازیğas bazi
این بازی از جمله بازی های مردانه است که د ر فصل بهار توسط افراد ۱۲ تا ۳۵ ساله برگزار می شود . برای اجرای بازی افراد به دو گروه مساوی ۴ تا ۷ نفری تقسیم می شوند، سپس دایره ای به قطر ۲ تا ۴ متر (بستگی به تعداد افراد شرکت کننده هر تیم دارد ) روی زمین تقسیم می کنند . سپس برحسب تر و خشک یا خیسه خشکه ، یک تیم بازی را از داخل دایره و تیم دیگر در بیرون آغاز می کند . زمانی که وضعیت تیم ها از لحاظ موقعیت قرارگیری مشخص شد ، تیم داخل دایره به تعداد افراد خود هر کدام یک کمر بند که به اصطلاح محلی به آن غش می گویند همراه خود داخل دایره می برد و یک سر آن را به وسط دایره و سر دیگر را روی لب دایره قرار می دهد افراد تیم مقابل سعی می کنند ضمن دفاع از خود به شیوه های مختلف یک یا چند تا از کمر بند های داخل دایره را بربایند چنانچه موفق به این کار شوند با استفاده ا ز کمر بند های ربوده شده افراد داخل را می زنند وضمن کتک کاری آنان سعی می کنند که بقیه کمر بند ها را از آنان بگیرند.
لپه بازی
لپه بازی از جمله بازی های مردانه است که در فصل بهار برگزار می شود . دراین بازی افراد ۴ تا ۱۲ ساله شرکت می کنند. اجرای بازی به این صورت است که افراد به دو گروه مساوی ۴ تا هشت نفر تقسیم می شوند برای اجرای بازی یک قطعه چوب یک متری با قطری معادل پنج سانتی متر به نام لیس (lis) و توپ کوچکی به نام لپه که از پشم گوسفند درست شده است لازم می باشد. آنگاه بر حسب نوعی قرعه که به خیسه xise خشک معروف است یک تیم بازی را آغاز می کند این تیم در یک نقطه معینی که از پیش تعیین نموده اند به این صورت بازی را آغاز میکند:
یکی از افراد توپ را به هوا پرتاب و شخص دیگری با چوب دستی ضربه می زند چون افراد تیم مقابل در فاصله ۲۰ الی ۳۰ متری گروه آغازگر قرار می گیرند، آنان سعی می کنند که در ابتدا توپ را بگیرند چنانچه موفق شوند قبل از فرود آمدن به زمین بگیرند،آغازگر بازنده می شود، ولی اگر توپ به زمین بیفتد سعی می کنند ،ن را بردارند و به طرف فردی که توپ را فرستاده و حالا در حال فرار کردن به سوی مقصد دومی است پرتاب می کنند چنانچه د ر فاصله بین دو مقصد که فرد (آغازگر) در حال دویدن است او را بزنند بازنده، ونوبت بقیه افراد تیم وی است اما اگر او توانست خود را از توپ رد نماید و سالم به جایگا ه برسد، مجدداً خودش بازی را شروع می کند تا اینکه با توپ زده شود بازی به همین صورت ادامه می یابد تا این که افراد یک تیم بازی را شروع و سپس بازنده شوند و سپس نوبت به افراد تیم حریف می باشد در خاتمه هر تیم که تعداد افرادش دیرتر بازنده شوند و یا از نظر تعداد، افراد کمتری بازنده داشت از مقصد اول تا مقصد دوم ، دو بار بر پشت افراد تیم بازنده، سوار می شوند.
هدف از اجرای این بازی علاوه بر سرگرمی ، نشان دادن قدرت بدنی به خصوص قدرت بازو و مهارت افراد در چابکی و چالاکی می باشد.
گل مشتهgol moŝte
گل مشته یا گل پوچ نوعی بازی است که در شبهای زمستان در این منطقه رایج می باشد. این بازی از جمله بازیهای مشترک بین زنان و مردان است و شرکت کنندگان در آن را افراد بین سنین ۷ تا ۴۰ ساله تشکیل می دهند برای شروع بازی افراد به دو گروه مساوی تقسیم می شوند.
هر گروه یک سرپرست ی دارد که وظیفه اش هماهنگی افراد و نیز تقسیم و مخفی کردن گُل بین افراد می باشد.
سپس یک عدد نخود یا سنگریزه یا هر شیء کوچک را بر می دارد و یکی از افراد سرپرست تیم ها آن را به این صورت به تیم مقابل می فروشد مثلاً می گوید: گل یا عدد پنج ، گل یا عدد ۶ ، و به هر صورت بعد از این که مشخص شد که گل پیش چه گروهی می ماند سرپرست آن گروه با شیوه های خاصی برای گمراه کردن افراد تیم مقابل گل را در دست یکی از آنان مخفی می کند.
سپس از تیم مقابل می خواهد که گل را پیدا کنند. تیم مقابل با استفاده از شیوه های مختلف سعی می کنند که گل را پیدا کنند بالاخره با چند بار خالی و پر کردن دست افراد عده ای را پوچ کرده و عده ای را در جای خود ثابت نگه می دارند.
اگر به کسی گفت هر دو دستت پوچ ولی گل پهلوی او بود یک امتیاز از دست می دهند ، و اگر گل را از دستی خواست که در آن گل بود یک امتیا ز به امتیازات تیم وی اضافه می شود تا اینکه، یک تیم زود تر به عدد شماره ۲۱ برسد. هر تیمی که امتیازش زود تر به ۲۱ رسید برنده می باشد .
در ضمن در شماره پوچ کامل ندارد وحریف باید مستقیماً گل را از یک دست خارج نماید.
گردوبازی
مکان : کوچه ، میدان و خیابان
تعداد بازیکنان : نامحدود
فصل بازی : بیشتر در تابستان
برای پیدا کردن حریف بچه ها در کوچه فریاد می زنند البازی یا به تالشی ویزه بازی لفظ اول
بازیکنان جمع می شوند و برای شروع:
۱ : شیر یا خط می اندازند
۲ : تر یا خشک ( فیلی یا خشک)
۳ : نقطه معینی را مشخص می کنند و بازیکنان تیله خود را به آن نقطه می اندازند و به ترتیب گردوی هرکسی به هدف نزدیک تر باشد در جات زیر را می گیرد :
-۱ -: پیشم : استاد
-۲ -: نیشم : اول
-۳ -: دوم نیشم : دومم
-۴ -: سوم نیشم : سومم
اصطلاحات :
آغوز یا ویز :گردوی معمولی
هشتک : هشت یک = هشت گردو در کف دست یک بچه جای بگیرد
تیره (تیله) : گردوی بزرگ . آن را در پهن گاو می خواباندند تا سرخ شود و بعد، از سوراخ انتها در آن ساچمه سربی می ریختند و با موم می بستند تا محکم شود
انواع گردو بازی :
– یه پا :
— بازیکنان هریک چند گردو (بسته به قرار داد) به ترتیب در یک صف می کارند و در فاصله معین می ایستند و با تیره به سوی گردو نشانه می روند ، باید تیره آن چنان بر سره گردوها بخورد که یکی از گردوها حداقل به اندازه یک پا (از پنجه تا پشنه) از صف گردوها دور شود
-تیره و گردو :
— گردو را در یک خط ممتد با فاصله می کارند و هشتک را با دو انگشت می زنند(شبیه بازی تیله انگشتی تهرانی ها)
-دیوار زنی :
–بازیکنان در فاصله معین می ایستند و هر یک گردوی خود را به دیوار می کوبند . اگر فاصله گردوی دومی با اولی به اندازه یک وجب باشد دومی برنده است.یا گردو می گیرد یا کولی می خورد.
از مهمترین بازی های بومی محلی گیلان می توان به کشتی گیله مردی، لافند بازی، کلاه پران، شیرین دودو، عروس گولی، قیش بازی و توپ پا اشاره کرد.
از حدود ۱۴۰ بازی بومی محلی در استان گیلان، ۱۸ بازی بومی محلی به ثبت ملی رسیده است .
بازی آهو چره :
بازی «آهو چره» نیز تا حدود بیست سال پیش در منطقه شرق گیلان در شمار بازیها و نمایشهای مقدّمۀ نوروز انجام می شد. گروه «آهو چره» سه نفر بودند، بازیگر «آهو»، «شعر خوان» و «توبره کش».
محور بازی «آهو» بود.
با وسایل مختلف چیزی شبیه کلّۀ آهو یا بز درست می کردند، برایش شاخ می گذاشتند، گل و سبزه به شاخش می زدند، با مهرۀ شیشه ای برایش چشم می گذاشتند، زنگوله به آن می آویختند و آن را بر سر چوبی قرار می دادند.
بازیگر آهو، گونی یا کیسه ای پارچه ای روی سر خود می کشید، به طوری که تمام بدنش را می پوشانید و از داخل آن چوبی را که کلّۀ آهو بر سر آن قرار داشت به دست می گرفت، چنانکه به هیأت حیوانی در می آمد و با آن چوب می توانست سر خود را حرکت بدهد.
نفر دوم گروه شعرهایی می خواند و هنگام خواندن شعر، با چوبی که در دست داشت نمایش را هدایت می کرد. نفر سوم «توبره کش» بود. هر سه با هم کوچه به کوچه به خانه های ده می رفتند، بازی «آهو چره» را اجرا می کردند، شعر می خواندند و از هر خانه چیزی می گرفتند.
آهو چره، آهو چره، ببین چقد خوب می چره، (آهو می چرد، آهو می چرد. ببین چقدر خوب می چرد)
م آهو از باغ آمده، چریده و چاق آمده/ م آهو مرغانه خوره، صد تا به کمتر نخوره
(آهوی من از باغ آمده، چریده و چاق آمده، آهوی من تخم مرغ می خورد، از صد تا کمتر نمی خورد.)
به اینجا که می رسید، آهو غش می کرد و تا تخم مرغ یا چیز دیگری از صاحبخانه نمی گرفت، حالش به جا نمی آمد. بعد از خواندن هر بند، همان قسمت اول (آهو چره، آهو چره، ببین چقدر خوب می چره) به صورت واگرد (ترجیع بند) تکرار می شد و سپس خواننده بند دیگری را شروع می کرد. به این ترتیب به همۀ خانه های ده می رفتند و از هر خانه چیزهایی مثل برنج و تخم مرغ و شیرینی می گرفتند. گروه «آهو چره» کارشان را از غروب آغاز می کردند و چند روستا و آبادی نزدیک را می گردیدند.
«آهو چره» با هر یک از دو گونه نمایشی «عروس گوله» و «تکم» وجوه مشابهی داشت.
بازی «آهو چره» از شرقیترین نقاط گیلان تا حدود تنکابن و روستاهای اطراف آن معمول بود و امروز نیز کم و بیش معمول است.
باید توجه داشت که در محدودۀ رواج «آهو چره»، رسم نمایش «عروس گوله»، با عنوان «پیر بابو» شناخه می شود، و ایفاگر «پیر بابو» خود را با تنپوش پوستی به هیئتی همانند یک بز کوهی در می آورد.
وسیلۀ اصلی این بازی، یعنی «کلّۀ آهو»، گونه ای عروسک نمایشی است و از جهات مختلف از جمله نوع حیوانی که عروسک به شکل آن ساخته شده نظیر بز، فن حرکت دادن عروسک(توسّط چوبی که عروسک بر سر آن قرار دارد)، و زمان و شیوۀ اجرای بازی، تا حدّ زیادی به «تکم» همانندی دارد.
لازم به ذکر است که این آیین در تاریخ بیست و پنجم خرداد ماه نود بشماره ۲۳۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
غیش بازی: نحوه اجرای این بازی بدین صورت است که دو تیم معمولا ۵ یا ۶ نفری در مقابل هم به رقابت می پردازند بدین صورت که یکی از تیم ها در زمینی که به صورت مدور خط کشی شده در مقابل تیمی که بیرون زمین هستند به رقابت می پردازند.در کنار پای هر یک از افراد تیم داخل زمین کمربندهایی به طرف مرکز زمین دایره پهن می شود وافراد تیم داخل زمین مامور محافظت از آنها می باشند واین افراد اجازه ندارند پای خود را روی کمر بند ها بگذازند و افراد تیم مقابل نیز به دنبال شکار کمربندها می باشند.
هر یک از افراد تیم داخل زمین چنانچه با یکی از پاهایش در صورتی که پای دیگرش داخل زمین باشد با پای هر یک از اعضای تیم مقابل بتواند بزند تیم مقابل می بازد و باید جایش را با رقیب خود عوض کند و به داخل زمین بیاید.
چنانچه تیم خارج از زمین بتواند هر یک از افراد تیم رقیب را بصورتی که شکار افراد رقیب نشود به بیرون از زمین بکشد آن فرد از دور مسابقه حذف میشود و در عوض در صورتی که افراد تیم خارج از زمین بصورتی که شکار افراد تیم رقیب نشوند کمر بند ی یا هر چند تا یا همه کمربند ها را بردارند می توانند افراد تیم رقیب را با این کمربند ها بزنند و مجاز به زدن افراد از ران به پایین می باشند وتا زمانیکه تیم مقابل نتواند پای فردی از تیم خارج از زمین را بزند به زدن افراد رقیب ادامه دهند
