ایلام شهری در مرکز استان ایلام، در دامنه کوه‌های زاگرس است که مساحتی برابر با ۱۹۰۸۶ کیلومترمربع دارد. ایلام از جنوب با استان خوزستان، از شرق با لرستان، از شمال با کرمانشاه و از غرب با عراق مرز مشترک دارد.
شهر ایلام در مرکز استان ایلام، یکی از شهرهای غربی ایران است که از نظر تاریخی بسیار حائز اهمیت است. ایلام بعد از کرمانشاه و سنندج سومین شهر بزرگ کردنشین است. ایلام طبیعت بسیار زیبایی دارد و روستاهای این شهر بزرگ، پر از مناظر بکر و دیدنی است.
جغرافیا
شهر ایلام مساحتی برابر با ۶۷/۲۱۲۸۰۴ هکتار دارد و از مهم‌ترین شهرستان‌های استان ایلام می‌توانیم به ایوان، دهلران، مهران و شیروان اشاره کنیم. ناهمواری‌های ایلام از رسوب‌های دوران اول تا چهارم زمین‌شناسی به‌جای مانده است، ولی شکل‌گیری کوه‌های بزرگ این ناحیه در دوران دوم و سوم زمین‌شناسی مربوط می‌شود. شمال و شمال غربی ایلام را کوه‌های بلندی احاطه کرده‌اند و در نواحی غرب و جنوب غربی دشت‌های بزرگی وجود دارد. مهم‌ترین کوه‌های ایلام کبیر کوه و دینار کوه هستند و مهم‌ترین دشت‌های این ناحیه، دشت عباس، دشت مهران و دشت دهلران است.
تاریخچه
بر اساس اسناد و کتیبه‌های تاریخی قوانین اسلام امروزی بخشی از کشور عیلام باستان است که ۳۰۰۰ پیش از میلاد به دست آشور بانی پال منقرض شد. کلمه عیلام یا ایلامتو در بسیاری از منابع به معنی شهر بلند آمده که به احتمال زیاد نام ایلام هم از این کلمه آمده است.
در عصر هخامنشی، این ناحیه جزئی از امپراتوری عظیم هخامنشی بود که پس از حمله اعراب، مسلمانان این ناحیه را تسخیر کردند. از قرن چهار تا قرن ششم، ایلام از نواحی تحت حکومت ایالت کوفه بود. در میان‌سال‌های ۵۷۰ تا ۱۰۰۶ اتابکان لر بر این ناحیه حکومت کردند و از سال ۱۳۰۹ شمسی، ایلام در دسته‌بندی استانی زیرمجموعه کرمانشاه شد.
وجه‌تسمیه
ایلام در گذشته ده بالا خوانده می‌شد و بعدها در حکومت حسینقلی خان ابوقداره والی پشتکوه به «حسین‌آباد» معروف شد.
معنی لغتی زیادی برای کلمه ایلام در بسیاری از منابع آورده شده است که ازجمله آن‌ها می‌توانیم به ولیمه دادن، مهمانی عروسی دادن و بسیاری معنای دیگر اشاره کنیم.
اما نزدیک‌ترین معنی برای واژه ایلام، «بلندی» است. کلمه تمدن باستانی عیلام در بسیاری از منابع تپه بلند معنی شده و از آنجایی‌که بر اساس شواهد، بخشی از ایلام در ناحیه حکومت عیلام قدیمی قرار داشته، این واژه به معنی شهری بر روی بلندی است.
ایلام در دوره قاجار، محل تفریح پادشاه بوده که به پشتکوه هم مشهور بوده است. نام ایلام در شهریور ۱۳۰۷ به ثبت رسید و در سال ۱۳۵۲ ایلام به‌عنوان استانی مجزا از کرمانشاه رسمیت پیدا کرد.
فرهنگ و مردم‌شناسی
پوشش محلی
در طول تاریخ، تغییرات زیادی در پوشش محلی مردم ایلام رخ داده است و این امری اجتناب‌ناپذیر است، ولی هنوز هم در بسیاری از مناطق ایلام افراد با پوشش محلی رفت و آمد می‌کنند.
پوشش محلی زنان ایلامی عبارت است از: سرپوش، عرقچین، گل ونی (نوعی سرپوش از جنس حریر)، تاکاری (نوعی سرپوش)، هبر (سرپوش مشکی)، مقنا، قتره (نوعی چادر زنانه)، کمرچین (بالاپوش)، یل (کت زنانه)، کلنجه، سخمه، کراس، شوال (شلوار محلی)، قی ون (شال کمر) و کفش.
پوشاک مردان ایلامی عبارت است از: کلاه، چفیه، فرجی (بالاپوش مردانه)، سخمه (بالاپوش با آستین کوتاه)، عبا، خفتان (پالتو)، شوال (شلوار مردانه)، کلاش (نوعی کفش)، دشداشه.
آداب و رسوم
بسیاری از آداب و رسوم در ایلام مانند سایر نقاط کشور برگزار می‌شود، مراسمی مثل عید نوروز، عید فطر، خواستگاری و عروسی به سبک و سیاق بسیاری از نقاط کشور در ایلام به پا داشته می‌شود، ولی یکی از مراسمات خاص این منطقه، مراسم چمر است.
چمر نوعی آواز غمگین است که در سوگ عزیزان ازدست‌رفته نواخته می‌شود. مراسم چمرخوانی در سه نوبت برگزار می‌شود. مراسم چمر مخصوص افراد مرفه است و فقط مردان اجازه شرکت در این مراسم را دارند، زنان در مراسم خاص دیگری با نام «پرسه» شرکت می‌کنند.
مردم ایلام کرد هستند و به زبان کردی ایلامی، از زیر شاخه‌های کردی جنوبی، صحبت می‌کنند که نزدیک‌ترین گویش به گویش کلهری است.
صنایع‌دستی
ازجمله صنایع‌دستی ایلام می‌توانیم به قالی‌بافی، نمدمالی، احرامی بافی، گیوه‌بافی، معرق روی چوب، باف سیاه‌چادر، چپغ بافی، جاجیم‌بافی، سفالگری، قلم‌زنی روی مس، ساخت ساز سنتی اشاره کنیم.
سوغاتی
ازجمله سوغاتی‌های خوشمزه ایلام می‌توانیم به حلوای بگل، نان ساجی، بژی برساق (نوعی شیرینی محلی)، نان پیگ، نان گرده، شله لکینه اشاره‌کنیم.
غذای محلی
خورشت تره کوهی، ترخینه، کوفته سیرابی، شله امیری، قله ماسوا، مکش، گوجه پلو و گوجه پونه از غذاهای سنتی ایلام است.
جاذبه‌های گردشگری
جاذبه‌های تاریخی
ازجمله جاذبه‌های تاریخی ایلام می‌توانیم به قلعه والی و کاخ فلاحتی اشاره کنیم. قلعه والی، قلعه‌ای در خیابان پاسداران ایلام است که قدمتی برابر با دوران قاجار دارد. کاخ فلاحتی یکی از کاخ‌های ساخته شده در دوران معاصر است که هیچ تزئیناتی در آن استفاده نشده است. سنگ‌نوشته قوچعلی یکی از سنگ‌نوشته‌های قدیمی در میدان ارغوان ایلام است.
از دیگر بناهای تاریخی ایلام می‌توان از قلعه اسماعیل‌خان، قلعه توت، طاق شیرین و فرهاد، سنگ‌نوشته آشوری (گل‌‌گل)، گورستان چنار، آتشکده سیاهگل و امامزاده خاص علی یادکرد.
ایلام ۳ موزه دارد که بازدید از این موزه‌ها خالی از لطف نیست، موزه‌های ایلام عبارت‌اند از: موزه تاریخ طبیعی، موزه مردم‌شناسی، موزه تاریخ کشاورزی است.
جاذبه‌های طبیعی
مناطق دیدنی ایلام کم نیستند، ازجمله زیباترین جاذبه‌های طبیعی ایلام می‌توانیم به منطقه تفریحی چغاسبز، منطقه تنگ ارغوان، تالاب سیاب دریوش، آبشار گچان، تالاب زمزم، تالاب چکر و کوه اهوران اشاره کنیم.
