در این مقاله بعد از توضیح مختصری درباره ماه صفر، وقایع و اعمال آن به آداب و رسوم مردم مشهد در ماه صفر می‌پردازیم.

چرا ماه صفر را صفر نامیده‌اند؟

ماه صفر دومین ماه قمری پس از ماه محرم می‌باشد .
شروع آن با وارد شدن اسرای کربلا به شام مصادف می‌باشد.
در علت نامگذاری این ماه دو وجه ذکر شده است:

• صُفْرَه (زردی): به این علت که زمان نام‌گذاری این ماه مصادف با فصل پاییز و زرد شدن برگ درختان بوده است.
• صِفْر (خالی): به این علت که پس از اتمام ماه حرام مردم راهی جنگ می‌شدند و شهرها خالی می‌شد.

وقایع ماه صفر

• روز اول ماه صفر: شهادت زیدبن‌علی‌بن‌حسین در سال 121 (ه.ق)
• روز سوم ماه صفر: ولادت امام باقر علیه‌السلام در سال 57 (ه.ق)
• روز هفتم ماه صفر: شهادت امام حسن مجتبى علیه السلام – ولادت امام کاظم علیه السلام در سال 128 (ه.ق)
• روز بیستم ماه صفر: چهلمین روز به شهادت رسیدن امام حسین علیه‌السلام (اربعین حسینی)
• روز بیت و هشتم ماه صفر: رحلت پیامبر اکرم حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در سال 11 (ه.ق) – شهادت امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام در سال 50 (ه.ق)
• روز سی‌ام ماه صفر: شهادت امام رضا علیه‌السلام در سال 203 (ه.ق)

مراسم و سنت‌های پیرامون عزاداری امام حسین علیه‌السلام و حادثه عاشورا در طول تاریخ در ماه محرم و صفر برگزار می‌گردد.
آداب و رسوم این دو ماه در مناطق مختلف جهان و شهرهای ایران متفاوت است.
مشهد در ماه صفر

آغاز محرم در مشهد مقدس

جامه سیاه مشهدی‌ها

با شروع شدن محرم و ایام عزاداری، پرچم‌های سیاه، گوشه و کنار این شهر را پر کرده و بارگاه ملکوتی امام رضا علیه‌السلام سیاه پوش می‌شود. تکایا و مساجد و سر در منازل سیاه‌پوش شده و مردم جامه سیاه بر تن می‌کنند.
مشهد در ماه صفر

ایستگاه‌های صلواتی برای پذیرایی از عزاداران دایر شده و شهر حال و هوای حسینی به خود می‌گیرد. دسته‌جات عزاداری آماده برگزاری مراسم‌های خاص خود در روزهای اول تا دهم ماه محرم می‌شوند. این هیئات در خیابان‌های اطراف حرم مطهر راه افتاده و به سوی حرم رضوی می‌روند.
تکایا و مساجد با برگزاری مراسم با شکوه به استقبال این ماه رفته و مداحان و پیشکسوتان قدیمی با این شعر شروع محرم را اعلام می‌نمایند.

محرم آمد و عیشم عزا شد      حسین وارد کرب و بلا شد

سپس به ادامه مراسم با سینه زنی و نوحه خوانی پرداخته و در پایان مراسم از عزاداران به صرف شام و یا ناهار پذیرایی می‌گردد.
در بیشتر تکایا معمولاً در روز اول ماه محرم قرار بر این می‌شود که در دهه اول محرم و آخر صفر، سه نوبت مجلس روضه‌خوانی به ترتیب زیر برگزار گردد.

• صبح‌ها بعد از نماز صبح
• عصرها تا نزدیک غروب
• شب‌ها بعد از نماز مغرب و عشا

سی‌ام ماه صفر و شهادت امام رضا علیه‌السلام

در روز آخر ماه صفر، پایانی‌ترین عزاداری‌ها در شهر مقدس مشهد با شکوه هرچه تمامتر برگزار می‌گردد. جاده‌های منتهی به شهر مشهد شاهد زائرانی هست که با پاهای خسته، به پابوس سلطان خراسان می‌آیند.

آیین پیاده روی به مشهد الرضا در پایان ماه صفر از مقالتی است که برای این روز گرامی نوشته شده است.

از آیین سنتی که در بارگاه ملکوتی امام رضا علیه‌السلام در سالروز شهادتشان برگزار می‌گردد، آیین سنتی خطبه‌خوانی می‌باشد.
در آغاز این مراسم، همزمان با غروب آفتاب، خادمان این بارگاه منور، از ساختمان دارالتولیه واقع در چهارراه شهدا، با صف‌های منظم، با شمع‌هایی روشن در دست تا صحن انقلاب پیاده‌روی کرده و وارد صحن می‌شوند.
در ایوان نقاره‌خانه، در جایگاه مخصوص خدام گرداگرد صحن، رضا رضا گویان حرکت می‌کنند و به عزاداری حضرت علی‌ابن موسی‌الرضا می‌پردازند.
بعد از چند لحظه با خضوع و خشوع شمع در دست می‌نشینند.

سپس یکی از مداحان اهل بیت خطبه ویژه شب شهادت امام رضا علیه‌السلام را خوانده.
بعد از آن قاریان و حافظان قرآن، شمع به دست و لاله به دست، با حزن و اندوه در لباس خدمت، از روبرو خادمان عبور کرده و شهادت هشتمین نور هدایت را خطبه می‌خوانند.
در پایان، مراسم با گرامیداشت یاد و نام حضرت امام خمینی رحمه‌الله علیه و دعای سلامتی برای رهبر معظم انقلاب و حفظ اسلام به اتمام می‌رسد.

نذورات در ایام عزاداری

پخش نذورات در ایام محرم و صفر، از آداب و رسوم زیبا مردم مشهد می‌باشد.
در گذشته میزبانی از دسته‌های عزاداری در منازل مردم انجام می‌شد.
دسته‌های عزاداری که از شهرهای مختلف وارد مشهد می‌شدند در منازل افراد پذیرایی می‌شدند و صاحبخانه خود را موظف به خدمتگذاری از آنان می‌دانست.

شله مشهد نذری خاص مشهد ی‌ها در ماه محرم و صفر

در ایام سوگواری اهل بیت به ویژه در ماه‌های محرم و صفر علاوه بر دیگچه و شله زرد، با غذای مخصوص محلی مشهد، شله مشهدی از عزاداران حسینی پذیرایی می‌شود.

عزاداری زنان نوغان مشهد در ماه صفر

در سالروز شهادت امام مهربانی‌ها، آیین دیگری از 1200 سال پیش بین زنان نوغان مشهد، برقرار است.
زنان محله نوغان 1200 سال پیش که از شهادت مولا امام رضا علیه‌السلام باخبر شدند، مهریه‌های خود را به همسرانشان بخشیدند.
اجازه گرفتند و برای تشییع پیکر مطهر حضرت ثامن‌الحجج علیه‌السلام، راهی شدند.
این کار نیک، غریب‌نوازی و مهمان‌نوازی رنان نوغان را به نمایش گذاشته و در تاریخ ماندگار شده است.
سوگواری زنان نوغان با برنامه‌ها و مراسم متنوع از صبح شهادت آغاز، با حرکت به سوی حرم مطهر پایان می‌پذیرد.

خواستن حاجت از طریق کوبیدن درب 7 مسجد و بشارت ماه ربیع از آداب و رسوم پایانی ماه صفر در مشهد مقدس می‌باشد.