اشکال گوناگون فوتبال

اشکال گوناگون فوتبال: ضربه نواختن به توپ دور میدان

سابقه‌ی بازی‌هایی که در آن‌ها دو گروه به توپ که در اصل مثانه‌ی باد شده‌ی خوک بود ضربه می‌زدند به چین و روم باستان می‌رسید.

قواعد این بازی‌ها به مرور زمان و به تبع مکان‌ها و شرایط گوناگون تغییرات زیادی یافتند. قواعد امروزی طی چند دهه‌ی اواخر قرن نوزدهم به دنبال تلاش برای استاندارد کردن بازی‌ها در مدارس و سایر نقاط به وجود آمدند.

راگبی در مقایسه با فوتبال

براساس یک روایت مردم‌پسند ویلیام وب الیس که عضو مدرسه‌ای به نام راگبی بود در سال 1823 در اعتراض به قواعد معمول بازی با توپ، توپ را در دستش گرفت و با آن بنای دویدن را گذاشت. این عمل خلاف عرف تا 50 سال مورد توجه قرار نگرفت. به هر حال قواعد بازی همیشه تغییر می‌کردند طوری که شاید رفتار الیس دیگر خلاف قاعده تلقی نمی‌شد، اما به نظر می‌رسد این بروبچه‌های قدیمی مدرسه‌ی راگبی بودند که این بازی توأم با حمل توپ را رواج دادند و اولین باشگاه فوتبال جهان را در بیمارستان گای لندن در سال 1843 افتتاح کردند.

سال 1864 نقطه‌ی عطفی در تاریخ تکامل فوتبال بود. گسترش فوتبال به بیرون مدرسه‌ها در آن سال منجر به تاسیس اتحادیه‌ی فوتبال در لژ فراماسونری لندن شد (عبارت فوتبال اتحادیه‌ای را اینک به طور خلاصه ساکر (Soccer) یا فوتبال می‌گویند). در مورد قواعد بازی بحث‌های زیادی در گرفت و نظر باشگاه‌ها فرق می‌کرد. به ویژه در این مورد که آیا یک بازیکن می‌تواند توپ را بگیرد و با آن بدود یا نه و این که آیا بازیکن‌های حریف می‌توانند با بغل کردن و زیر پا خالی کردن و لگد زدن به ساق او جلویش را بگیرند یا نه.

اتحادیه‌ی فوتبال تصمیم گرفت این کارها را ممنوع کند و بازی را به شکل لگد زدن به توپ با پا در بیاورد. تعدادی از باشگاه‌ها که محرک‌شان باشگاه بلک هیث بود با این ادعا که این قوانین باعث حذف «شهامت و جسارت» از بازی می‌شود خود را کنار کشیدند. در سال 1871 این باشگاه‌ها در رستوران پال مال دیدار کردند و اتحادیه‌ی راگبی را به وجود آوردند. کمی بعد انگلستان و اسکاتلند در نخستین دوره‌ی بازی راگبی شرکت کردند و جدایی بین این دو شکل بازی قطعی شد. امروزه فقط دروازه‌بان در بازی فوتبال می‌تواند توپ را با دست بگیرد و قواعد سختی بر ضد کله‌پا کردن حریف وجود دارد.

در بازی‌های نخستین راگبی هدف ارسال توپ به دروازه‌ی حریف با زدن ضربه بود، اما اگر بازیکن با در دست داشتن توپ می‌توانست از خط دروازه‌ی حریف عبور کند به تیمش اجازه می‌دادند یک ضربه بدون مدافع به دروازه‌ی حریف بزند که نام‌گذاری آن به «ضربه‌ی امتحانی» از همین روست. با گذشت زمان این ضربه‌های امتحانی در گل زدن اهمیت بسیاری یافتند.

فناوری نیز تاثیر خود را اعمال کرد. برای ساختن توپ به جای پوست خوک از لاستیک ولکانیزه که برای ایجاد دوام و استحکام بیشتر با پوشش چرمینی محصور می‌شده استفاده کردند (1823). در بازی‌هایی که با پابه توپ ضربه می‌زدند از توپ گرد و در بازی‌هایی که توپ را با دست حمل می کردند از توپ دراز استفاده می‌شد (تا دست به دست کردن توپ بین بازیکنان راحت‌تر باشد).

اتحادیه در مقایسه با لیگ

راگبی به بازی‌ای با دو نوع قانون و دو هیئت مدیره تبدیل شد و قاعد مشخص در سال 1895 (و در استرالیا 1908) توسط باشگاه‌های فعال به ویژه در شمال انگلستان برای پرداخت حقوق به بازیکنان وضع شد. طی قرن بعد راگبی به صورت یک بازی آماتوری و لذا خاص طبقه‌ی متوسط باقی ماند، اما لیگ راگبی در میان طبقه‌ی کارگر حرفه‌ای و محبوب شد. این وضع تا حدودی امروزه نیز وجود دارد. هر چند بازیکنان اتحادیه‌ی راگبی که حالت ممتاز دارد اینک دارای حقوق بیشتری هستند.

زمین فوتبال

ساخت زمین فوتبال که غالبا به دلیل طرح پیچیده‌ی خطوط آن را توری آهنی می‌گفتند با راگبی آغاز شد. راگبی در کالج‌های معروف شمال شرق آمریکا در دهه‌ی 1870 رایج بود و «لیگ آیوی» نام داشت. دو ویژگی از همان ابتدا ایجاد شد، یکی این که به «ضربات امتحانی» (touchdown) امتیاز بیشتری دادند و دیگر این که تعداد بازیکنان به دنبال بازی‌های کالج ایتن (Eton) انگلستان به یازده نفر رسید.

به زودی ابداع‌هایی در بازی ایجاد شد. با تغییر قواعد در سال 1880  توپ را در اختیار یکی از دو تیم قرار دادند و تیم صاحب توپ مختار بود که از خط وسط (scrimmonge line) رو به جلو بازی کند. برای مهیج‌تر کردن بازی لازم بود تیم صاحب توپ طی 3 بار تلاش آن را حداقل 5 یارد (5/4 متر) رو به جلو حمل کند و یا آن را واگذار نماید. قاعده‌ی کنونی 4 بار تلاش برای 10 یارد (9 متر) حرکت رو به جلو است.

از سال 1906  می‌توانند توپ را به جلو پاس دهند (امری که طبق قوانین راگبی قویا ممنوع بود) و به مرور زمان توپ را به شکلی درآوردند که خاصیت آئرودینامیک بیشتری داشته باشد. از همان روزهای نخست بازیکن حامل توپ می‌توانست در برابر مدافعان تیم حریف از حمایت بازیکنان تیم خودی که جلوی او می‌دویدند برخوردار شود. این تکنیک بازی موسوم به «کوه متحرک» (Flying wedge) که از سال 1892 در هاروارد ابداع شد، باعث ایجاد آسیب‌های ورزشی بسیاری شد. طبق قانون بازی می‌شد بازیکنانی را که توپ حمل نمی‌کردند با تکل زمین زد (این کار در راگبی مجاز نیست) برخورد خشن با سد کردن راه حریف یا به سر در انداختن او از جنبه‌های مشخص این بازی است و بازیکنان ناگزیرند با استفاده از ساقپوش و کلاه‌خود از خود محافظت کنند. به مرور زمان قواعد آزادانه‌تر سبب تخصصی‌تر شدن بازی و تشکیل گروه‌های جداگانه‌ی حمله و دفاع شد.

فوتبال در سراسر دنیا

فوتبال (ساکر) اینک یک بازی جهانی است که در بیش از 200  کشور دنیا معمول است. این بازی گسترش خود را تا حد زیادی مدیون استعمار و حضور متخصصان انگلیسی در کشورهای در حال توسعه است. فوتبال آمریکایی در آمریکا طرفدار بیشتری دارد و راگبی را در بسیاری از کشورها دوست دارند. سایر انواع فوتبال عبارتند از «گالیک» (Gaelic) در ایرلند و بازی تقریبا مشابه آن موسوم به «قاعده‌ی استرالیایی» (Australian Rules) که در اواخر قرن نوزدهم ساخته شد و کریکت‌باز‌ها با انجام آن در زمستان آمادگی جسمانی خود را حفظ می‌کردند. این بازی‌ها که در زمین‌های وسیع انجام می‌شدند ترکیبی از لگدپردانی، حمل توپ و پاسکاری آن هستند.

•  منبع: کتاب چه کسی؟ چه وقت؟ چه چیزی را اختراع کرد؟، نویسنده : دیوید الیارد، ترجمه : دکتر محمد اسماعیل فلزی، انتشارات مازیار