كاشان - ايرنا - آيين هاي ماه محرم در ايران غالبا با برگزاري مجالس عزاداري همراه است اما در استان اصفهان به صورت ويژه و خاص برگزار مي شود كه از پشتوانه مذهبي و فرهنگي پرباري برخوردار است.

به گزارش ايرنا، برآيند اسناد موجود اين است كه مردمان اين ديار كهن همواره در امور ديني و مذهبي پيشتاز بوده و اهالي متدين آن ارادتي ويژه به اهل بيت عصمت و طهارت (ع) داشته اند به طوري كه برپايي برخي آيين ها در اين نقاط حتي به سده هاي نخست اسلامي باز مي گردد. 
آيين هاي محرم در جاي جاي اين استان پهناور تاريخي پس از قرنها هنوز با شكوه خاص برگزار مي شود به طوري كه ارادتمندان و عاشقان اهل بيت عصمت و طهارت (ع) را از اقصي نقاط ايران اسلامي به اين خطه مي كشانند تا جان و روح خود را در اين عزاداري ها شست و شو دهند و بهره وافر ببرند. 
كاشان از جمله شهرستانهاي اين استان واقع در 200 كيلومتري شمال اصفهان، يكي از مهمترين خاستگاه هاي شيعه بوده و اكنون با فعاليت نزديك به 700 هيات مذهبي به ويژه در ماه هاي محرم و صفر به استمرار سنت هاي محلي و حفظ آيين هاي ملي و مذهبي مانند واقعه عاشورا كمك شاياني مي كند. 

** علم گرداني 
آيين سنتي مذهبي علم گرداني درخور و بيابانك قدمتي 445 ساله دارد كه همزمان با روز تاسوعاي حسيني طبق آداب و رسوم سنتي اجرا مي شود، به گزارش ايرنا، به هنگام برگزاري اين آيين سنتي مذهبي، عطر و دود اسپند در كوچه و ورودي خانه ها به مشام مي رسد و اهالي محله با اسپند و گلاب و آب به استقبال علم مي روند. 
2 علم در خور هست كه در بالاي يكي نشانه يك دست و ديگري علامتي اسليمي است با 2 برگ تنه چوب. علم را را پارچه و دستمال هاي ابريشمي سياه بندند. 
طوق يا سر يكي از علم ها نقش تاج مانند است كه آنها بنابر نوشته روي آن، اين علم را ' سيد رضا ' فرزند ' سيد شهاب موسوي خوري ' در سال 983 قمري وقف حسينيه خور كرده است. 
علم گرداني در خور و بيابانك موروثي است كه بيشتر سادات عبادي و موسوي اين آيين را انجام مي دهند. 
هرساله در تاسوعاي حسيني علم توسط سادات براي تبرك به منازل اهالي شهر خور برده مي شود. 

**'زار خاك' 
آيين 'زار خاك' از اصلي ترين اين مراسم در خطه شرق اصفهان به شمار مي رود كه عصر تاسوعا در قلعه تاريخي روستاي قورتان برگزار مي شود. 
زار خاك به شكل معمول از روز اول تا دوازدهم محرم برقرار است، اما روز تاسوعا روز برگزاري آيين اصلي است و در اين روز جمعيت بسياري به ميدان و خيابان اصلي روستا مي‌آيند؛ در اين آيين پير و جوان، زن و مرد و همه اهالي روستا حضور دارند. 
مردم اين روستا در 2 دسته سيد شال سبز و مردم عادي به راه مي افتند و شال هاي خود را تكان داده و ذكرهايي زمزمه مي كنند. 
روز تاسوعا مراسم عزاداري ياد شده از صبح تا اذان ظهر ادامه دارد، ابتدا همه كوچه‌ ها و خيابان‌هاي خاكي با آب شسته و سپس در ميانه راه كاه پاشيده مي‌ شود تا جايي كه كاه تمامي معابر را پر كند. 
شروع آيين با گرداندن شال‌ها آغاز مي‌ شود كه به آن 'شال‌گرداني' مي‌ گويند، سپس دسته سادات شروع به حركت كرده و به دنبال آنها عموم مردم حركت مي ‌كنند و تا كمي پيش از غروب آفتاب همه روستا را مي‌ پيمايند، در طول حركت در روستا هر چند قدم، همه دسته مي‌نشيند، مشتي كاه بر سر مي‌ريزد و سپس به راه خود ادامه مي ‌دهد. 

** شبيه سازي فرات و صحراي كربلا 
شهر هرند از جمله كانون هاي اصلي عزاداري شرق اصفهان به شمار مي رود كه سوگواران زيادي را از ديگر مناطق شرقي به اين شهر مي كشاند، در آيين شبيه سازي فرات و صحراي كربلا، تمامي صحنه هاي واقعه كربلا شبيه سازي مي شود و به صورت آيين عزاداري از مكاني موسوم به قدس الحسين اين شهر به طرف حسينيه ادامه مي يابد. 
تمامي ويژگي هاي صحراي كربلا از جمله كاروان ها، اسرا، رودخانه، شهيدان و سپاه يزيد در اين شبيه سازي وجود دارد. 

** فانوس گرداني 
فانوس گرداني در شام غريبان اصلي ترين آيين كوهپايه است، حركت بزرگ عاشوراييان محله جبل و حركت به سوي امام زاده شاه ناصر نيز جلوه خاصي دارد، در كنار آن از اول محرم تا پايان دهه هر روز به نام يكي از شهداي كربلا مراسم تعزيه خواني سنتي در جوشقان واقع در اين منطقه و حسينيه با قدمت 200 سال از نسل به نسل برگزار مي شود و از شهرستان هاي اطراف هم مي آيند. 

**چاووش عزا 
آيين هاي ماه محرم در كاشان و برخي شهرهاي همجوار با نصب پرچم ها در معابر عمومي بتدريج نمايان و با حضور دسته چاووش عزا در بازار قديمي شهر در آخرين روز ماه ذي ‌الحجه به عنوان نخستين دسته عزاداري جهت آگاه كردن مردم از فرا رسيدن ماه پيروزي خون بر شمشير آغاز مي شود. 
مجالس عزاداري در كاشان از شب نخست محرم به جد در مسجدها، حسينيه ها و هيات ها آغاز مي شود و در كنار آن روزانه يكي از هيات هاي عزاداري بر اساس برنامه ريزي صورت گرفته مي تواند در بازار حضور يافته و به برگزاري آيين سوگواري حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) و 72 تن از ياران ايشان بپردازد. 
سوگواري محرم و صفر در ديار كاشان با آيين هاي ويژه اي مانند سقايي و شمع زني نيز همراه است. 

**سقايي 
افراد كه به طور معمول در عنفوان جواني با برگزاري آييني خاص به سقايي مي رسند، در قالب چهار دسته در دهه نخست محرم با بستن لنگي به كمر، انداختن مشك سقايي بر دوش و جام‌ هاي فلزي به دست در بازار كاشان بين عزاداران حضور يافته و سوگواران را به ياد لب تشنه علمدار كربلا سيراب مي كنند. 

**شمع زني 
چند گام مانده به غروب روز تاسوعا، آئين شمع‌زني با روشن كردن 72 شمع به تعداد ياران با وفاي حضرت امام حسين (ع) در 40 باب مسجد و زيارتگاه به ياد 40 منزل اسراي كربلا با حضور جمع قابل توجهي از پيروان فرهنگ عاشورايي به ويژه با استقبال بانوان كاشاني برگزار مي ‌شود. 
سوگواري گرچه در روزهاي تاسوعا و عاشوراي حسيني به اوج خود مي رسد اما پس از دهم محرم همچنان محفل ها در كاشان تا شب شانزدهم ادامه مي يابد كه به شب شش امام حسين (ع) معروف است. 

**نخل برداري و نخل بندان 
همچنين برگزاري آيين نخل‌برداري كه نمادي از تشييع پيكر پاك حضرت سيد الشهدا (ع) مي باشد، در روز عاشورا با پنج نخل سرپره، فين، باغ، كلهر و باباشرف به طور ويژه با حضور پرشور و اعتقاد خاص خيل عزاداران در كاشان و برخي ديگر از نقاط شمالي استان اصفهان برگزار مي شود. 
نمونه ديگر آن آيين سنتي- مذهبي نخل بندان در شهر زواره از توابع شهرستان اردستان در فاصله 118 كيلومتري شمال شرقي اصفهان است. 

نمونه دیگر نخل گردانی در روستای مشکنان از توابع بخش کوهپایه در کیلومتر 86 جاده اصفهان به نایین ؛ همه ساله در ایام محرم برگزاری می شود .

نخل نماد تابوت و نخل گرداني نماد تشييع جنازه حضرت سيد الشهدا (ع) و ياران ايشان است كه بتدريج با ساخت حسينيه ها و ايجاد صفه نخل، اجراي آيين نخل بندي و نخل گرداني منظم تر شد. 

اين نخل سالانه آخرين جمعه منتهي به آغاز ماه محرم از چوب تهيه و به وسيله پارچه هاي رنگارنگ پوشيده و تزيين مي شود كه بستن پارچه ها و آماده سازي آن نخل بندان نام دارد. 
بستن پارچه ها به نخل همراه با روضه هاي سنتي، ذكرها و توسل به ائمه و حضرت سيد الشهدا (ع) انجام مي شود كه ديگر افراد حاضر هم با صداي بلند همراهي مي كنند. 
اين آيين سنتي- مذهبي صبح زود همراه با زيارت عاشورا رو به روي صفه نخل و سپس پخش نذري آغاز و در پايان هم آش نذري توزيع مي شود. 
مشابه اين برنامه در اردستان شب هاي دهه نخست محرم پس از عزاداري و نخل گرداني درون حسينيه روباز راهميان انجام مي شود و مردان جوان در ميان همراهي حاضران با صداي اندوهگين و چشم هاي اشكبار، با بلند كردن نخل چند مرتبه آن را به گردش در مي آورند. 
يكي ديگر از آيين هاي زواره تعزيه خواني است كه در دهه نخست محرم در حسينيه بزرگ اين شهر اجرا مي شود، جمعيت زيادي از عزاداران تا پاسي از شب در آن شركت مي كنند. 

**جاروكشي 
اين آيين هرساله در تكيه تاريخي ارشاد علياي نطنز با حضور پيرغلامان حضرت اباعبدالله الحسين (ع) برگزار مي شود. 
پيرغلامان بيرون از تكيه جارو به دست صف مي كشند و با همراهي مردم و خواندن ذكري ويژه وارد تكيه مي شوند و يك نفر با كوزه آب جلوي بقيه حركت مي كند. 

**ذاكري، جغجغه زني و پرسه زني 
شب تاسوعا يا همان شب نهم محرم، در مسجدي به نام يسمان آيين ذاكري برگزار مي شود؛ به اين صورت كه مردم در مسجد جمع شده و نوحه‌ هايي را با آهنگ ‌ها و سبك‌ هاي ابيانه قديم با خود زمزمه مي‌كنند. 
سوگواري ابا عبدالله ‌الحسين (ع) در روز تاسوعاي حسيني با عنوان جغجغه زني در روستاي ابيانه از ديگر آيين هاي مورد توجه است؛ پس از آغاز نوحه‌خواني، صداي بهم خوردن جغجغه‌ هاي چوبي آغاز مي‌ شود كه فضاي خاصي را ايجاد مي ‌كند. 
جمع عزاداران صبح تاسوعا و عاشورا با قدام زدن در كوچه‌ ها مقابل خانه ‌هاي داراي نذري ايستاده با صداي بلند فاتحه‌اي مي‌خوانند و سراغ خانه بعدي مي‌روند. 

**نان عباسعلي 
نذري به ويژه توزيع خوراكي ها و نوشيدني ها يكي از آيين هاي مشترك در نقاط شمالي استان اصفهان است كه از جمله در اين زمينه مي توان به نذر شير و پختن ناني در روز تاسوعا با نام نان عباسعلي در كاشان و آران و بيدگل اشاره كرد. 
مردم آران و بيدگل در شب تاسوعا ديگ هاي نذري نوعي حلوا (به زبان محلي ترحلوا) را برپا مي كنند و پاي اين ديگ ها به راز و نياز و طلب حاجت مي پردازند. 
صبحگاه، عزاداران با اين ترحلوا و ناني كه مردم روز تاسوعا به نام حضرت ابوالفضل العباس (ع) مي پزند (نان عباسعلي) پذيرايي مي شوند. 

**سنج زني 
شهرستان آران و بيدگل با بيش از 120 هيات مذهبي، از ظرفيت زيادي در زمينه آيين ‌هاي سنتي برخوردار است كه از جمله آنها مي توان به سنج زني اشاره كرد. 
آيين سنج زني يا نمايش سنگ زدن گروهي در مخالفت با سپاه شمر براي تاختن با اسب ها بر پيكر بي جان شهداي كربلا مي باشد. 
گروهي به شكل نمادين در اين آيين با چوب هايي كه سنگ يا سنج ناميده مي شود، به حركت درآمده و اشعار خاصي را با گويش محلي زمزمه مي كنند. 

**سقاخواني 
سقاخواني از ديگر آيين هاي سنتي است كه ارادتمندان به حضرت امام حسين (ع) در حالي كه با يك دست مشك آب و با دست ديگر كاسه اي در دست دارند، به ياد تشنه لبان كربلا، عزاداران حسيني را سيراب مي كنند. 

**آيين خيل عرب 
خيل عرب از ديگر آيين هاي عزاداري شهرستان آران و بيدگل است كه در روزهاي 11 و 12 محرم در شهر نوش آباد برگزار مي شود كه نماد حركت طايفه بني اسد براي خاكسپاري پيكرهاي بر زمين مانده شهدا در صحراي كربلا است. 
اين آيين به صورت نمادين در نوش آباد اجرا مي شود و در آن گروهي عزادار در حالي كه لباس سفيد عربي بر تن دارند، با ضربات موزون ني هاي چوبي، اشعار موزون مي خوانند و ژرفاي اندوه خود را به نمايش مي گذارند. 

** طوق گرداني 
مردم شهر ابوزيدآباد از توابع آران و بيدگل نيز پس از يك دهه عزاداري و سوگواري در حسينيه ها و تكايا، صبح روز عاشورا به برگزاري آيين هاي طوق گرداني و نخل برداري مي پردازند. 
بزرگترين ميدان گاه كهن ابوزيدآباد به نام ميدان اعتمادي روز دهم ماه محرم هر سال ميزبان آيين نخل برداري، طوق گرداني و ذوالجناح گرداني است و هنگام اجراي هر پرده از رويدادهاي روز عاشورا به صورت نواخواني جمعي و سنتي در ميانه ميدان خوانده مي شود. 

**كتل 
كتل زيباترين و باشكوه ترين آيين شهر نوش آباد در روز عاشوراست. 
نوش آبادي ‌ها كتل را نماد علي اصغر مي دانند، گر چه اين سنت با آيين هاي بركت بخشي، باران خواهي و حاصلخيزي ايراني كه كودكان در آن نقش محوري دارند، ارتباط اساسي دارد. 
كتل كودكي است كه روز عاشورا بر اسبي تزيين شده، مي ‌نشانند كه البته ترتيبش چنين است كه پيش از تولد كودك نذر مي كنند تا اگر نوزاد پسر شود، در نخستين يا دومين عاشوراي پس از تولدش كودك را كتل كنند. 
رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي آران و بيدگل در گفت و گو با ايرنا بيان كرد: آيين هاي عزاداري سنتي مانند چاووش خواني، سنج زني، العطش، خيل عرب، سقايي و حتي نذرها و اطعام عزاداران در اين منطقه از يك پشتوانه فكري و فرهنگي پرباري برخوردار است. 
ميثم نمكي افزود: براي نمونه آيين سنتي تعزيه در آران و بيدگل در زمان آل بويه بسيار رايج بوده و تعزيه خوانان نامي با برپايي آيين هاي تعزيه خواني در مسجدها و تكيه ها، واقعه كربلا را براي مردم بازگو مي كردند. 
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آران و بيدگل گفت : آيين هاي عزاداري محرم در منطقه شمال استان جايگاه ويژه اي دارد، همچنان كه تاكنون هشت آيين مذهبي و عاشورايي تنها از اين شهرستان در فهرست آثار ملي جاي گرفته است. 
مجيد نوري با اشاره به ثبت سقاخواني، شمع گرداني، سنج زني، خيل عرب، روز عاشوراي ابوزيدآباد و همچنين پخت نان عباسعلي، قهوه و حلوا شيره، گوناگوني اين آيين ها را فرصتي بي مانند براي ترويج و توسعه گردشگري مذهبي در نقاط شمالي استان اصفهان برشمرد. 
وي تصريح كرد: آيين ها و سنت هاي گوناگوني در اين منطقه وجود دارد كه حامل هزاران سال فرهنگ و معنويت مردمانش است و ثبت آنها به عنوان مولفه هاي هويت بخش حتي اهميتي جهاني دارد.