«دارندگی» و «برازندگی»

انسان، دارای نعمت‏های مختلفی است. تمامی دارایی‏های انسان، از آن خداوند است. دارایی انسان‌ها گاه اکتسابی و گاه غیر اکتسابی است. جوانی، حیات، احترام، شهرت و اعتبار، محبت پدر، مادر و دوستان، تحصیل و علم‌اندوزی در رشته‏های مختلف دینی، از دارایی‌های باطنی است. دارایی‏ها گاه ظاهری است؛ مانند: چشم، گوش، سلامتی، زیبایی، ذکاوت، هوش، استعداد، پیشرفت، حافظه و... در ضمن همه این‌ها دلی نیز اعطا شده است. گاه این دل را به شخص یا افرادی که خوب یا بد هستند، وابسته می‏کنیم.

همه چیزها از آن خداست

نکته مهم آن است که توجه کنیم آن‌چه داریم، از آن ما نیست. مثلاً درس‌خواندن، باید به تلاش من باشد، و یا اعتبار بازار، زحمت می‏طلبد. برخی هم بدون تلاش من است، مانند حافظه و زیبایی. برخی نعمت‏ها هم کسبی است و هم جبری؛ مانند عزتی که انسان در جامعه می‏یابد. آیا این‌ها از خود ماست؟! آیا پول، زیبایی، جوانی، دل، محبت، ولایت اهل بیت و... از خود ماست؟ آیا به‌راستی مسلمانی و خداپرستی‏مان از ماست؟ آیا فرزند ما برای خودمان است؟

اگر به این نکته توجه کنیم و آن‌را باور کنیم بسیاری از رذائل اخلاقی ما درمان خواهد شد. همه ما این نکات را می‏فهمیم و می‏پذیریم، ولی باور آن مهم است. گمان نمی‏کنم کسی بگوید من زیبایی‏ام از خودم است. چون انسان خود می‏یابد که مال او نیست. اگر هم کسی چنین بگوید، کسانی که آن‌را می‏شنوند، به او می‏خندند. واقعاً کسی هست که چیزی داشته باشد و به‌راستی برای خودش باشد؟ ما هر چه داریم از آن خداوند است. اگر دل داریم، برای دیگری است. توفیق انجام‌دادن کارهای خوب، برای دیگری است.

«دارندگی» و «برازندگی» در جایی است که آن چیز از آن ما باشد. زیبایی ما اگر برای خودمان بود، می‏توانستیم هر کاری خواستیم، انجام دهیم اما اگر برای دیگری است، باید امانت‌داری کرد. ببینیم چه اندازه به چشمان ما اجازه دیدن داده است؟ آیا می‏توان هر سی‌دی و صفحه اینترنتی را دید؟ اگر فهمیدیم از این دارایی‏ها چگو‌ نه استفاده کنیم و باور کردیم این همه دارایی برای خداوند است، همه رذائل و نفسانیت‏ها درمان می‏شود. مثلاً در اخلاق بعد از بحث اخلاص، مقابلات آن را نام می‏برند. یکی از آن‌ها ریاست. یعنی در ریا، هم خداوند و هم دیگران را قصد می‏کنیم. زرنگ‏ها می‏گویند هم خدا و هم خرما. یعنی «دوگانه‌پرستی». اگر باور کردم که مردم کاره‏ای نیستند مالک الملوک، کس دیگری است، دیگر ریا نخواهم کرد. دروغ نیز نخواهم گفت.

اعمال حجاب آفرین

رسیدن به خدا بسیار آسان است چون خداوند، خود به ما نزدیک است؛ «نحن أقرب الیه من حبل الورید؛ ما از رگ‏گردن به او نزدیکتریم». گویا ارتباط ما با خدا این‌گونه است که اگر خدا در نقطه‏ای از روی زمین ایستاده باشد و من پشت او باشم، باید دور کره زمین راه بروم، تا به او برسم! و حال آن‌که اگر روی خود را برگردانم، خیلی آسان‏تر به او می‏رسم. گاه خود ما اعمال و کارها را سخت می‏کنیم!

امام سجاد علیه‌السلام می‏فرماید: تو از خلق خود پنهان نیستی، مگر این‌که اعمال خراب آن‌ها میان تو و آن‌ها فاصله ‏شود. یکی از آن اعمال همین است که اشتباه می‏رویم و دور کره زمین را می‏چرخیم، ولی روی خود را بر نمی‏گردانیم. «وجه‌اللهی که اولیا به آن رو می‏کنند، کجاست؟» هر طرف روکنیم، وجه اللّه همان طرف است. فقط باید روکنیم!

من می‏پذیرم که آن‌چه داریم زیبا و خوب است. عشق، محبت، سوز و... همه حرف‌هایی که شما بهتر از من می‏دانید، آیا برای ماست یا برای دیگری است؟ آن دیگری، جز خداوند است؟ اگر برای اوست، پس بنگریم که چه‌گونه از آن استفاده می‏کنیم.

کلید درمان رذائل همین است؛ اگر خدا را باور کنم، دیگر دزدی و غیبت نمی‏کنم. حسودی نمی‏کنم. مثلاً اگر دوستان تعریف می‏کنند که آقای فلانی خیلی مرد خوب و باسوادی است، فوراً می‏گوییم: «بله! اما موفق به نماز شب نیست!» این گفته یعنی: من موفّقم! می‌خواهم او را زمین بزنم؛ چون فکر می‏کنم، بناست محبوب‏تر از من شود! اگر دنبال محبوبیت هستیم، باید دیگران را رها کنیم و دنبال کسی که محبوبیت را اعطا می‏کند، برویم.

اگر با این دیدگاه جلو رفتیم، خواهیم دید که ترسی از گذشته و آینده نداریم. راحت زندگی می‏کنیم، چون یکی هست که همه کاری از او برمی‏آید. فقط کافی است من اندکی ارتباط داشته باشم.

گفتاری از حجةالاسلام دکترمرتضی آقاتهرانی