پیشگیری بهتر از درمان!

افراد با یکدیگر فرق دارند. هیچ دو انسانی را نمی توان یافت که در خلق وخو، عادات، سلایق، ویژگی های شخصیتی و... مانند هم باشند. زن و شوهر نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ افزون بر اینکه تفاوت های...

پیشگیری بهتر از درمان!

۱. چگونه از مشاجره در خانواده پیشگیری کنیم؟
۲. پذیرش تفاوت ها چگونه می تواند به جلوگیری از اختلافات خانوادگی کمک کند؟
۳. رابطۀ تنظیم درست نقش ها و مسئولیت ها با بروز جر و بحث ها چیست؟
۴. چگونه می توان حال و وضعیت یکدیگر را مراعات کرد؟

روش های پیشگیری از شروع اختلافات
برای آنکه بگو مگو در خانواده روی ندهد، لازم است زن و شوهر نکاتی را رعایت کنند. مهم ترین این نکات عبارت اند از:

۱. اعتراف به اشتباه و عذرخواهی
هیچ یک از ما معصوم از خطا و اشتباه نیستیم. هر کسی ممکن است در حق دیگران بدی کند. مهم این است که هنگام پی بردن به خطا، به اشتباه خود اعتراف کنیم و از کسی که در حق او بدی کرده ایم، عذر بخواهیم. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: « المَعذِرَةُ بُرهانُ العَقلِ».[1] عذرخواهی، دلیل عاقل بودن است.

ممکن است مرد بر اثر خستگی یا عصبانیت بیجا، با همسر خود تندی کند یا با برخورد نامناسب یا کوتاهی در انجام وظیفه، اسباب ناراحتی شوهر خود را فراهم آورد. عذرخواهی، جلوی بسیاری از کدورت ها، دل خوری ها و درگیری ها را در خانواده می گیرد و از کاهش صمیمت میان آن ها جلوگیری می کند.

۲. مدارا و گذشت
یکی از عوامل کلیدی در افزایش صمیمیت و جلوگیری از نزاع در خانواده، گذشت و چشم پوشی از خطای همدیگر است. چنان که گفته شد، ما انسان ها مصون از خطا نیستیم؛ حال اگر کسی با یک خطای طرف مقابل، عصبانی شود و درصدد تلافی و مقابله به مثل برآید، خانواده به جهنمی سوزان تبدیل می شود که تحمل آن برای هیچ یک از زن و شوهر ممکن نیست، اما اگر به جای تلافی کردن، فرد بردباری نشان دهد و بدی همسر را ببخشد، نه تنها مشاجره ای روی نخواهد داد؛ بلکه صفا و صمیمیت آن ها نیز افزایش می یابد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «تَعافَوا تَسـقُطِ الضَّغائنُ بَینَکُم.»[2] (از خطای یکدیگر گذشت کنید تا کینه هایتان از بین برود.) امام صادق (علیه السلام) نیز فرمودند: «ثَلاثَةٌ مِنْ مَکارِمِ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ: تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَحْلُمَ إِذا جُهِلَ عَلَیْکَ.»[3] سه چیز از صفات نیک دنیا و آخرت است: ۱. کسی را که بر تو ستم روا داشته است، ببخشایی؛ ۲. به کسی که پیوند خود را با تو قطع کرده است، بپیوندی ۳. آنگاه که کسی از سر نادانی با تو بدی کرد، بردباری کنی.

۳. پذیرش تفاوت ها
افراد با یکدیگر فرق دارند. هیچ دو انسانی را نمی توان یافت که در خلق وخو، عادات، سلایق، ویژگی های شخصیتی و... مانند هم باشند. زن و شوهر نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ افزون بر اینکه تفاوت های جنسیتی نیز بر تفاوت های آنان افزوده است. در خانواده یکی از زن و شوهر پُرحرف است و دیگری کم حرف؛ یکی درون گراست و گوشه گیر و دیگری برون گرا و اجتماعی؛ یکی از آبگوشت خوشش می آید و دیگری از پلو؛ یکی پُرخواب است و دیگری کم خواب؛ یکی وقت شناس است و دیگری وقت نشناس و... .

پیداست که کوشش برای عوض کردن خلق وخوی همسر و اصرار بر خواستۀ خود، در بسیاری از این موارد، به کشمکش و نزاع می انجامد. تنها راه درست برخورد با تفاوت ها شناختن آن ها و سپس پذیرش و کنار آمدن با آن هاست. در این صورت، تفاوت ها نه تنها آزاردهنده نیستند؛ بلکه به بالندگی و شکوفایی خانواده نیز کمک می کنند.

۴. ابراز محبت و افزایش صمیمیت
عشق و محبت زن و شوهر به یکدیگر، جزء جدایی ناپذیر زندگی خانوادگی و از شروط اساسی دوام و بقای کانون گرم خانواده است. زن و مرد باید از آغاز، زندگی مشترک را به گونه ای پی ریزی کنند که به یکدیگر علاقه مند باشند. در این صورت، هیچ عاملی نمی تواند در پیوند استوار خانواده خللی وارد سازد. دوستی زن و شوهر با هم، ریشۀ بسیاری از اختلافات و مشاجرات را قطع می کند. در حدیثی آمده است که خداوند متعال به حضرت داوود (علیه السلام) فرمود: «مَن أحَبَّ حَبیبا صَدَّقَ قَولَهُ و مَن رَضِیَ بحَبیبٍ رَضِیَ فِعلَهُ و مَن وَثِقَ بحَبیبٍ اعتَمَدَ علَیهِ... .»[4] ای داوود، کسی که دیگری را دوست بدارد، سخنش را تصدیق می کند و کسی که از دوستی با شخصی خشنود باشد، رفتارهای او را نیز خوش می دارد و کسی که به دوستش اطمینان داشته باشد، به او اعتماد می کند.
بنابراین زن و شوهری که یکدیگر را دوست بدارند و با هم صمیمی باشند، به هم با خوش بینی می نگرند و در نتیجه زمینه ای برای سوءتفاهم و بدبینی که ریشۀ بسیاری از اختلافات و مشاجرات است، میانشان وجود ندارد. چنین زوجی همیشه با خوش رویی و شادمانی با هم رفتار می کنند؛ به هم احترام می گذارند و اسباب آزار و اذیت و عصبانیت یکدیگر را فراهم نمی آورند. همۀ این امور، جایی برای مشاجره و اختلاف میان آنان باقی نمی گذارد.

۵. رعایت ادب و احترام متقابل و پرهیز از توهین به یکدیگر
هر انسانی به شخصیت خویش علاقه مند است و از خدشه دار شدن آن می رنجد. بی توجهی به این موضوع سبب گسستن رشتۀ محبت و ایجاد فاصله میان افراد می شود. حفظ حرمت و شخصیت دیگران، در گروِ احترامی است که در برخوردها از انسان نمایان می شود.

رعایت این مسئله، به ویژه از سمت کسانی که با هم انس و الفتی دارند، موجب استحکام دوستی و گرمی روابط خواهد شد. ازاین رو، اهل بیت (علیهم السلام) به این امر توصیه کرده اند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیُکْرِمْ جلیسه.»[5] کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید به همنشین خود احترام بگذارد.
هرگز نباید به بهانۀ ارتباط صمیمانه و تماس نزدیک و خصوصی با دیگران، از احترام گذاشتن به آنان غفلت ورزید. زن و شوهر به دلیل ارتباط بسیار نزدیکی که با هم دارند، بیش از همه موظف به رعایت احترام متقابل و حراست از شأن و منزلت یکدیگرند. امام سجاد (علیه السلام) در رسالۀ حقوق، دربارۀ حق همسر بر مرد می فرمایند: «و أمّا حَقُّ الزَّوجَةِ فَأن تَعلَمَ أنَّ اللّه َ جَعَلَها لکَ سَکَنَا واُنساً فَتَعلَمَ أنَّ ذلِکَ نِعمَةٌ مِنَ اللّهِ عَلَیکَ فَتُکرِمَها و تَرفُقَ بِها.»[6] و اما حق زن بر تو آن است که بدانی خداوند او را مایۀ آرامش و انس تو قرار داده است و این را بدان که او نعمتی از جانب خدا برای توست، پس او را اکرام کن و با وی مهربان باش.
امام صادق (علیه السلام) نیز دربارۀ اکرام شوهر از سوی همسر می فرمایند: «سَعیدَةٌ سَعیدَةٌ اِمْرَأَةٌ تُکْرِمُ زَوْجَها وَ لا تُؤْذیهِ وَ تُطیعُهُ فِى جَمیعِ اَحْوالِهِ.»[7] سعادتمند آن زنی است که شوهرش را اکرام و احترام می کند و در همه حال از او اطاعت می کند.
در برابر توهین و بی حرمتی زن و شوهر به یکدیگر، افزون بر اینکه خود عملی بسیار ناپسند است، صمیمیت میان آنان را زایل می کند و زمینۀ درگیری و مشاجرۀ آنان را فراهم می سازد. ازاین رو، امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ یُقَالَ لَکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ الطَّعَّانَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ... .»[8] به مردم نیکوترین چیزی را که دوست دارید به شما بگویند، بگویید. همانا خداوند انسان نفرین گر، ناسزاگو و طعنه زننده به مؤمنان را که دائم در حال فحش دادن است، دشمن می دارد.

۶. کاستن توقعات
از عوامل مهمی که در استحکام و استمرار روابط صمیمانه و محبت آمیز نقشی بسزا دارد، پرهیز از خواسته های بیجایی است که بدون در نظر گرفتن امکانات طرف مقابل، بر او تحمیل می شود و او را دچار مشکلات گوناگون می سازد.
اگر انسان، خواهان محبتی است که ملامت و سرزنشی در آن نباشد، باید از تحمیل هر نوع خواهشی که بیرون از حد توان طرف مقابل و زمینه ساز بدبینی و دل سردی طرف مقابل است، بپرهیزد.
با کمی تأمل می توان دریافت که خاستگاه بسیاری از اختلاف ها و کشمکش های خانوادگی، انتظارات غیرمنصفانه و غیر واقع بینانه است. به خدمت گرفتن همسر برای ابتدایی ترین کارهای شخصی روزمره، بهانه گیری و درخواست های پیاپی زن در زمینۀ تهیۀ لباس و مسکن و ماشین، بدون در نظر گرفتن توانایی مالی مرد که با هیچ معیار شرعی و اخلاقی سازگار نیست، از مواردی است که موجب بروز دعوا و کشمکش در خانواده می شود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «أَیُّما اِمَرأَةٍ لَم تَرفِقْ بِزَوجها وَ حَمَلَتهُ عَلی ما لایَقدِرُ عَلیهِ و مالا یُطیقُ لَم تَقبَلِ مِنها حَسنةً وَ تلقیَ اللهَ وَ هُو عَلیها غَضبانُ.»[9] هر زنی که بر شوهر خود دل سوزی نکند و او را به کارهایی خارج از توان و طاقتش وادارد، هیچ عمل نیکی از او پذیرفته نمی شود و در قیامت خدا را درحالی که بر او غضبناک است، ملاقات می کند.

۷. احساس مسئولیت و عمل به وظایف در قبال همسر و خانواده
یکی از مهم ترین عوامل سعادت خانواده، وجود روحیۀ مسئولیت پذیری در زن و شوهر است. آنان باید به این موضوع توجه داشته باشند که در برابر همسر و خانواده مسئول اند و باید به وظایف خود عمل کنند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «الا کُلُّکُمْ راعٍ وَ کُلُّکُم مَسئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ... والرَّجُلُ راعٍ عَلی اَهل بَیْتِهِ وَ هُوَ مَسئُولٌ عَنْهُمْ فالمَرْأةُ راعِیَةٌ عَلی بَیْتِ بَعْلِها وَ وَلَدِها وَ هِیَ مَسْئُولَةُ عَنْهُمْ... .»[10] بدانید که همۀ شما محافظ [آن چیزی] هستید [که باید از آن محافظت کنید] و [دربارۀ آن] بازخواست خواهید شد... و مرد، حافظ خانواده اش است و دربارۀ آن ها مسئول می باشد و زن، حافظ و نگهبان خانواده و فرزندان شوهرش است و دربارۀ آنان مسئول است... .
داشتن احساس مسئولیت بر همۀ جنبه های زندگی تأثیری بسزا دارد. اگر زن و شوهر به وظایف خود عمل کنند، زندگی در مسیر مطلوب خویش قرار می گیرد و زندگی شان رونق می یابد.
نظام خانوادگی مطلوب، نظامی است که در آن هریک از زن و مرد حدود وظایف خود را بشناسند و در حسن انجام آن بکوشند. انجام وظایف خانوادگی سبب احساس اطمینان و آرامش در همسران می شود و ایشان را به زندگی امیدوار می سازد. بدین ترتیب، ریشۀ هرگونه اختلاف و نزاع برکنده می شود. برعکس، هر گونه کوتاهی در این زمینه افزون بر پایمال کردن بخشی از حقوق اعضای خانواده، پیامدهای ناگواری خواهد داشت که کمترین آن ها وقوع نزاع و مشاجره و رخت بستن صمیمیت و آرامش از خانواده است.
مردی که در برابر مسئولیت های خانوادگی سهل انگار است و از زیر بار ادارۀ زندگی شانه خالی می کند و با تن آسایی خانواده را در معرض فقر اقتصادی قرار می دهد یا زنی که با کوتاهی در انجام وظایف خویش موجب نارضایتی شوهرش می شود، در حقیقت بزرگ ترین ضربه را به خوشبختی خانواده وارد می سازد.

۸. تنظیم درست نقش ها و مسئولیت ها
از امور مهم در احساس رضایت زوجین از زندگی خانوادگی و سلامت رابطۀ زناشویی، تنظیم درست نقش ها و مسئولیت ها در خانواده است. در برخی خانواده ها، همسران برای گرفتن امتیاز از یکدیگر درگیر تلاش های پُردامنه ای می شوند. این تلاش ها به زندگی زناشویی آسیب می زند. آن ها می باید تلاش برای امتیازخواهی های نابخردانه و نادرست را کنار بگذارند. خانواده، همان طور که قرآن کریم می فرماید، بر پایۀ مهر و محبت و مودت بنا شده است: «وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً» [11] (و [خدا] میان شما [همسران] دوستی و محبت قرار داد.
بنابراین، برخورد زن و شوهر باید با مهر و محبت باشد، نه درگیری و کشمکش و رقابت. این برخوردها می باید بر اساس تنظیم مسئولیت ها و تعیین جایگاه زن و مرد در چارچوب نظام یک پارچۀ خانواده باشد، نه بر پایۀ قدرت طلبی و فزون خواهی و فقط در این صورت است که زن و مرد به امتیازهای سازنده و لازم خویش دست می یابند.

زن و شوهر نه تنها نباید بر سر فزون طلبی و امتیازخواهی های نابجا با یکدیگر نزاع کنند؛ بلکه باید هر یک به جایگاه دیگری و امتیازهای مخصوص به وی احترام بگذارد و او را در احساس قدرتمند بودن و رضایت و کفایت یاری کند. کمک هر یک از همسران به دیگری در احساس رضا و قدرتمندی در خانواده، آنان را در استفادۀ متعهدانه از امتیازات یاری خواهد کرد.
همسران باید بدانند که احساس هیچ کاره بودن هر یک از آنان در خانواده، یک علامت هشدار است و دیر یا زود آنان را به سوی قدرت طلبی تجاوزکارانه و نافرجام سوق می دهد. وقتی همسران بر سر قدرت باهم نزاع می کنند، آن را به گونه ای به کار می برند که برای روابط زناشویی زیان بخش خواهد بود.

۹. مراعات حال و وضعیت یکدیگر
همۀ ما در موقعیت هایی عصبی، ناراحت یا نگرانیم. در این حالت، حوصلۀ حرف زدن یا شنیدن کوچک ترین اعتراضی را نداریم و با کمترین عاملی ناراحت شده، پرخاش می کنیم. برای نمونه، مردها عصرهنگام که خسته به خانه برمی گردند یا هنگام درگیری با مشکلات شغلی یا مسائل مالی عصبی و بی حوصله اند. همچنین زن ها پس از انجام کارهای روزانه یا در ایام عادت ماهانه یا بارداری، زودرنج و عصبی اند و با کوچک ترین موضوعِ ناملایمی از کوره درمی روند جروبحث می کنند. زن و شوهرها باید زمان های تنگی خُلق همسر را شناسایی کنند و در آن موقعیت ها با طرف مقابل مدارا کنند و با او مهربان باشند و از دامن زدن به مسائل تنش زا بپرهیزند.
مثلاً زن ها چند روز مانده به شروع عادت ماهیانه ممکن است عصبی، زودرنج، بی حوصله و بی نشاط شوند. اکثر خانم ها در چنین وضعی به کلی دچار اضطراب می شوند و با کوچک ترین علتی به جروبحث می پردازند. کمردرد و دل درد نیز از مشکلات معمول عادت ماهیانه است. پس ازآنکه عادت ماهیانۀ آن ها شروع شد، به دلیل خونریزی های زیاد بدنشان دچار کمبود آهن می شود. بر اثر کاهش آهن بدن، زن ممکن است دچار خستگی مفرط و کلافگی شود و با کوچک ترین حرفی اشک بریزد. به این نکته نیز توجه داشته باشید که خانم ها به دلیل تغییرات ناگهانی در هورمون های استروژن و پروژسترون بدنشان در این دوره بسیار حساس می شوند و حتی ممکن است از شوهرشان بدشان بیاید و دوست نداشته باشند با او صحبت کنند. در این حالت مرد باید همسرش را راحت بگذارد و نگران او نباشد؛ زیرا او خود به حالت طبیعی بازخواهد گشت. مرد باید در این مدت با او بسیار مهربان باشد و مراقبت های کافی را در حق وی به جا آورد. فقط کمی، زمان لازم است که همسرش از این مرحله بگذرد و به حالت طبیعی بازگردد.
نمونۀ دیگر، عصبی بودن یکی از زوجین است. در این حالت، طرف دیگر باید بکوشد با درک موقعیت، از عصبانی کردن او بپرهیزد و با سکوت و با خویشتن داری، او را در مهار هیجان خویش یاری رساند. پس از فروکش کردن خشم و عصبانیت، می توان در فرصتی مناسب با همسر خود به گفت وگو نشست و او را از تکرار این گونه برخوردها برحذر داشت. معمولاً اشخاص عصبی در مواقع خستگی و ناراحتی زمینۀ بیشتری برای عصبانیت دارند و مراعات حال آن ها در این مواقع ضروری تر است.

منبع: کتاب هوای فاصله سرد است؛ مجتبی حیدری


-------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1]. جمال‌ الدین ‌محمد خوانساری، شرح غرر الحکم، ج۱، ص۱۳۳، ح۴۹۷.
[2]. محمد محمدی ری‌ شهری، میزان الحکمه، ج۶، ص۳۶۷.
[3]. محمد بن ‌یعقوب کلینی، کافی، ج۳، ص۱۰۷.
[4]. محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۴، ص۴۲.
[5]. محمد محمدی ری‌ شهری، میزان الحکمه، ج۸، ص۳۷۱.
[6]. محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۱، ص۴.
[7]. همان، ج۱۰۰، ص۲۵۳.
[8]. همان، ج۶۵، ص۱۵۲.
[9]. محمد بن ‌الحسن الحرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۲۱۱.
[10]. ورام‌ بن ‌ابی ‌فراس اشتری، مجموعۀ ورام، ج۱، ص۶.
[11]. روم:21.