اشعۀ ایکس، نوعی موج، از انواع تابش الکترومغناطیسی است و طول موجی کوتاه تر از امواج یو وی (UV) دارد.

اشعۀ ایکس

پدربزرگ من علاوه بر آلبوم عکس های خانوادگی و عکس های سیاه وسفید خیلی قدیمی اش، آلبوم دیگری هم دارد: آلبوم عکس های رادیوگرافی اش، همان عکس های بزرگ سیاه وسفید و طلقی که از استخوان دست وپا گرفته می شود. پدربزرگم کلکسیونی از عکس های رادیوگرافی دارد: از شکستگی استخوان پای بابایم، وقتی که چهارده ساله بوده و از روی دوچرخه زمین خورده است تا عکس های کوچک رادیوگرافی دندان های مادربزرگم که هرکدامشان، اندازۀ یک عکس سه درچهار هستند. به نظر خنده دار می آید که پدربزرگم این همه عکس رادیوگرافی نگه می دارد؛ اما انگار این عکس ها، برایش دستِ کمی از عکس های آلبوم خانوادگی ندارد!
آیا تابه حال شده است از خودتان بپرسید: «عکس های رادیوگرافی چطور درست می شوند؟» الان ما به شما می گوییم که این عکس ها، چطور درست می شوند.
اشعۀ ایکس چیست؟
اشعۀ ایکس، نوعی موج، از انواع تابش الکترومغناطیسی است و طول موجی کوتاه تر از امواج یو وی (UV) دارد. همان طور که می دانید، نمی توان این امواج را با چشم دید؛ اما می توانند از اجسام جامد عبور کنند.
بدن از قسمت های مختلفی مثل پوست، عضله، بافت و استخوان تشکیل شده است. اشعۀ ایکس می تواند از تمام این قسمت ها عبور کند به جز استخوان؛ چون بسیار متراکم است. اگر پشت بدن، برگۀ مخصوصِ عکس اشعۀ ایکس بگذاریم، آن وقت اشعۀ ایکس می تواند از تمام بافت های بدن عبور کند و به برگه ای برخورد کند که پشت بدن قرار گرفته است . از برخورد اشعه به آن برگه، کل صفحه سیاه می شود و فقط قسمت هایی در صفحه، شفاف باقی می مانند که اشعۀ ایکس نتوانسته است از آن ها عبور کند، یعنی همان استخوان ها.
چه کسی اشعۀ ایکس را کشف کرد؟
آقای ویلهلم رونتگن، فیزیک دان آلمانی، اشعۀ ایکس را کشف کرد و چون نمی دانست که این پرتو چیست، اسم آن را موقتاً ایکس (X) گذاشت؛ اما همین اسم، برای همیشه روی این اشعه باقی ماند. اولین عکسی که با اشعۀ ایکس گرفته شد، از دست همسر این دانشمند بود که می توانیم انگشتر همسرش را به خوبی در عکس ببینیم.

آیا اشعۀ ایکس استفاده های دیگری هم دارد؟
بله. اشعۀ ایکس علاوه بر استفاده در علم پزشکی، استفاده های جالب دیگری هم دارد؛ به طور مثال، باستان شناسان با استفاده از اشعۀ ایکس، به حقایق جالبی راجع به فراعنۀ مصر دست پیدا می کنند. پادشاهان مصر که به آن ها فرعون هم می گفتند، بعد از مرگ، در مقبره ای ویژه و با تزیینات زیادی دفن می شدند. باستان شناسان، این مقبره های بزرگ و خاص را با استفاده از اشعۀ ایکس بررسی می کنند. گاهی به وسیلۀ همین اشعه، بیماری خاصی که باعث مرگ پادشاه مصری شده است را حدس می زنند و گاهی به وسیلۀ اشعۀ ایکس، متوجه می شوند که علاوه بر بدن فرعون، وسایل زینتی مثل گردن بندهای طلا و اجسام گران بهای دیگری هم، در تابوت وجود دارد.
استفادۀ دیگر اشعۀ ایکس، در نقاشی های قدیمی و باارزش نقاشان است. مختصصان نقاشی های قدیمی، با قراردادن نقاشی ها در معرض اشعۀ ایکس، متوجه نکات مهمی راجع به نقاشی می شوند؛ مثلاً متوجه می شوند که جنس کاغذ چیست. آیا روی نقاشی اصلی، اصلاحات صورت گرفته است یا خیر و درنهایت، متوجه می شوند که این نقاشی، اصل است یا تقلبی.
آیا اشعۀ ایکس برای بدن ضرر دارد؟
بله. اگر مدتی طولانی در معرض این اشعه های بسیار ریز قرار بگیریم، می تواند موجب بیماری شود. زمانی که این اشعه به تازگی کشف شده بود، مردم برای ازبین بردن موهای بدنشان، از این اشعه استفاده می کردند و از خطرات آن آگاه نبودند؛ اما بعد از مدتی که پزشکان و فیزیک دانان متوجه خطرهای این کار شدند، این روش را ممنوع کردند. بااین حال، این اشعه برای بیماران، بسیار مفید بوده است، تا جایی که نمی توان به دقت گفت تا به حال، جان چند انسان به خاطر این اشعه نجات پیدا کرده است؛ پس می توان گفت نجات بخش بودن این اشعه، آن قدر چشمگیر است که مضرات آن به چشم نمی آید.
رادیوگرافی یا رادیولوژی؟
یادتان هست که دربارۀ عکس های رادیوگرافی پدربزرگم گفته بودم، اینکه چقدر دوستشان دارد و تاریخ همه شان را می داند؟ عکس های رادیوگرافی و اشعۀ ایکس، با همدیگر ارتباط نزدیکی دارند. عکس های رادیوگرافی، به وسیلۀ اشعۀ ایکس ایجاد می شوند؛ اما شاید گاهی اوقات، به جای عکس رادیوگرافی، کلمۀ رادیولوژی را شنیده باشید. رادیوگرافی به عکس گرفته شده از استخوان گفته می شود؛ اما رادیولوژی که به آن پرتونگاری هم می گویند، رشتۀ تخصصی پزشکی است که از اشعۀ ایکس و دیگر امواج و پرتوها، برای پیداکردن بیماری و درمان آن ها استفاده می کنند.
رادیولوژیست، پزشکی است که تخصص و دانشِ کارکردن با امواج و اشعه ها را دارد و با کمک آن ها، بیماری ها را پیدا کرده و درمان می کند؛ اما در این زمینه، به غیر از پزشک متخصص یا همان رادیولوژیست، افراد زیاد دیگری هم به پزشک کمک می کنند؛ مثلاً تکنسین رادیولوژی که در دانشگاه، در مقطع لیسانس درس خوانده است.
ثنا مجیدنیا