کمک به محرومان و نیازمندان اصل بزرگی در زندگانی امام باقر علیه السلام بود و برطرف کردن نیازهای مادی و روحی مردم را مهم ترین فعالیت های اجتماعی خود به شمار می آورد.امام آنان را دور خود جمع می کرد و سخنانشان را می شنید و دردهایشان را آرامش می بخشید. امام روزهای تعطیل (به ویژه جمعه) را به دستگیر و انفاق به مستمندان اختصاص می داد و دیگران را به این کار تشویق می کرد.
در روایتی از امام صادق آمده است :
«با وجود اینکه پدرم از نظر بنیه مالی ضعیف تر از سایر افراد خاندانش و نیز مخارج زندگی اش نیز بیشتر از بقیه بود ولی در هر روز جمعه به نیازمندان کمک می کرد حتی اگر کمک او به اندازه یک دینار بود و می فرمود: پاداش صدقه وکمک به نیازمندان در روز جمعه برتری دارد ؛همانگونه که روز جمعه نسبت به دیگر روزهای هفته دارای برتری است.»(1)
- هر چند امام عائله زیاد و زندگی ساده ای داشت ولی بین مردم به بخشندگی و کرامت مشهور بود.(2)
- شيخ مفيد مینويسد: آن حضرت در بخشش و سخاوت نزد خاص و عام زبانزد بود. و با وجود کثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی اشت به تفضیل و احسان شناخته شده بود.
- ابن شهر آشوب در کتاب مناقب در مورد امام باقر می نویسد: او راستگوترین و بخشنده ترین مردمان بود. در میان اهل بیت کمترین ثروت و در عین حال بیشترین هزینه را داشت.
بخشش و رسیدگی:
نکوهیده برادری است آن برادر که در زمان توانگری و غنای تو با تو به دوستی و معاشرت باشد و در حالت فقر و فاقه قطع رشته مودت و آشنایی کند
امام همواره به نیازمند و بی نیاز بخشش می کرد و این رفتار را مایه خرسندی خویش قرار داده بود . و در بخشش ها ،همیشه شأن و مرتبه افراد را در نظر می گرفت و به اندازه ای کمک می کرد که نه موجب اسراف و زیاده روی و نه سبب تحقیر و پایین آمدن شان او شود.بخشندگی او را این گونه ستوده اند:
«ابا جعفر در بخشش هایش به ما از پانصد درهم تا هزار درهم می بخشید. بخشندگی و احسان او نسبت به آشنایان و بیگانگان و هر که به او رو می آورد به گونه ای بود که امیدداران به کرمش و آرزومندان بخشش اش هرگز خسته و دل آزرده نمی شدند»(3)
احترام به فقرا:
ابی در کتاب نثر الدر می نویسد: هر گاه فرد دردمند و گرفتاری را می دید زیر لب استعاذه می کرد و هیچگاه از اهل خانه اش شنیده نشد که به فقیر بگوید: این را بگیر؛از روی حقارت و خفت نام سائل را نمی بردند بلکه آن حضرت همواره می فرمود که «سَمُّوهم بِاَحسنِ اسمائِهم» سائلین را به بهترین اسامی ایشان را نام ببرید.(4)
رسیدگی به آشنایان :
سلمی کنیز امام باقر علیه السلام می گوید: هر وقت بعضی از برادران حضرت به عنوان مهمامی به محضر آن بزرگوار شرفیاب می شدند امام علیه السلام با بهترین غذاها از آنها پذیرایی می کرد لباس بر آنها می پوشاند و مقداری هم پول در اختیارشان می گذاشت من عرض می کردم علت چیست که اینقدر به اینها کمک می کنید می فرمود:
ای سلمی هیچ کار نیکی بهتر از رسیدگی به برادران و آشنایان نیست.(5)
حکایت شده است که روزی کمیت شاعر معروف در خدمت امام محمد باقر علیه السلام رفته دید که آن حضرت به این بیت مترنم است:
ذَهَبَ الَّذينَ يُعاشُ فِى اَكْنافِهِمُ لَمْ يَبْقَ اِلاّ شامِتٌ اَوْ حاسِدٌ
پس كميت در بديهه اين بيت ادا نمود:
وَ بَقى عَلى ظَهْرِ الْبَسيطَةِ واحِدٌ فَهُوَ الْمُرادُ وَ اَنْتَ ذاكَ الواحِدُ(6)
پی نوشت ها:
(1)اعیان الشیعه،ج1،ص653،انوار البهیه،ص141- آفاق اندیشه (نگاهی به زندگانی امام باقر(علیه السلام)ابوالفضل هادی منش،مرکز پژوهش های صداو سیما،سروش مهر:1383،ص29
(2)الارشاد،ج2،ص230؛کشف الغمه،ج2،ص329
(3)الارشاد،ج2ص239؛بحارالانوار،ج46،ص287- زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، تهران:اسلاميه،ص203.
(4)فی رحاب ائمه اهل البیت،سیره الباقر،ص6- منتهی الامال ،حاج شیخ عباس قمی،ویرایش:دکتر عقیقی بخشایشی،عبدالرحیم نصری خراسانی،قم:نوید اسلام،1386،ج2،ص135
(5)احقاق الحق،ج12،ص174- سیره عملی اهل البیت علیهم السلام،سید کاظم ارفع،موسسه تحقیقاتی فیض کاشانی،1372،ص28- سيره معصومان،سيد محسن امين عاملى،ترجمه :على حجتى كرمانى:تهران:سروش،1376،ج6،ص:18
(6)منتهی الامال ،حاج شیخ عباس قمی،ویرایش:دکتر عقیقی بخشایشی،عبدالرحیم نصری خراسانی،قم:نوید اسلام،1386،ج2،ص135
