یکی از فضائل اخلاقی انسانی حلم و بردباری در برابر خطاها و یا توهین اطرافیان است. از تواناییهای بسیار مهم در روابط اجتماعی این است که انسان با اندک حرف درشتی از طرف دیگران بر نیاشوبد و بتواند خود را کنترل کند. در کلمات نورانی امامان شیعه سفارش اکیدی بر این موضوع شده است. در همین راستا سخنانی گهربار از امام پنجم در ذیل آمده است. همچنین در پایان یک نمونه عملی حلم از سوی این امام همام تقدیم خواهد شد.
رابطه عزت و حلم
امام باقر علیه السّلام فرمود: هر بنده كه دست از انتقام بردارد و حلم و بردبارى كند خداوند در دنیا و آخرت او را عزیز مىكند و مىفرماید:
وَ الْكاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ، خداوند بهشت را به او مىدهد در برابر حلم او.[1]
خصلتی که خدا دوست دارد
امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند متعال مرد حلیم و چشم بزیر را دوست مىدارد.[2]
بردباری در برابر داغ فرزند
از جابر جعفى روایت شده كه امام باقر علیه السّلام فرمود: هر كس فرزندانى از او فوت شود و وى داغ مصیبت آنها را بحساب خدا و خواست او گذارد و صبر و بردبارى پیشه كند آن فرزندان حجاب شوند بین او و آتش دوزخ بخواست خداوند عزّ و جلّ.[3]
اسحاق بن منصور گوید: از حسن بن صالح شنیدم كه می گفت: از امام باقر علیه السّلام شنیدم می فرمود: آمیخته نشده است چیزى به چیزى كه بهتر باشد از آمیخته شدن حلم و بردبارى به علم و دانش
حلیم بودن شرط قبولی حج
میسّر از امام باقر(علیه‌السلام) نقل مىكند كه فرمود: به كسى كه قصد این خانه (كعبه) را مىكند، اگر سه خصلت نداشته باشد اعتنا نمىشود: پرهیزكارى كه او را از معاصى خداوند حفظ كند و بردبارى كه با آن مالك خشم خود باشد و خودش رفتارى با كسى كه با او رفیق شده است.[4]
حلم خدادادی زنان:
امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: همانا خداى تبارك و تعالى در یك زن بردبارى ده مرد را قرار داده است و چون باردار شود نیروى بردبارى ده مرد دیگر را بر او بیفزاید.[5]
انسان حلیم در رتبه بهترین ها
امام باقر علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: بهترین شما خردمندانند، عرض شد: یا رسول اللَّه؛ خردمندان كیانند؟ فرمود: دارندگان اخلاق نیكو و بردبارى متین و صله ارحام و نیكوكاران نسبت به مادران و پدران و احوال پرسان از فقرا و همسایگان و یتیمان، و آنها كه طعام خورانند و سلام را در جهان آشكار كنند و زمانى كه مردم در خوابند نماز گزارند.[6]
جهاد زنان:
جابر جعفى گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند عزّ و جلّ جهاد را هم بر مردان و هم بر زنان واجب ساخته، امّا جهاد مرد بذل مال و جانش تا حدّ كشته شدن در راه خداست، ولى جهاد زن شكیبائى در برابر ناملایماتى است كه از همسر خویش می كشد و بردبارى در این قسمت و نیز توجّه كامل به انحصارطلبى شوهر نسبت به او.[7]
میسّر از امام باقر(علیه‌السلام) نقل مىكند كه فرمود: به كسى كه قصد این خانه (كعبه) را مىكند، اگر سه خصلت نداشته باشد اعتنا نمىشود: پرهیزكارى كه او را از معاصى خداوند حفظ كند و بردبارى كه با آن مالك خشم خود باشد و خودش رفتارى با كسى كه با او رفیق شده است
صاحبان فضیلت در قیامت
امام باقر(علیه‌السلام) در حدیثى از پدرانش نقل كرده است كه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود چون روز رستاخیز شود منادى اعلان مىكند طورى كه همه مردم مىشنوند، وى مىگوید: صاحبان فضیلت كجایند؟ گروهى از مردم برمىخیزند، آنگاه فرشتگان از آنان استقبال مىكنند و مىپرسند، فضیلت و برترى شما چیست كه به سبب آن شما را خواستند؟ آنان مىگویند، در دنیا ما را نادان خواندند تحمّل كردیم، به ما بدى نمودند عفو كردیم، آنگاه از طرف خدا خطاب شود بندگانم راست گویند، راهشان را باز كنید تا بدون حساب به بهشت درآیند.[8]
علم با حلم
اسحاق بن منصور گوید: از حسن بن صالح شنیدم كه می گفت: از امام باقر علیه السّلام شنیدم می فرمود: آمیخته نشده است چیزى به چیزى كه بهتر باشد از آمیخته شدن حلم و بردبارى به علم و دانش.[9]
نمونه ای از حلم امام باقر علیه السلام
مردى نصرانى به او گفت: تو بقر(=گاو) هستى! فرمود: نه من باقرم. گفت: فرزند زنى آشپزى! فرمود: این شغل او بوده. گفت: تو فرزند یك سیاه حبشى نابكارى؟
فرمود اگر راست می گوئى نابكار بوده خدا از او بگذرد. اگر دروغ میگوئى خدا از تو بگذرد؛ نصرانى مسلمان شد. [10]
با توجه به دو روایت فوق، امام با وجود علم سرشارشان از برخورد ناپسند نادانی گذشتند. و این خود بهترین دلیل بر حقانیت و برتری دنیوی و صاحب فضل بودن اخروی ایشان است.
پی نوشت:
1. عزیزالله عطاردى،مشكاة الانوار- ، ناشر: عطارد تهران، چاپ: اول 1374 ش، ص204
2.همان، ص 203
3. علی اکبر غفارى،ثواب الاعمال، ناشر: كتاب فروشى صدوق تهران، چاپ: اول، ص : 435
4. یعقوب جعفرى ، خصال، ناشر: نسیم كوثر- قم، چاپ: اول 1382 ش، ج1،ص : 225
5. سید احمد فهری زنجانی، خصال، ناشر: انتشارات علمیه اسلامیه، مكان چاپ: تهران، چاپ: اول، ج2 ، ص 512
6. سید جواد مصطفوى، اصول كافى، ج3، ناشر: كتاب فروشى علمیه اسلامیه،ص 337و 338
7. على اكبر غفارى، من لا یحضره الفقیه، نشر صدوقتهران، چاپ: اول1367 ش، ج5، ص 86
8. محمد على فارابى ، آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، ناشر: آستان قدس،مشهد، چاپ: پنجم1380 ش،ص 128
9. سید هاشم رسولى محلاتى،ارشاد، ناشر: اسلامیه تهران، نوبت چاپ: دوم، ج2،ص 165
10. موسی خسروی، زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهماالسلام، ناشر: اسلامیه تهران، نوبت چاپ: دوم، ص 204
سیدروح الله علوی
تبیان
