1. مصرف بر پایه نیاز

در سیرۀ معصومان علیهم السلام، الگوی مصرف مبتنی بر نیاز در نظرگرفته شده است و انسان زمانی به مصرف روی می آورد که در او نیازی احساس شود معصومان علیهم...

مصرف بر پایه نیاز

در سیرۀ معصومان علیهم السلام، الگوی مصرف مبتنی بر نیاز در نظرگرفته شده است و انسان زمانی به مصرف روی می آورد که در او نیازی احساس شود معصومان علیهم السلام با برخورداری از شئون گوناگون کمال در هر دو عرصۀ علم و عمل نمونۀ والا و والاترین نمونه برای زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی بشریت هستند.
شیعیان به عنوان بخشی از جامعۀ بشری با پذیرش جریان امامت، تأسی فراگیر و همه جانبۀ خود را بدین جریان نشان داده اند و سبک و شکل زندگی آن ها را به عنوان نقشۀ جامع راه زندگی در برابر دیدگانشان نهاده¬اند.
اهمیت تأسی به معصومان علیهم السلام و ضرورت عمل به نقشۀ برگرفته از سبک زندگی ایشان بدان است که این نقشۀ راه ضمانت شده است و بی گمان مسافرش را به سرمنزل مقصود خواهد رساند.
در این نقشه، جزئی به نام شیوۀ مصرف از رنگ و جلایی چشمزن برخوردار است و اهمیتی دوچندان را به خود اختصاص داده است. از این رو آموختن این شیوه و بکارگیری آن می تواند اصلاحات چشمگیری را در زندگی بشری بیافریند و این جامعۀ مصرف گرا و بدمصرف را از سقوط بیشتر در ورطۀ نابودی رهایی بخشد.
در سیرۀ معصومان علیهم السلام، الگوی مصرف مبتنی بر نیاز در نظرگرفته شده است و انسان زمانی به مصرف روی می آورد که در او نیازی احساس شود و این احساس نیاز به حد لزوم رسیده باشد. به عنوان مثال، سیرۀ پیامبر صلی الله علیه وآله و حضرت امیر المؤمنین در زمان خوردن غذا بر این اصل استوار است که باید نیازی از درون احساس شود تا انسان به خوردن غذا روی آورد. (صدوق، ص229) در غیر این صورت تا این احساس در انسان پیدا نشود و به حد لازم نرسد، انسان نباید به مصرف غذا روی آورد و پس از روی آوردن به اندازه ای مصرف کند که نیازش را برطرف کند که این اندازه چنین تعریف شده است که پیش از پرشدن معده باید دست از خوردن کشید. (صدوق، ص229)
این اصل به عنوان یک قاعدۀ کلی در سیرۀ معصومان علیهم السلام مورد توجه بوده است و الگوی مصرف آن ها بر پایۀ همین قاعده تنظیم می شده است.
امروزه مطالعات بهداشتی و پزشکی نیز با انجام آزمایش های گوناگون بدین نتیجه رسیده است که مصرف بر پایۀ نیاز، سلامتی را به انسان خواهد بخشید و عدم رعایت این قاعده، دردها و بیماری های جسمی فراوانی را بر دست و پای بشریت ریخته است.
این اصل در همۀ حوزها و جوانب زندگی ساری و جاری است و انسان باید همواره الگوی مصرف را بر پایۀ نیازش طراحی و ترسیم کند و زمان و مقدار مصرفش را با زمان و مقدار مورد نیازش تنظیم کند.
الگوی پیشنهادی مصرف بر پایۀ زمان و مقدار نیاز، انسان را به بی نیازی می رساند و در برابر این الگو، مصرف بر غیر پایۀ زمان و مقدار نیاز انسان را در ورطۀ زیانبار اسراف و عرصۀ خفت بار نیازمندی می اندازد. چنانکه دانشوران لغت غناء را عدم نیاز تعریف کرده اند. (التحقیق فی کلمات القرآن، ج7، ص274) از این رو هر کس مصرفش در حد نیازش تنظیم شود و در حد نیاز مصرف کند، به بی نیازی می رسد. زیرا غنا و ثروتمندى حقیقى، همان برآوردن نیازمندیهاى حقیقى است. (مترجمان، ج‏16، ص: 319)
اما در برابر این بی نیازان خوش مصرف، اسرافکاران بدمصرف هستند که در اثر مصرف بیش از نیاز (مصطفوی، ج‏5، ص110) از نعمت دوستی خدا محروم می¬شوند. "إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ" (اعراف/31)
در عرصۀ مصرف، یک اصل و قاعدۀ کلی از سیرۀ معصومان علیهم السلام انتزاع می شود که مصرف بر پایۀ نیاز استوار است. این قاعده در همۀ عرصه های زندگی کارآمد است و الگوی مصرف بشری را اصلاح می کند.
کتاب نامه
قرآن کریم
صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، 1362ش.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، 1360ش.
مترجمان، تفسیر هدایت‏، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏، 1377ش‏.

یادداشت: جواد سلمان زاده؛ دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران