مصرف زدگی در خانه زهرا گوهری موسی آباد، دانش آموخته مدرسه علمیه اسلام شناسیچکیدهمصرف زدگی در میان زنان، از مهم ترین دغدغه ها در جمهوری اسلامی به شمار می رود....

مصرف زدگی در خانه

زهرا گوهری موسی آباد، دانش آموخته مدرسه علمیه اسلام شناسی

چکیده
مصرف زدگی در میان زنان، از مهم ترین دغدغه ها در جمهوری اسلامی به شمار می رود. سرانه و مقدار مصرف در ایران خصوصا در بین زنان خانه دار، مطابق استانداردهای جهانی و آموزه های دینی ما نیست. علت آن رشد سریع تکنولوژی و تهاجم فرهنگی، تبلیغات و ایجاد نیاز کاذب در میان مردم است. راه کار برون رفت، بازگشت به آموزه های صیانت بخش دینی و عملی کردن آن در خانواده است. از آن جا که زنان بیشترین تأثیر را در فرهنگ مصرف خانواده دارند، روی سخن با خانم های خانه است.

واژگان کلیدی: زنان، مصرف، آب، غذا، انرژی، لباس، مصرف زدگی، خانواده.

طرح مسأله

در سوره ی مائده، آیه ی 87 خداوند می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید چیزهای پاکیزه را که حلال گردانیده خداوند برای شما، حرام نکنید و از (حدود) تجاوز ننمایید زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست نمی دارد[1]»؛ همچنین در آیه 10سوره ی اعراف آمده است: «به یقین ما شما را در زمین قدرت داریم و انواع وسایل زندگی را برای شما فراهم کردیم، اما کمتر شکرگزاری می کنید.»

مصرف واژه ای عربی معنای مکان و زمان خرج کردن است و از آن به هزینه، تعبیر می شود و مصرف زدگی به معنای تجاوز از حد اعتدال در مصرف است. (فرهنگ متوسط، دهخدا، علی اکبر، ص230 )

موضوع تحقیق، مصرف زدگی در میان زنان جامعه ایرانی است. با وجود هدر رفتن منابع محدود طبیعی و نعمت های خدادادی که سهم حد بشریت است و هدف رسیدن به تعادل در مصرف است که فرد را از توجه افراطی به مادیات رها و به کمال رهنمون می شود. قرآن و روایات اهتمام بسیار به صرفه جویی و پرهیز از اسراف دارد و دانشمندان مسلمان در کتاب های مختلف به این موضوع پرداخته اند به عنوان مثال کتاب مصرف صحیح تألیف حجت هاشم زئی – فرهنگ اسلامی و توسعه اقتصادی تألیف محمدجمال خلیلیان و ...، که در این مقاله با توجه به دستورات دین در زمینه ی مصرف و بررسی آیات مرتبط سعی شده است، راه کارهای ارائه گردد. مراد از اصلاح الگوی مصرف تنها کم کردن مصرف نیست؛ بلکه در بعضی موارد تغییر نوع مصرف باتوجه به زمان و مکان مصرف است.

این تحقیق با روش استفاده از آمار و کتابخانه به شیوه ی تحلیلی می باشد.

1. علل رواج مصرف گرایی

هر معلولی در جامعه از عللی نشأت گرفته که بدون در نظر گرفتن آن علت ها نمی توان راه کاری برای برون رفت از بحران پیدا نمود.

1-1 رشد سریع تکنولوژی

از معضلات بزرگ جهان پس از انقلاب صنعتی مصرف گرایی است، اروپا بارو آوردن به علوم تجربی به سرعت در ساخت کارخانه جات و صنعت پیشرفت کرد. محصولاتی که تا آن زمان تولید می شد به چندین برابر افزایش یافت. لازم بود برای محصول کارخانه جات بازار مصرف پیدا نمود. از این رو، دوره ی استعمار نو آغاز گردید. مواد اولیه از کشورهای جهان سوم به سوی کشورهای صنعتی سرازیر و کالاهای ساخته شده محصول کارخانجات باید به بازارهای جهان سوم بر می گشت تا چرخ دستگاه های غول پیکر همچنان بچرخد. مردم در جهان سوم و خصوصاً مسلمانان که در آموزه های دینی خود صرفه جویی، عدم اسراف و تبذیر و دوری از تجمل گرایی و دنیازدگی را آموخته بودند و جزء فرهنگشان بود، باید تغییر رویه می دادند و تغییر رویه وقتی رخ می دهد و نهادینه می شود که اعتقادات سابق کم رنگ و فرهنگ جدید جایگزین شود.

1-2 تهاجم فرهنگی

به این ترتیب، تهاجم فرهنگی با نفوذ استعمار غرب از زمان قاجار در ایران، آغاز شد. که دوران سنت گرایی گذشته و عصر مدرنیته و پست مدرن است. پای بندی به اصول فرهنگی نوعی ارتجاع و کهنه پرستی محسوب شد. توانایی های فرهنگی، افتخارات و عظمت گذشته زیر سؤال رفت که یکی از آن ها حجاب و حضور کمتر خانم ها در جوامع مختلط بود که در زمان پهلوی اول، با برنامه ریزی فرهنگی خانم ها با حجاب کمتر، بیشتر در جامعه ظاهر شدند؛ این مسئله تجملات، خودآرایی و خودنمایی را به دنبال داشت.
 

«هدف از تهاجم فرهنگی کنترل فرآیند تصمیم گیری و شیوه ی اطلاع رسانی و تغییر در نظام ارزش ها است که منجر به استیلای سیاسی و اقتصادی آن ها می شود. در تهاجم فرهنگی:

- انگیزه ی مهاجم، تخریب است نه اصلاح.

- تهاجم به نقطه ی قوت ها است نه نقاط ضعف.

- فرصتی برای انتخاب نیست.

- نخست اذهان تسخیر می شود، سپس اشخاص.» (تأملات فرهنگی، تقوی، ص 189-188)

تهاجم فرهنگی تلاش برنامه ریزی شده و سازمان یافته به منظور تغییر در نظام و ارزشهاست به طوری که تصمیم گیری ها در کشورهای مورد تهاجم، منجر به تأمین سیاسی و اقتصادی ... کشورهایی می شود که از این حربه استفاده می کنند. تهاجم فرهنگی از دغدغه های بسیار بزرگ مقام معظم رهبری بوده است. و ایشان در جای جای سخنان خود به آن اشاره می کنند، به عنوان نمونه: «تهاجم فرهنگی برای بی اعتقاد کردن نسل نو انجام می گیرد، هم بی اعتقاد کردن به دین هم بی اعتقاد کردن به اصول انقلابی و هم بی اعتقاد کردن به آن تفکر فعالی که امروز استکبار و قلمرو قدرت های استکباری را به خطر و وحشت انداخته است.» (فرهنگ و تهاجم ص 4 و 5، برگزیده سخنان مقام معظم رهبری)

1-3 تبلیغات و ایجاد نیازهای کاذب

هربرت مارکوزه، جامعه شناس می گوید: کنترل جامعه و انسان ها از طریق نیاز آفرینی در انسان ها و مجبورکردن نامحسوس آن ها در جهت تأمین نیازهایی که سرمایه داران در آن ها به وجود آورده اند انجام می گیرد. ما بدون هیچ مقاومتی خودمان را در معرض این نیازها قرار می دهیم. کسانی که تصمیم شان فروش یک کالاست می دانند که باید تقاضا وجود داشته باشد و برای تقاضا احساس نیاز لازم است، برای این که نیازهای به وجود آمده در هر فردی، انگیزه ی قوی برای این تقاضا و خرید اجناس ایجاد می کند به قول پروفسور رفیع پور: «مردم نیاز به احترامشان را از طریق نمایش کالاهای خریداری کرده بدست می آورند، کالاهایی که در واقع مردم آن ها را نمی خواسته اند، امّا از طریق تبلیغات و مسابقه ها، این نیازها در آن ها ایجاد شده است.»

در این جا به چند نمونه از نیازهای کاذب اشاره می کنیم: مبل استیل، بوفه ی سه متری، سرخ کن، مایکروفر، انواع ظروف غذاخوری و ... . این اقلام در لوازم خانگی و اقلامی مانند: نوشابه ها، چیپس، پفک، غذاهای کنسروی و آماده، انواع سس ها و ژله ها در سبد غذای خانوارها بر اثر تبلیغات وارد مصارف روزانه ی ما شده است. انگشت اشاره ی تمامی این تبلیغات سوء به سمت خانم ها نشانه رفته است.
 

1-4 ذهنیت مادی حاکم بر جامعه

دکتر قرائی جامعه شناس و استاد دانشگاه می گوید حاکمیت ذهنی و مادی بر جامعه ی امروز از یک سو و رشد سریع تکنولوژی و ورود آن به کشور از سوی دیگر که خود سبب ایجاد تأخر فرهنگی در جامعه شده است، باعث شده تا تجمل گرایی و ابراز وجود به واسطه ی اشیاء در جامعه ی امروز ما بیش از پیش برجسته شود. با حاکم شدن ذهنیت مادی بر جامعه، خانه، ماشین و جواهرات گران قیمت، لباس های فاخر و ریخت و پاش و اسراف بر ذهنیت اکثر افراد جامعه حکومت می کند و این تأثیرپذیری باعث تغییر سبک زندگی مردم شده و روابط انسانی بر پایه ی مادیات صورت می گیرد. در چنین جامعه ای مصرف زدگی و اسراف جزو ارزش ها محسوب می شود و به همین دلیل کسانی که از تمکن مالی خوبی برخوردارند همواره می کوشند خود را به گونه ای در جامعه به نمایش بگذارند تا دیگران متوجه تفاوت های آنان با خودشان باشند. وقتی مادیات در روابط انسانی تأثیرگذار باشد و مردم به واسطه ی میزان پول و ثروت افراد به آن ها احترام بگذارند، گرایش مردم به سمت تجمّلات و خود نمایی در میزان مصرف، بیشتر می شود. میهمانی های سراسر اسراف و مجالس عزا و عروسی که در آن نعمت های الهی حیف و میل می شود هم از این دست خودنمائی هاست، اسراف در این موارد نشانه ای از خودنمایی و چشم و هم چشمی در خانم هاست.

2. مصرف زدگی و مصادیق آن

امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید: «ای پسرم در معیشت و عبادت میانه رو باش.» (امالی، شیخ مفید، ص2022) امام صادق علیه السلام می فرماید: «خدا دارایی و مال را نزد افراد به امانت گذاشته و به آنان اجازه داده است که با میانه روی بخورند و بیاشامند و بپوشند و آمیزش کنند و از مرکب بهره گیرند.» و نیز می فرماید: «در طلب روزی نه چنان کند باش که عمر را تباه کنی و نه چنان حریص باش که به دنیا اطمینان کنی بلکه در زندگی عفیف و معتدل باش.»
 

استفاده از رزق الهی و صیانت از فقرا و نشانه ی کمال و مصونیت از عذاب و کیفر الهی است (ر.ک: مفاتیح الحیاة، ص 638-635). امام صادق(علیه السلام) به حمران بن اعین فرمود: ای حمران به پایین تر از خود بنگر و به کسی که از نظر دارایی و توانگری برتر از توست نگاه نکن، زیرا این کار تورا به آن چه روزیت شده قانع تر می کند و از سوی پروردگارت سزامند افزایش گردی (همان، ص 394). برای بررسی وضعیت موجود مصارف گوناگون در ایران، نیاز به مقایسه ی آن با استاندارهای جهانی است که به این منظور جداول زیر ارائه می شود:

موارد مصرف مفید:

جدول میزان مصرف انرژی:

موارد مصرف نامناسب:

مردم ما پر مصرف ترین مردم جهان در مصرف گندم و نان هستند و میزان تولید نان در ایران 25میلیارد عدد است، همچنین بر اساس آخرین آمار مصرف لبنیات در ایران به ازای هر نفر روزانه 139 گرم است که فقط 28 گرم از این میزان را شیر تشکیل می دهد، درحالی که مصرف مطلوب لبنیات باید روزانه 225 تا 240 گرم باشد. ایرانیان سالانه بیش از 2 میلیارد و 900 میلیون تومان نوشابه مصرف می کنند و از نظر سرانه ی مصرف نوشابه ی گازدار در جهان، رتبه ی نخست را داریم. در تولید 15 محصولی اصلی باغی دنیا، ایران مقام نخست تا دهم را دارد و بیش از 4% از میوه و مرکبات جهان را تولید می کند اما مصرف سبزی و میوه در ایران کمتر از میزان استاندارد جهانی است. در نتیجه ی مصرف نادرست، نزدیک به 40% مرگ های روزانه به دلیل سوء تغذیه است. از مجموع 800 مرگ روزانه، 300 مورد به تغذیه ی نامناسب مربوط است. عمر ایرانیان 20% کمتر از میانگین جهانی است.

2-1 مصرف آب

آب زیربنای سلامتی و حیات انسان و همه ی موجودات زنده است. خداوند می فرماید «وجعلنا من الماء کل شئ حی» (انبیاء: 30)، از آب همه چیز را زنده کردیم.

کره زمین را 70% آب فراگرفته که تنها 2% آن قابل آشامیدن است. صرفه جویی و حفاظت از آب برای مسلمانان فرهنگ جدیدی نیست، چراکه رعایت موارد صرفه جویی در تعالیم مقدس اسلام گنجانده شده است و ما را موظف به عمل به آن کرده اند. ایران کشور کم آبی است. تنها در مناطق کوچکی باران کافی داریم. بخصوص استان های شرق ایران به شدت در مضیقه ی آب قرار دارند. اما گویی اکثر مردم وظیفه ی خود را از یاد برده اند، به طور افراطی حیاط، کوچه و اتومبیل خود را با آب می شویند. متدینین ما برای وضو و غسل خود حداقل سه برابر آب لازم را مصرف می کنند. با این کار یک ثروت ملی هدر رفته و مرتکب کار حرام شده اند.
 

امام خمینی معتقد به ضمانت در این مورد هستند. «ایشان هنگام وضو گرفتن آب اضافی مصرف نمی کردند.» (الهامی نیا، اخلاق اسلامی، ج2، ص249) امام صادق(علیه السلام) در مورد مصرف بی رویه ی آب فرموده اند: «ادنی الاسراف هراقة فضل الاناء» و در بعضی نسخه ها دارد فضل الماء، کمترین اسراف ریختن زیادی ظرف یا آب است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «برای وضو یک مدّ (1534'> ) لیتر و برای غسل یک صاع (سه لیتر) آب کافی است.» (بحارالانوار، ج72، ص 303) و در حدیث دیگری می فرمایند: «به زودی بعد از من مردمی می آیند که این مقدار آب را ناچیز می شمارند پس آن ها برخلاف سنت و روش من عمل می کنند، در حالی که آن کس که بر سیره ی من ثابت قدم باشد، در بهشت برین در کنار من می باشد.[2]جهان 150 لیتر است. (باشگاه کاربران تبیان). شیوه ی مصرف صحیح در آموزه های دینی راه کاری برای برون رفت از بحران مصرف گرایی است.» (من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه قمی، ج1، ص35) سرانه ی مصرف آب در ایران 300 و در

از آن جا که شستشو و امور بهداشت خانواده به عهده ی خانم هاست، بیماری وسواس در مصرف آب بیشتر در میان خانم ها رایج است و الگوی فرزندان در این مسائل مادران هستند، برای فرهنگ سازی صحیح مصرف آب باید مبلغین با استفاده از آموزه های دینی، بانوان را در این مهم ارشاد کنند.
 

2-2 مصرف غذا

ابتدا از نان که غذای عمده ی مردم ایران است صحبت کنیم. در آموزه های دینی پیرامون اکرام و احترام گذاشتن به نان تأکید فراوان شده است. پیامبر صل الله علیه و آله و سلم می فرمایند: نان را گرامی بدارید، پرسیدند چگونه؟ فرمودند: چون نان بر سر سفره گذارده شود انتظار آوردن چیز دیگری نباید داشت. و از جمله احترام نان اینست که پایمال و خورد نشود[3](الکافی، ج6، ص303)، خداوند به انسان ها اجازه داده تا برای تأمین کلیه ی نیازمندی های خویش از مواد متنوع غذایی استفاده نماید. «کلوا و اشربوا و لا تسرفوا» (اعراف: 31). ما روایات بسیاری در زمینه ی انواع خوراکی ها و فواید آن ها داریم و در بسیاری از آن ها به نکات جزئی مربوط به خورد و خوراک اشاره شده است. عبد الله بن سنان می گوید از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم سرآمد خورش های دنیا و آخرت چیست؟ فرمودند: «آیا نشنیده ای که خداوند در شمارش خوردنی های اهل بهشت می فرماید: و گوشت پرندگانی که مورد اشتهایشان است.» (محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج25، ص 21.)

در مورد اهمیت شیر می فرمایند: «شیر غذای پیامبران است.»(الکافی، کلینی، ج6، ص 336)

2-3 مصرف لباس

لباس وسیله ی حفظ و مایه ی زینت و آراستگی آدمی است. اولین نعمتی که خداوند برای فرزندان آدم ذکر می کند، پس از این که حضرت آدم و حوا در زمین مستقر شدند، نعمت لباس است. لباسی که بدن را از گرما و سرما و خطرات حفظ می کند و عیوب جسمانی را می پوشاند و زینتی برای انسان به شمار می آید و لباس معنوی که تقوی است، پوشیدن این لباس زشتی های روحی و گناهان را پاک می نماید. در آیه ی بعد به بنی آدم گوش زد می کند: ای بنی آدم مبادا شیطان شما را در فتنه «بلا» اندازد همان گونه که بیرون کرد پدر و مادرتان را از بهشت بر می کشید از بدنشان لباس هایشان را تا بنمایاند به ایشان عوراتشان را.

حس تنوع طلبی و تمایل به شیک پوشی، آراستگی ظاهری و زیبایی، از امور غریزی آدمی است در اسلام هم مورد تأیید قرار گرفته برای نمونه امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «بر تو باد که خود را به بهترین شکل بیارایی» (الفروع من الکافی، کلینی، ج6، ص 440). اما گاهی خانم ها راه افراط را می پیمایند و این بهانه ای می شود که به سمت تجمل پرستی رو آورند، خرید لباس های گران قیمت و متعدد که بعضاً یکی دوبار بیشتر استفاده نمی شود در میان خانم ها رایج است، در حالی که اسلام مسلمانان را از اسراف و زیاده روی برحذر می دارد. حضرت علی(علیه السلام) در اوصاف متقین می فرماید: «و ملبسهم الاقتصاد» (نهج البلاغه، فیض الاسلام، خطبه ی 194)؛ پوشش متقین با میانه روی است.
 

اسراف در لباس: از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: «کمترین حد اسراف استفاده ی بی جا [در حال عادی و کار] از لباسی که برای حفظ آبروست، می باشد.» (الکافی، کلینی، ج6، ص 4600)

2-4 مصرف لوازم آرایشی

ایران دومین کشور مصرف کننده ی لوازم آرایشی در خاورمیانه بعد از عربستان و هفتمین کشور در جهان است. سهم ایران از بازار لوازم آرایشی 2میلیارد و 100 میلیون دلار است که این یعنی 30٪ بازار فروش به ایران تعلق دارد. البته مؤسسه تحقیقات بین الملل در لندن این رقم را 5 میلیارد دلار اعلام کرده است. طبق آمارها 17 میلیون زن ایرانی هرساله ده ترلیون و 200 میلیارد تومان هزینه می کنند؛‌ این درحالی است که بین 80-90 ٪ بازارهای لوازم آرایشی ایران در اختیار چین، ترکیه و تایلند قرار گرفته است. (خبرگزاری فارس)
 

3-4 مصرف انرژی

اهمیت انرژی و نقش آن در اقتصاد و سیاست در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست. این واقعیت است که منابع نفتی محدود و پایان پذیر است و برای ما که کشوری در حال توسعه هستیم، بی توجهی به این مسأله و مصرف بی رویه این منابع نه تنها خساراتی بر اقتصاد ما وارد می کند بلکه زندگی و اقتصاد نسل های آینده را به طور جدی به خطر می افکند. یکی دیگر از علل اتلاف انرژی در کشور ما قیمت بسیار ارزان آن نسبت به قیمت های جهانی است. مردم ایران منابع ملی خود را به مقدار قابل ملاحظه ای تلف می کنند. اسراف در این منابع به اندازه ای است که بنا به آمار منتشره مصرف سرانه ی آب، انرژی و صرف وقت برای انجام یک کار معین در ایران چند برابر استاندارد جهانی است. امام کاظم(علیه السلام) به نقل از حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «پنج چیز ضایع می شود: چراغی که آن را در وقتی که خورشید هست بیافروزی و نوری که از آن استفاده نشود.»[4] (بحار الانوار، مجلسی، ج68، ص 47).
 

یکی دیگر از علل اتلاف انرژی در کشور ما قیمت بسیار ارزان آن نسبت به قیمت های جهانی است. مردم ایران منابع ملی خود را به مقدار قابل ملاحظه ای تلف می کنند. اسراف در این منابع به اندازه ای است که بنا به آمار منتشره (همانطور که در ابتدای بحث ذکر شد)؛ مصرف سرانه ی آب، انرژی و صرف وقت برای انجام یک کار معین در ایران چند برابر مقدار جهانی است. فرهنگ سازی، مخصوصا آموزش بانوان برای مدیریت مصرف انرژی از ضروریات است.

3. راه کارهای جلوگیری از مصرف زدگی

3-1 ترویج فرهنگ دینی از طریق آموزش عمومی و رسانه های ارتباط جمعی

امروزه یک بازوی قوی و غیرقابل انکار فرهنگ سازی و تبلیغ، رسانه ها هستند و ترویج فرهنگ درست باید از این طریق صورت گیرد. به کارگیری هدفمند رسانه های دیداری و شنیداری و ارتباط جمعی، به ویژه صدا و سیما در کنار آموزش های تخصصی به بانوان، اهمّیت زیادی دارد. امام خمینی (رحمة الله علیه) فرمودند: «صدا و سیما به مثابه دانشگاه عمومی است»با توجه به این کلام امام (رحمة الله علیه) که: «از دامن زن، مرد به معراج می رسد» و این که زنان نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می دهند؛ پس این رسانه برای رشد و تعالی خانم ها که نتیجه ی آن رشد جامعه است باید گام های اساسی بردارد تا فرهنگ اسلامی کار و تلاش و اعتدال در مصرف، در جامعه اجرا گردد. فرهنگ سازی و ایجاد گفتمان فراگیر برای تحقق عملی اهداف، از ضرورت های اولیه برای ایجاد بسیج همگانی است و با تکیه بر توجه عملی به جای شعار و کار تبلیغی توسط ائمه ی جمعه و جماعات و مربیان در کلیه ی مقاطع صورت می پذیرد و می توان از آیات و روایات و سخنان آموزنده ی بزرگان در تبلیغات استفاده کرد.
 

3-2 پیشگیری از تهاجم فرهنگی در جوانان

امام علی(علیه السلام) در نامه ای خطاب به فرزندش فرمود: «قلب جوان همانند زمین خالی از کشت و آماده هرگونه بذرافشانی است. من پیش از آن که دلت سخت گردد به ادب تو مبادرت ورزیدم.» (نهج البلاغه، نامه ی 31) همان گونه که زمین مرده را هرکس آباد کرد مالک می شود، زمینه ی خالی و آماده ی فکر را هرکس با فکر و مکتب خود آباد کند مالک خواهد شد (جوادی آملی، مفاتیح الحیاة، ص 394)، و مادران بهترین آبادگران زمینه های فکری فرزندان و در نتیجه، جامعه ی فردا هستند.

3-3 هدایت ثروت ها به سوی تولید

میزان کار و پشتکار هر ملّت امری فرهنگی است و ریشه ی اجتماعی و تاریخی دارد. وقتی تولید و ایجاد ثروت هدفمند و حلال در جامعه ای ارزش تلقی شود، به دنبال آن فرهنگ کار نهادینه می شود که این را می توان در میان مردم چین و ژاپن به صورت عملی مشاهده کرد. در جامعه ای که نگاه رفاه گرایانه و راحت طلبی و کسب درآمد بدون قبول زحمت وجود دارد، روح کار و تلاش و جدیّت در آن جامعه می میرد و تن پروری و کم کاری فرهنگ غالب می شود.
 

در حقیقت می بایست به جای ماهی دادن به گرسنگان کنار دریا، ماهی گیری و توربافی را به آن ها آموخت تا بستر کار مولّد برایشان فراهم آید. (نقشه ی راه در جهان اقتصادی، حسن، اسحاقی، ص 163) در یک کشور توسعه یافته، ثروتمندان ترجیح می دهند ثروت خود را صرف تولید کنند و به واسطه ی آن از میزان فقر و آسیب های اجتماعی در کشورشان بکاهند، در این راستا دولت ها با وضع قوانین خاص و کمک های مالی مستقیم و غیرمستقیم به تولیدکنندگان، آن ها را به این کار تشویق می کنند. همچنین حمایت از تولیدکنندگان داخلی گامی مفید در راه هدایت ثروت ها به سوی تولید است.
 

4. نتیجه گیری

با توجه به آماری که ارائه شده جامعه ما از نظر مصرف مشکل داشته و نیاز به تجدید حیات فرهنگی دارد.

برای اصلاح ابتدا باید فرهنگ مردم درست شود.

حیات فرهنگی بدون آموزه های دین، سعادت آفرین نیست.

آموزه های دین باید بر اثر بیان، انجام و تکرار، در افراد نهادینه شود.

با توجه به فشار جهانی بر ملت ایران، اصلاح الگوی مصرف جزء ضرورت های اولیه است.

با استفاده از تکنولوژی جدید برای کاهش مصرف آب و انرژی به این سهم می رسیم.

مسئولان هدایت دینی باید پیش از دیگران دل های جوانان جامعه را با فرهنگ الهی احیاء کنند.

فهرست منابع

* قرآن کریم

* نهج البلاغه، امام علی(علیه السلام)، فیض الاسلام

1) اخلاق اسلامی، الهامی نیا، علی اصغر، انتشارات تحسین، چاپ اول، 1382.

2) اصول کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365 ش.

3) امالی، شیخ مفید، قم، چاپ دوم، 1413 ق.

4) بحار الانوار، مجلسی، محمدباقر، دارالکتب الاسلامیه، 1365.

5) تأملات فرهنگی، تقوی، سیدرضا، انتشارات نخیل، چاپ سوم، 1385 ش.

6) فروع کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، ج6، الامیرة، بیروت، چاپ اول.

7) فرهنگ متوسط، دهخدا، علی اکبر، ج2، نشر دانشگاه تهران، 1385)

8) فرهنگ و تهاجم، برگزیده ی سخنان مقام معظم رهبری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،

9) مستدرک الوسائل، طبرسی، میرزا حسین، محدث نوری، قم، مؤسسه ی آل بیت، چاپ اول،

10) مفاتیح الحیاة، جوادی آملی، ، مرکز نشر اسراء، چاپ نهم، 1391 ش.

11) من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، الامیرة، بیروت، چاپ اول، 1429 ه.ق.

12) نقشه ی راه در جهان اقتصادی، اسحاقی، حسن، قم، انتشارات خادم الرضا، 1390ش.

13) وسائل الشیعه، حر عاملی، محمد بن حسن، قم، مؤسسه ی آل بیت، 1409 ق.

منابع اینترنتی و نشریات

1) سایت بنیاد کارآفرینی فروتن (منابع جداول)

2) روزنامه خراسان، چاپ چهارشنبه 24 دی ماه 1393.

[2] «سیأتی اقوامٌ بعدی یستقلون ذلک فاولئک علی خلاف سنتی و الثابت علی سنتی معی فی خطیرة القدس»

[3] «پیامبر در حدیثی دیگر می فرمایند: «بارخدایا نان ما (اقتصاد سالم و جامع) را برکت ده و میان ما و نان ما جدایی نینداز، زیرا اگر نان نباشد، روزه داری و نمازگزاری و انجام دادن واجبات دینی دشوار است». مراد از «نان» اقتصاد سالم و جامع جامعه است که هزینه ی مسکن، پوشاک، درمان، تحصیل و مانند آن ها را شامل می شود، جنان که جمله ی «چند نفر نان خور داری» بدین معنا است که هزینه ی زندگی چند نفر بر عهده ی تو است. (مفاتیح الحیاة، جوادی آملی، ص 628. رک: الکافی، کلینی، ج6، ص 287

[4] دوم:‌باران خوب و سنگین که بر شوره زار ببارد که باران ضایع می شود و زمین از آن سود نمی برد؛‌ سوم خوراکی که آشپزش آن را خوب بپزد و به سیر تقدیم شود که نفعی عاید وی نمی شود؛‌ چهارم زن زیبایی که با شخص خواجه ازدواج کند که از وی سودی نمی برد؛‌ پنجم کاری نیکی که برای انسان ناسپاس انجام شود؛ مفاد کلی این گونه روایات این است که به کارگیری امکانات بدون سود دهی لازم موجب اسراف و هدر دادن است.و