مجموعه گنجعلیخان، شگفت‌انگیزترین اثر تاریخی عصر صفوی، شامل میدان، بازار، حمام، ضرابخانه، مدرسه، مسجد، چهار سوق و آب انبار بوده که در مرکز شهر کرمان و....
مجموعه های فرهنگی - تاریخی شهر کرمان شامل گنجعلیخان، وکیل، ابراهیم خان و حاج آقا علی، پربیننده ترین جاذبه های گردشگری این شهر ایام نوروز امسال نیز همچون گذشته آماده پذیرایی از گردشگران هستند.
گنجعلیخان حاکم کرمان در عصر صفویه، محمد اسماعیل خان نوری و ابراهیم خان ظهیرالدوله حاکمان قجریِ کرمان و حاج آقا علی معروف به زعیم الدوله از بازرگانان سرشناس کرمان بودند که در زمان حیات خود با احداث مجموعه هایی شامل بازار، میدان، مسجد و سایر ابنیه بر غنای فرهنگی این خطه کوشیده اند؛ مجموعه هایی که هم اینک به اصلی ترین مراکز گردشگری این استان تبدیل شده اند.
شگفت انگیزترین اثر تاریخی عصر صفوی
مجموعه گنجعلیخان، شگفت‌انگیزترین اثر تاریخی عصر صفوی، شامل میدان، بازار، حمام، ضرابخانه، مدرسه، مسجد، چهار سوق و آب انبار بوده که در مرکز شهر کرمان و در حاشیه بازار واقع شده است.
میدان این مجموعه که مرکز داد و ستد شهر قدیم و مستطیلی شکل بوده، در سه ضلع خود بازار و در ضلع دیگر، مدرسه گنجعلیخان را جای داده است.
حمام گنجعلیخان از آن دسته بناهای تاریخی کرمان است که با کاشی کاری، گچ بری و مقرنسکاری های بی نظیر، جای خود را در دل بسیاری از علاقمندان هنر و تاریخ و معماری بازکرده است.
این حمام در ضلع جنوبی میدان و در میانه بازار بزرگ کرمان واقع شده که تا حدود 60 سال پیش دایر بوده است اما در حال حاضر نقش و کارکرد توریستی پیدا کرده و به موزه مردم شناسی تبدیل شده است.
در این حمام مجسمه های مومی ملبس به لباس های محلی کرمان قرار دارد که به گونه ای ساخت و جانمایی شده که شیوه سنتی استحمام را نمایش می‌دهد. رختکن، گرمخانه، سرسرا، دالان و قسمت حاکم نشین از بخش های این حمام است. دو تخته سنگ صورتی رنگ در دو قسمت شرق و غرب این حمام قرار دارد که در گذشته زمان طلوع و غروب خورشید را نشان می داده تا مشکلی برای ادای فریضه نماز پیش نیاید. سیستم آبرسانی حمام نیز بسیار کامل بوده و به آسانی آب همه قسمتها را تامین می کرده است.
مسجد گنجعلیخان هم که تاریخ احداث آن سال 1007 قمری بوده، از دیگر اجزای این مجموعه تاریخی است که در ضلع شرقی و در مجاورت سرای گنجعلیخان واقع شده است. ورودی آن از طریق طاق نماهای میدان بوده و تمامی سطح داخلی گنبد این مسجد با مقرنس کاری مرسوم به دوره صفویه تزیین شده است.
در اواسط بازار غربی و در شمال میدان هم موزه سکه گنجعلیخان قرار دارد که محل ضرب سکه و مسکوکات طلا و و نقره دولتی در آن زمان بوده است؛ در حال حاضر انواع سکه های قدیمی در غرفه های آن به نمایش گذاشته شده و یکی از معتبرترین موزه‌های سکه ایران است. در حد میانی بازار غربی آب انباری قرار دارد که در سال 1029 قمری به دستور علیمردان خان پسر گنجعلیخان بنا شده است.
سرای گنجعلیخان در ضلع شرقی میدان قرار دارد. نمای آن دارای کاشیکاری معرق بوده و طرح های مورد استفاده در آن، تحت تاثیر هنر نقاشی چین و مغول ترسیم شده است. بازار گنجعلیخان هم از دیگر اجزای این مجموعه بوده که 3 کلیومتر طول داشته و در دو طرف آن، دو دروازه ورودی و خروجی شهر قدیم کرمان، یعنی دروازه ارگ و دروازه مسجد (وکیل) قرار دارد. این بازار شامل کاروانسرا، سراها و تیمچه است.
کاروانسرای گنجعلیخان نیز از دیگر آثار این مجموعه است که در ضلع شرقی میدان قرار دارد و گفته می شود روزگاری به عنوان مدرسه استفاده می شده چرا که با سایر کاروانسراهای عصر صفوی شباهت ندارد. از جمله شاهکارهای این کاروانسرا وجود نقش بزرگ یک اژدهای بالدار به سبک چینی و مغولی در پیشانی داخل آن است.
یادگارهایی از حاکمان قجر
مجموعه فرهنگی – تاریخی وکیل هم از دیگر جاذبه های گردشگری است؛ کافی است آدرس یک مکان دیدنی از یک کرمانی پرسیده شود، در پاسخ حتما به این مکان هدایت خواهید شد.
این مجموعه بین میدان و بازار گنجعلیخان و قیصریه قرار دارد و یادآور همت محمد اسماعیل خان نوری و پسرش مرتضی قلیخان دو تن از حاکمان خدوم عصر قاجار است.
مجموعه وکیل شامل بازار، حمام، مسجد، کاروانسرا، قیصریه و آب انبار است که با الهام از از معماری گنجعلیخان و ابراهیم خان ظهیرالدوله ساخته شده است.
حمام وکیل از زیباترین اجزای این مجموعه است که تا پایان حکومت پهلوی دایر بوده اما پس از آن تعطیل شده و امروزه به عنوان چایخانه مورد استفاده قرار می گیرد. این بنا در میانه راسته بازار و بخشی که به بازار وکیل معروف است قرار دارد و دارای بخش های مختلف ورودی، رختکن، هشتی، گرمخانه و خزینه است. در این چایخانه، ستون های سنگی یک پارچه، حجاری حوضچه ها و تزیینات مختلف و کاربندی های چشم نوازی دیده می شود که هر کدام به نوبه خود از جمله هنر نمایی معمار این بنا بوده است.
مسجد و بازار وکیل در حال حاضر دایر شده و قابل استفاده است. کاروانسرای وکیل اما به دلیل بی توجهی، بخشهای زیادی از آن تخریب شده و طرحی که قرار بود با اجرای آن این کاروانسرا به هتل تبدیل شود، همچنان روی کاغذ مانده است.
از دیگر مجموعه های تاریخی، بناهایی است بازمانده از زمان حکمرانی ابراهیم خان ظهیرالدوله بر کرمان در عهد قاجار.
وی با ساختن مجموعه ای شامل مدرسه، حمام، آب انبار، بازار و خانه مدرس بر غنای فرهنگی این شهر افزوده است.
بازار ابراهیم خان یا قیصریه زرگری هنوز از رونق خاصی برخوردار است. مدرسه آن نیز پایگاه طلاب علوم دینی بوده که ساعتی قدیمی و بزرگ از جمله دیدنی های این مجموعه به حساب می آید.
مسجد وکیل کرمان
مجموعه حاج آقا علی هم از آثار عصر قجر و شامل مسجد، آب انبار، بازار و کاروانسرا است. حاج آقا علی معروف به زعیم الدوله از بازرگانان نامی کرمان بود که به جز این مجموعه، منزل باشکوهی در رفسنجان احداث کرده که هنوز برقرار است.
از زیباترین اجزای این مجموعه مسجد حاج آقا علی است که درراسته خیابان شریعتی قرار دارد و به سبک مسجد وکیل شیراز بنا شده و دارای چهل ستون سنگی است.
اما حتی اگر هیچ کدام از این بناها را ندیده باشید، بازار گنجعلی خان را حتما دیده اید. این بازار خط مستقیمی است که در دو سوی آن دو دروازه ورودی و خروجی شهر یعنی دروازه ارگ و دروازه مسجد (وکیل) قرار دارد. طول آن حدود 3 کلیومتر است و از کاروانسراها، سراها و تیمچه‌هایی تشکیل شده که همگی در دو راستای عمود بر هم جای گرفته‌اند.
بخشی از بازار بزرگ کرمان در مجاورت مجموعه گنجعلیخان قرار دارد که بازار مسگری و بازار گنجعلیخان از آن جمله‌اند. بازار مسگری در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی و شرقی میدان گنجعلیخان هستند که عناصری مثل ضرابخانه و آب انبار در آن قرار گرفته‌اند.
بازار جنوبی گنجعلیخان هم که حمام در اواسط آن قرار دارد و بخشی از بازار بزرگ (راسته بازار) را تشکیل می‌دهد و در امتداد بازار سراج‌ها قرار دارد. اما در تلاقی بازار غربی و جنوبی در گوشه جنوب غربی، چهار سوق بزرگی شکل گرفته که معماری این فضا در نوع خود کم نظیراست.
بعید است که کسی به کرمان سفر کند و سری به تاریخی ترین مجموعه فرهنگی این شهر نزند. مجموعه گنجعلیخان که در هر گوشه آن می‌توان ردی از فرهنگ و تاریخ صفویه را دید. گنجعلی خان یکی از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که در سال 1005 قمری به فرمان شاه عباس صفوی حاکم کرمان شد. مردی لایق و حاکمی دلیر و مدیر که در دوران حکومتش کرمان روشن‌ترین دوران تاریخی خود را پشت سر گذاشت.
ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هدیه ای بود که گنجعلی خان به کرمان داد و البته به جز آن، آبادانی و رونق فرهنگی این شهر در سال های 1005 نت 1034 قمری که نتیجه ای جز تبدیل شدن شهر ضعفا به دهکده اغنیا نداشت.
از جمله بناهای عام المنفعه ای که به دستور این حاکم در شهر کرمان ساخته شد، مجموعه گنجعلیخان است که در دوران حکومت او احداث و امروزه از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی شهر کرمان محسوب می‌شوند.
مجموعه گنجعلیخان شامل میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و سایر ابنیه دیگری است که در مرکز شهر کرمان و در حاشیه بازار واقع شده و در ساخت، شکل گیری و تکامل بازار کرمان تأثیر گذار بوده است.
مساحت این مجموعه حدود 11هزار متر مربع است و تمام بناهای آن در محورهای شرقی – غربی و شمالی – جنوبی میدان شکل گرفته‌اند. با توجه به کاربری‌های متفاوت این مجموعه، بازارها و مساجد کوچکی در چهار جناح میدان بنا کرده‌اند و یک مسجد اختصاصی در ضلع شرقی میدان وجود دارد که با توجه به تزیینات منحصر به فرد، می‌توان آن را موزه‌ای از هنرهای بدیع معماری برشمرد.
حمام گنجعلیخان یکی از مهمترین بناهای مجموعه است که در ضلع جنوب میدان و در میانه بازار بزرگ کرمان واقع است و در سال 1020 قمری به دست سلطان محمد، معمار یزدی ساخته شده است.
در حمام گنجعلیخان می توانید نمونه های جالبی از نقاشی‌ها، مقرنس کاری‌ها، کاشیکاری‌ها و گچبرهای زیبا را ببینید که همراه با استفاده از تزیینات سنگی بسیار ظریف جلوه گری می کنند. این حمام شامل سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حدفاصل گرمخانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون است و تا حدود 60 سال پیش دایر بوده اما در حال حاضر کاربری گردشگری پیدا کرده و همه روزه به ویژه در ایام تعطیل، پذیرای بازدیدکنندگان بسیاری است.
در این حمام مجسمه‌های مومی ملبس به لباس‌های سنتی مردم کرمان، صحنه‌هایی از استحمام به شیوه سنتی را به نمایش گذاشته‌اند. در کنار این مجسمه‌ها وسایل مختلف حمام نیز نمایش داده می‌شود. این مجسمه‌ها در سال 1352 در دانشکده هنرهای زیبای تهران، طراحی و به این محل منتقل شدند.
اما از دیگر آثاری که از مجموعه گنجعلیخان بر جای مانده، میدانی در بخش مرکزی شهر کرمان است که در حاشیه بازار بزرگ واقع شده است و همانند میدان‌های نقش جهان در اصفهان و یا میرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گردآورده است. در 3 ضلع میدان گنجعلیخان بازار واقع شده و در ضلع دیگرش سرای گنجعلیخان قرار دارد. وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و همجواری با بازارها و چهار سوق، این مجموعه به هم تنیده را کامل کرده است. طاق‌نماهای آجری، کاشیکاری، فضای سبز، حوض آب و دیگر آثار دیدنی، بر زیبایی این میدان افزوده اند.
مسجد گنجعلی خان هم در ضلع شرقی و در جوار سرای گنجعلیخان واقع شده است. ورودی آن از طریق طاق‌نماهای میدان بوده و در بدنه داخلی طاق‌نما تزیینات گچبری با طرح گره دیده می‌شود. تاریخ احداث مسجد سال 1007 قمری است. نقشه گنبدخانه مربع است که در پاکار تبدیل به 8 و در مرکز گنبد تبدیل به نورگیر 12 ضلعی شده است. تمامی سطح داخلی گنبد با مقرنسکاری و تزیینات مرسوم دوره صفویه تزیین شده است.
موزه سکه گنجعلی خان اما در اواسط بازار غربی و در شمال میدان واقع است. نقشه آن چهار طاقی و به شکل 8 ضلعی می باشد که دارای گنبد مرکزی و ایوان های جانبی است. طاق‌ها و ایوان‌های ضرابخانه با گچبری‌های زیبایی تزیین شده است. این بنا از آثار اواخر دوره گنجعلیخان است و محل ضرب سکه و مسکوکات طلا و و نقره دولتی بوده است و در حال حاضر انواع سکه‌های قدیمی در غرفه‌های آن به نمایش گذاشته شده و یکی از معتبرترین موزه‌های سکه ایران است.
آب انبار گنجعلی خان را می توانید در حد میانی بازار غربی ببینید که دارای سردری زیبا با تزیینات مربوط به دوره صفویه است و تاریخ احداث آن به 1029 قمری برمی گردد. این آب انبار به دستور علیمردان خان پسر گنجعلیخان بنا شده و یکی از معتبرترین آب انبارهای شهر در عصر خود تلقی می‌شده است.
سرای گنجعلیخان را اما می توانید در ضلع شرقی میدان ببینید. در محور این سرا سردر بلند و زیبایی وجود دارد که تاریخ احداث آن به سال 1007 قمری می رسد. نمای این سرا دارای کاشیکاری معرق بوده و طرح‌های مورد استفاده در آن نقوش مرسوم عصر صفویه است که تحت تأثیر هنر نقاشی چین و مغول ترسیم شده اند.
بخشی از بازار بزرگ کرمان در مجاورت مجموعه گنجعلیخان قرار دارد که بازار مسگری و بازار گنجعلیخان از آن جمله‌اند. بازار مسگری در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی و شرقی میدان گنجعلیخان هستند که عناصری مثل ضرابخانه و آب انبار در آن قرار گرفته‌اند.
بازار جنوبی گنجعلیخان هم که حمام در اواسط آن قرار دارد و بخشی از بازار بزرگ (راسته بازار) را تشکیل می‌دهد و در امتداد بازار سراج‌ها قرار دارد. اما در تلاقی بازار غربی و جنوبی در گوشه جنوب غربی، چهار سوق بزرگی شکل گرفته که معماری این فضا در نوع خود کم نظیراست.
مجموعه بازار
پیکره به هم تنیده بازار در مرکز بافت قدیم کرمان با مظاهر زیبایی از ادوار گذشته به یادگار مانده است و ویژگی‌های معماری آن بینندگان را متحیر می‌کند. بازار کرمان یکی از مهمترین بازارهای ایرانی به شمار می‌رود مجموعه های با ارزشی را در خود جای داده است از جمله مجموعه گنجعلیخان، ابراهیم خان، وکیل و ...
بعید است که کسی به کرمان سفر کند و سری به تاریخی ترین مجموعه فرهنگی این شهر نزند. مجموعه گنجعلیخان که در هر گوشه آن می توان ردی از فرهنگ و تاریخ صفویه را دید. گنجعلی خان یکی از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که در سال 1005 قمری به فرمان شاه عباس صفوی حاکم کرمان شد. مردی لایق و حاکمی دلیر و مدیر که در دوران حکومتش کرمان روشن‌ترین دوران تاریخی خود را پشت سر گذاشت.
ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هدیه ای بود که گنجعلی خان به کرمان داد و البته به جز آن، آبادانی و رونق فرهنگی این شهر در سال های 1005 نت 1034 قمری که نتیجه ای جز تبدیل شدن شهر ضعفا به دهکده اغنیا نداشت.
از جمله بناهای عام المنفعه ای که به دستور این حاکم در شهر کرمان ساخته شد، مجموعه گنجعلیخان است که در دوران حکومت او احداث و امروزه از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی شهر کرمان محسوب می‌شوند.
مجموعه گنجعلیخان شامل میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و سایر ابنیه دیگری است که در مرکز شهر کرمان و در حاشیه بازار واقع شده و در ساخت، شکل گیری و تکامل بازار کرمان تأثیر گذار بوده است.
مساحت این مجموعه حدود 11هزار متر مربع است و تمام بناهای آن در محورهای شرقی – غربی و شمالی – جنوبی میدان شکل گرفته‌اند. با توجه به کاربری‌های متفاوت این مجموعه، بازارها و مساجد کوچکی در چهار جناح میدان بنا کرده‌اند و یک مسجد اختصاصی در ضلع شرقی میدان وجود دارد که با توجه به تزیینات منحصر به فرد، می‌توان آن را موزه‌ای از هنرهای بدیع معماری برشمرد.
حمام گنجعلیخان یکی از مهمترین بناهای مجموعه است که است و در سال 1020 قمری به دست سلطان محمد، معمار یزدی ساخته شده است.
در حمام گنجعلیخان می توانید نمونه های جالبی از نقاشی‌ها، مقرنس کاری‌ها، کاشیکاری‌ها و گچبرهای زیبا را ببینید که همراه با استفاده از تزیینات سنگی بسیار ظریف جلوه گری می کنند. این حمام شامل سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حدفاصل گرمخانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون است و تا حدود 60 سال پیش دایر بوده اما در حال حاضر کاربری گردشگری پیدا کرده و همه روزه به ویژه در ایام تعطیل، پذیرای بازدیدکنندگان بسیاری است.
منبع: mehrnews.com
