اذان و اقامه فرحبخش ترین سرود آسمانی
آوای دلپذیر و روح‌بخش اذان، دعوت آدمی برای حضور در خلوتگه راز و باریافتن به مقام انس با حضرت محبوب ...
اذان و اقامه فرحبخش ترین سرود آسمانی
آوای دلپذیر و روح‌بخش اذان، دعوت آدمی برای حضور در خلوتگه راز و باریافتن به مقام انس با حضرت محبوب است.
آوای اذان با شور و جذبه دلپذیری که در آن وجود دارد، مسلمانان را به سوی عبادت و پرستش آفریدگار دعوت می‌کند.
بانگ اذان، بانگ رستاخیز عشق و دلدادگی است.
صدای اذان، دلنوازترین نغمه و فرحبخش ترین سرود آسمانی است.
اذان، اعلام موجودیت و فریاد مسلمانان علیه خدایان خیالی است. این گل‌نغمه توحیدی، با«الله» نام خدای بزرگ، شروع می‌شود و به یگانگی آفریدگار جهان و گواهی به رسالت پیامبر(ص) اوج می‌گیرد و با دعوت به رستگاری، فلاح، عمل نیک و نماز پایان می‌پذیرد.
و چه زیباست این اذان که هر روز با آن چندین بار نام محبوب و مقصود، شنیده می‌شود. و چه نیکوست این اذان که شیفتگان و شوریدگان شهر عشق را به ضیافتی شاهانه فرا می‌خواند.
نام معشوق به هر بام و در است
بر دل مدّعیان صد شرر است
بارک الله از این دین حنیف
که از او یار، به من جلوه‌گر است
همه ذرات به تسبیح وی‌اند
خیز از جای که وقت سحر است
عارف ربانی، مرحوم ملکی تبریزی می‌نویسد:
«اذان، دعوت برای ملاقات است و همان گونه که روز قیامت، مردم برای عرضه شدن به خداوند فرا خوانده می‌شوند، در این دنیا هم مؤذنان، مؤمنان را به مجلس حضور و معراج و زیارت حضرت پروردگار فرا می‌خوانند. پس اگر معرفت انسان، در این دنیا به حدی باشد که از این ندا لذت ببرد، در آخرت نیز از ملاقات حضرت حق بی‌بهره نخواهد بود؛ چرا که معرفت در این دنیا به منزله بذر مشاهده در آخرت است. و اگر بر اثر جهل، حال انسان به گونه‌ای باشد که این ندا او را خوش نیاید، این امر سبب خواهد شد که ندای روز قیامت هم خوشایند او نباشد و اگر در این دنیا در هنگام شنیدن اذان، در زمره غافلان باشد، حالش در آن روز مناسب با این غفلت خواهد بود…
بنابراین کسی که موقع نماز از وظیفه اش نسبت به پروردگار آگاه باشد و بداند که این امر، لطفی عظیم از ناحیه ی حضرت حق نسبت به اوست، بی‌شک روشنی چشمش در نماز خواهد بود… .
همان گونه که دعوت دوستانش را برای حضور در چنین مجالسی می‌پذیرد، اذان را هم ـ که به منزله‌ی منادی ذات اقدس حق است ـ به گوش جان می‌شنود و پاسخ می‌گوید…»
امام هشتم(ع) برای نمازهای واجب اذان و اقامه می‌فرمودند و به دوستان و یاران خود نیز سفارش می‌کردند که در نماز اذان و اقامه بگویند. عباس بن هلال از حضرت رضا(ع) نقل کرده که فرمود:
«هر کس هنگام نماز اذان و اقامه بگوید، دو صف از فرشتگان با وی نماز خواهند خواند و اگر اقامه بگوید یک فرشته طرف راست و یکی طرف چپ او نماز خواهند خواند. سپس فرمود: شما هر دو صف را مغتنم بدارید (یعنی اذان و اقامه هر دو را بگویید).»
امام رضا(ع) از پدران گرامش نقل کرده که رسول خد(ص)0فرمود:
«اذان گویان در روز رستاخیز از دیگران به اندازه یک سر و گردن بلندترند.»
حضرت رضا(ع) فرموده است:
مردم به علل زیادی مأمور به اذان شده‌اند؛ از آن جمله: 1 ـ تذکر مردم 2 ـ بیداری غافلان 3 ـ توجه به نماز 4 ـ ترغیب مردم به یاد خدا و دعوت به یاد خدا 5 ـ آشکار کردن ایمان به اسلام و…
امام رضا(ع) در حدیث مفصلی درباره حکمت جمله به جمله اذان و اقامه فرموده است:
«اذان به تکبیر آغاز و به تهلیل ختم شده است، زیرا خداوند اراده فرموده اذان به نام و یاد او آغاز شود …سبباینکهپسازتکبیر،شهادتینقراردارد آن است که نخستین مرحله‌ی ایمان، توحید و اقرار به یگانگی خداوند و پس از آن اقرار به نبوت حضرت رسول(ص) است و این که طاعت هر دو، و شناخت هر دو با یکدیگر در ایمان مقرون است. اساس ایمان همان اقرار به شهادتین است.
پس در اذان دو شهادت (گواهی به یگانگی خدا، و رسالت پیامبر(ص) قرار داده شده است چنان که در سایر حقوق دو شهادت قرار داده شده است (و دو شاهد لازم است). هرگاه بنده‌ای به یگانگی خداوند متعال و رسالت حضرت رسول خدا(ص)اقرار کند، همه‌ی مراحل ایمان و مراتب آن را پذیرفته است، زیرا اصل ایمان همان شناختن خدا و رسول است.
علت این که در اذان، پس از شهادتین، مردم برای ادای نماز دعوت شده‌اند، این است که اذان برای دعوت مردم به طرف نماز (در مکان مخصوصی) تشریع شده است و مؤذن با گفتن«حیّ علی الصلاة» (برای به پاداشتن نماز بشتابید) رسیدن وقت نماز را به نمازگزاران اعلام می‌کند و ندا به نماز یعنی «حیّ علی الصلاة» در وسط اذان مقدر شد، زیرا که مؤذن قبل از «حیّ علی الصلاة» چهار فصل مقدم می‌دارد. دو تکبیر و دو شهادت و بعد از «حیّ علی الصلاة» چهار فصل دیگر می‌گوید، زیرا پس از آن دو بار «حی علی الفلاح» می‌گوید و مردم را به رستگاری و نجات فرا می‌خواند تا آن‌ها به عمل نیک و نماز ترغیب شوند. پس از آن دوبار «حی علی خیرالعمل» می‌گوید تا مردم را به بهترین اعمال که نماز است تشویق کند. پس از آن دوبار، صدای خود را به «الله اکبر» و دوبار به «لا اله الا الله» بلند می‌کند، و کلام را با ذکر و یاد خدا که معبود یکتاست پایان می‌دهد همچنان که با یاد همان نام آغاز نمود.
علت این که آخر اذان، گفتن جمله «لا اله اله الله» مقرر شده است نه گفتن «الله اکبر» این است که: چون «لا اله الا الله» نام خدا در آخر جمله قرار گرفته است و خداوند می‌خواهد در اذان کلام به اسم او خاتمه یابد، چنان که به اسم وی آغاز شده است.
علت این که در پایان جمله‌های اذان، به جای «لا اله الا الله»، «سبحان الله» یا «الحمد الله» یا «الله اکبر» نیامده است، (در حالی که نام خداوند در آخر این اذکار نیز می‌باشد) این است که «لا اله الا الله» اعتراف به یگانگی خدا، و زدودن شرک و نفی همتا و انباز برای خدای متعال است، و این (اقرار) اساس و نخستین شعار ایمان است و از تسبیح گفتن و حمد کردن، مهم‌تر است.»
منبع: جلوه وصال، تالیف علی برجی، تهیه و تدوین ارائه امور فرهنگی آستان قدس، نشر قدس رضوی.
