کلیسای مریم مقدس اردبیل
کلیسای مریم مقدس در کوچه‌ای به نام ارمنستان گازران یا اونچی میدانی اردبیل قرار دارد. از تاریخ دقیق ساخت این کلیسا اطلاعی در دست نیست ولی بر روی درِ ورودی آن تاریخ ۱۸۷۶ میلادی درج شده است که به سال اهدای در و نصب آن مربوط می‌شود. این درِ چوبی با تزئینات هندسی زیبا، به وسیله خانواده میرزائیان و به یادبود «گالوست میرزایان»؛ پدر آن خانواده که از ارامنه اردبیل بودند، به کلیسا اهدا شده است و روی آن عبارتی به خط ارمنی نوشته شده است شکل کلی بنا به صورت مستطیل و شکل داخلی آن فضایی مربع شکل با چهار درگاه بلند است. این بنا دارای یک تاق جناغی است که روی آن گنبد آجری به شکل چتر قرار گرفته است. پنجره‌هایی در پایین گنبد و در بدنه دیوار ساخته شده که نور داخل کلیسا را تأمین می‌کنند. در محوطه کلیسا گورهایی وجود دارد که از سنگ‌های معمولی و رسوبی در ساخت آن استفاده شده و بر روی آن‌ها صلیب‌هایی کنده شده است. این کلیسا که کمتر از دو قرن قدمت دارد تا سال ۱۹۴۴ میلادی فعال بوده و آخرین مراسم مذهبی و نماز جماعت در سال ۱۹۴۴ میلادی توسط کشیش وارطان ژاماگورسیان در آن انجام شده است. از این تاریخ به بعد به دلیل مهاجرت خانواده‌های ارمنی به تبریز و تهران، انجام مراسم مذهبی در این کلیسا تعطیل شده است. در حال حاضر متعلقات این کلیسا از جمله حمام و مدرسه به طور کامل از بین رفته و بنای کلیسا نیز متروکه و در حال ویرانی است. از سال ۱۳۷۰ کلیسای مریم مقدس از طرف شورای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان در اختیار مدیریت میراث فرهنگی اردبیل قرار گرفت تا با کمک‌های مالی ارامنه این بنای تاریخی مرمت شده و با تغییر کاربری از فضای آن در زمینه‌های فرهنگی و هنری استفاده شود.
