تالاب کانی برازان

 ۸ آذر ۱۳۹۳

تالاب کانی برازان در ۳۰کیلومتری شمال شرقی مهاباد در موقعیت جغرافیایی ۳۶درجه و ۵۹دقیقه و ۲۳ثانیه شمالی و ۴۵درجه و ۴۵دقیقه و ۵۸ثانیه شرقی قرار دارد . اين تالاب بزودی به عنوان پناهگاه حيات وحش معرفي مي شود که در صورت انجام اين کار تالاب کاني برازان جزو مناطق چهارگانه کشور خواهد بود که جايگاه قانوني و تعريف شده ديگري پيدا ميکند. با توجه به وجود پتانسيل هاي موجود اين تالاب به عنوان نخستين سايت پرنده نگري کشور نيز انتخاب شده است.
تالاب کاني برازان در قسمت شمالي حوزه آبريز رودخانه هاي مهابادچاي و سيمينه رود واقع است که در شمال و شرق روستاي قره داغ گستره شده و تا تالاب گروس امتداد مي يابد.
احداث زهکشي اصلي ساحل راست شبکه آبياري مهاباد ،تالاب کاني برازان را از بقيه اراضي تالابي مجاور جدا کرده است. تالاب کاني برازان يکي از مهم ترين تالاب هاي اقماري جنوب درياچه اروميه است که زيستگاه پرارزشي را براي پرندگان آبزي فراهم کرده است. اين تالاب خمچون تالاب بزرگ درياچه اروميه به دليل همجواري جوامع انساني با طبيعت با خطر روبرو هستند به طوري که روند شکار غير قانوني و برداشت گياهان آبي از آن جمله (ني) و(جگن)هنوز ادامه دارد.چراي بي رويه زمينهاي اطراف وتخريب زيستگاه هاي جانداران به دست انسان ،عبور جاده هاي شهري از ميان تالاب ها،شکار بي رويه حيات وحش، برداشت علوفه آبي و گسترش جوامع و شهرهاي اطراف با حذف گونه هاي گياهي وجانوري خطري جدي براي موجوديت اين تالا بها هستند.

مساحت و محدوده

اين تالاب از شمال به كانال قره‌داغ و زمينهاي پست و شوره‌زار، از مغرب به تپه‌هاي مرتفع و نيمه‌مرتفع قره داغ‌، از شرق و شمال شرقي به كانال «بفروان» و زمينهاي پست شوره زار و با شيب حدود صفر كه در موقع پرآبي همراه با بالا آمدن آب درياچه اروميه زيرآب رفته و آب درياچه از طريق كانال مزبور وارد تالاب مي‌شود و از سمت جنوب به زمينهاي كشاورزي و چمن‌زارها و زمينهاي پست‌شوره‌زارروستاي بفروان با شيب صفر تا ۲ درصد محدود مي‌شود. مساحت اين تالاب ۸۰ هكتار است. عمق متوسط اين تالاب ۶۰ سانتيمتر و حداكثر عمق آن ۱۲۰ سانتيمتر است.

زمین شناسی ـ ژئومورفولوژی و رسوب شناسی

اين تالاب در بالاي جاده مهاباد ـ مياندوآب قرار دارد و داراي ساختار زمين‌شناسي به شرح زير است :

كامبرین (EM)

اين نهشته‌ها كه در قسمت شمال شرقي مهاباد واقع شده است، داراي وسعت نسبتاً زياد بوده و حاوي دولوميت، آهكهاي دولوميتي لايه‌اي و آهك مي‌باشد. رنگ اين رسوبات عمدتاً خاكستري تيره و متبلور بوده و حاوي باندهاي نازك چرتي مي‌باشد. در آهكهاي اين منطقه آثاري از فسيل‌ها ديده مي‌شود ولي قسمتي كه ماكروفسيل بصورت بسيار آشكار و واضح بدست آيد، به چشم نمي‌خورد. در بعضي از اين قسمتها آهك همراه ماسه سنگها و شيل‌ها مي‌باشد. سن اين نهشته‌ها كامبرين مياني تا بالايي مي‌باشد.

پرمین

رسوبات پرمين كه در اين منطقه در مناطقي كه بر روي تشكيلات كامبرين و پركامبرين بصورت دگرشيبي قرار گرفته‌اند، داراي ضخامت نسبتاً زيادي مي‌باشند و در مناطقي ديگر بصورت رورانده بر روي سنگهاي جوانتر قرار گرفته‌اند.

اين نهشته‌ها را مي‌توان به دو قسمت در اين بخش تقسيم كرد: نوعي از نهشته‌ها كه داراي ضخامت كم تا حداكثر۴۰۰ متر مي‌باشد، شامل ماسه سنگ كوارتزيت بوده كه رنگ آنها قرمز تا سفيد و شيري مي‌باشد كه در بعضي از نقاط اين نهشته‌ها بطور محلي همراه كنگلومرا و رسوبات شيلي و سيلتستون بوده كه گاهاً در شيل‌هايي كه در قاعده قرار گرفته‌اند، ناخالصيهاي لاتريتي ديده مي‌شود كه در نقشه اين منطقه با علامت pd مشخص شده است كه تقريباً مشابه تشكيلات دو رود مي‌باشد.

نوع ديگري از نهشته‌ها شامل آهك و آهك دولوميتي است كه داراي ضخامت بيشتري از تشكيلات pd بوده و رنگ آنها تيره‌تر و در موارد كمي شيري و روشن مي‌باشد. اين تشكيلات را مي‌توان معادل سازند روته در نظر گرفت كه در نقشه با علامت Pr مشخص مي‌شود. بطوركلي رسوبات پرمين برخلاف ساير رسوبات بطور گسترده، چه از نظر سطحي و چه از نظر حجمي در منطقه به چشم مي‌خورد.

در پرمين سنگهاي ديگري نيز ديده مي‌شود. اين سنگها كه شبيه به گرانيت بوده ولي با توجه به كم بودن مقدار كوارتز مي‌توان آنرا سينت ناميد كه در بخش جنوب شرقي با وسعت نسبتاً كم در حدود چندين كيلومتر مربع گسترش دارد. در اين سنگ مقدار فلدسپاتها بيشتر از نوع پلاژيوكلازهاي سديم و فلدسپاتهاي نوع پتاسيم‌دار كم مي‌باشد. به همين خاطر اكثراً رنگ نوع پلاژيوكلازهاي سديم‌دار و فلدسپاتهاي نوع پتاسيم‌دار كم مي‌باشد. به همين خاطر اكثراً رنگ اين سنگها بدون در نظر گرفتن نوع كانيهاي تيره شيري مي‌باشد و سنگهاي صورتي در آن كمتر يافت مي‌شود. در بعضي از مناطق به علت هوازدگي برونزدهاي سنگي بخشي از سينتها كه سن آنها پرمين بوده، بصورت واريزهايي در جهت شيب دامنه بر روي همديگر در اندازه‌هاي مختلف انباشته شده است كه بعضي به علت هوازدگي شيميايي زياد فلدسپاتها و كانيهاي تيره كه بيشتر از نوع بيوتيت مي‌باشند، جلاي خود را از دست داده‌اند.

الیگومیوسن

اين تشكيلات به سن اليگوميوسن شامل رسوبات مارني به رنگ خاكستري و سبز كه گاهاً بعلت زياد بودن مواد رسي و تركيبات آهن دار متمايل به قرمز تا آجري نيز مي‌باشد. همراه اين نهشته كنگلومراها و گاهاً لايه‌هاي نازكي از آهك به ضخامت چند سانتيمتر تا چندين متر در بين اين لايه‌هاي آهكي ديده مي‌شود كه از نظر وجود ماكروفسيل بسيار ضعيف بوده و داراي نفوذپذيري زيادند. اين نهشته‌ها در بعضي از مناطق بسيار ناپايدار مي‌باشند. بطوريكه در قسمتهايي بصورت واريزه به طرف سرازيري ريخته و بر روي همديگر انباشته شده‌اند. ضخامت اين رسوبات در بعضي از قسمتها چندين متر، خصوصاً در كناره جاده تا بيش از ۸۰ متر مي‌رسد.

كوارتز (Qt)

اين رسوبات شامل تشكيلات كواتزتر مي باشد كه بصورت رسوبات آبرفتي و مخروط افكنه‌هاي سيستم قديمي در ارتفاع بالاتر قرارگرفته‌اند و شامل كنگلومراهايي مي‌شوند كه با توجه به عدم عامل دياژنتيكي مؤثر غالباً بصورت واريزه‌هايي به طرف پايين سرازير شده‌اند.

هيدرولوژی

آب اين تالاب دائمي بوده و از بارش مستقيم و روان آبهاي سطحي تپه‌هاي مجاور و همچنين چشمه‌هاي خودجوش كرانه غربي تأمين مي‌گردد. بالا آمدن آب درياچه اروميه در سالهاي اخير باعث نفوذ آب شور به داخل تالاب از قسمت شمال شرقي شده است و وضعيت آبي تالاب در شعاع وسيعي همراه با نوسانات آب درياچه اروميه تغيير مي‌نمايد و افزايش و يا كاهش آب درياچه اروميه در ارتفاع آب و مساحت آن تأثير مي‌گذارد. از جمله مهمترين تأثيرات پيشروي و عقب‌نشيني آب درياچه اروميه، خشك شدن نواحي اطراف كانال قره‌داغ و زمينهاي پست كناره‌هاي ساحلي شمال و شمال غربي و شرقي است. زمينهاي بجا مانده از پيشروي و پس روي آب به شوره‌زار تبديل شده‌اند وگياهان نمك دوست به سرعت در اين زمينها جايگزين مي‌شوند. پيشروي آب شور به داخل تالاب سبب مي‌گردد كه تداخل آب شور و شيرين با وزن مخصوص‌هاي متفاوت بوجود آيد و دو قشر جداگانه از آب در جريان مخالف يكديگر پديد آيند. بطوريكه آب شيرين تالاب كه سبكتر است در لايه سطحي به طرف دريا و آب شور كه سنگين‌تر است از قسمت زير به طرف تالاب حركت كند. اين فرآيند تأثيرات بسياري بركل سيستم تالاب گذاشته و فلوروفون و رسوبات تالاب را دچار دگرگوني نموده است.

حیات وحش

براساس آخرين بررسي هاي انجام شده، ۷۵ گونه پرنده آبزي و كنارآبزي متعلق به ۱۱ خانواده در اين تالاب شناسايي شده كه در صورت اضافه شدن گونه هاي خشك زي اين تعداد به بيش از ۱۸۰ گونه خواهد رسيد كه همين امر اهميت تالاب را بيش از پيش آشكار مي سازد. از گونه هاي مهم پرندگان اين تالاب مي توان به فلامينگو، چنگر، اردك بلوطي، اردك سرسفيد، حواصيل خاكستري، پرستوي دريايي، اردك مرمري، باكلان كوچك، پليكان سفيد، چوب پا، كشم بزرگ و عروس غاز اشاره كرد. درميان اين پرندگان انواع نادري نظير ‘خروس كولي دم سفيد’ ، ‘اردك سر سفيد’ و ‘اردك مرمري’ نيز ديده مي شود كه در كمتر تالابي از كشور تاكنون مشاهده شده است.

تالاب كاني برازان مهاباد كه به تازگي با ثبت در فهرست كنوانسيون رامسر به عنوان بيست و چهارمين تالاب بين المللي در كشور شناخته شده عنوان دومين تالاب بين المللي مهاباد را نيز بخود اختصاص داده است.

دسترسی

در امتداد جاده اروميه به مياندوآب از طريق كمربندي دارلك به پل دارلك مي‌رسيم كه روي رودخانه مهاباد احداث شده است. بعد از عبور از اين پل در امتداد جاده آسفالته باريكي در امتداد ساحل رودخانه مهاباد حدود ۹ كيلومتر به جلو مي‌رويم و سپس جاده شوسه به طول ۱۰ كيلومتر را طي مي‌كنيم و بعد از گذشتن از روستاي قره‌داغ و تپه‌هاي مشرف به آن به محدوده تالاب مي‌رسيم.

منبع : کویرها و بیابانهای ایران و کتاب تالابهای ایران
نویسنده بهروز بهروزی راد