در روز‌های گذشته خبر رسید که یک قلاده شیر آسیایی که با نام‌های شیر ایرانی، شیر هندی و شیر اوراسیایی نیز شناخته می‌شود به ایران آورده شده است. این شیر نر، اولین شیر در نوع خود است که بعد از ۸۰ سال در ایران دیده می‌شود، زیرا نسل آن نزدیک به یک قرن است که به دلایل مختلف منقرض شده بود. جفت ماده این شیر نیز در هفته‌های آینده به ایران وارد شده و قرار است از آمیزش این دو و زندگی شان در باغ وحش ارم، توله‌هایی به وجود آیند که نسل این شکارچی زیبا و دوست داشتنی در کشور را احیا کنند. بدین بهانه در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با اطلاعات و واقعیاتی جالب در مورد این گوشتخوار باشکوه آشنا کنیم.
شیرها گربه‌سانانی بزرگ جثه هستند که به طور سنتی از آن‌ها با عنوان «سلطان جنگل» یاد می‌شود. این گربه سانان روزگاری در آفریقا، آسیا و اروپا در تعداد زیاد زندگی می‌کردند، اما امروزه تنها می‌توان آن‌ها را در دو منطقه بزرگ در جهان یافت و در دو گونه دسته بندی می‌شوند: شیر‌های آسیایی در جنگل جیر هند زندگی کرده و شیر‌های آفریقایی نیز در بخش‌های مرکزی و جنوبی این قاره زیست می‌کنند. اگر چه ظاهر این دو گونه شیر بسیار شبیه هم است، اما از لحاظ جثه، زیستگاه، رژیم غذایی و بسیاری چیز‌های دیگری تفاوت‌هایی با هم دارند.
جثه و ویژگی‌های ظاهری
طول بدن یک شیر آفریقایی از نوک سر تا تهیگاه به ۱.۴ تا ۲ متر می‌رسد و دم آن نیز از ۶۷ تا ۱۰۰ سانتیمتر طول خواهد داشت. به طور معمول وزن یک شیر آفریقایی بین ۱۲۰ تا ۱۹۱ کیلوگرم متفاوت است. شیر‌های آسیایی معمولاً بزرگ جثه‌تر هستند. وزن این گونه شیرها ۱۲۰ تا ۲۲۶ کیلوگرم بوده و طول بدنشان نیز از ۲ تا ۲.۸ متر متفاوت است. طول دم این گونه نیز می‌تواند از ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر باشد.
شیر‌های نر عموماً بزرگ جثه‌تر از شیر‌های ماده بوده و یالی پرپشت و متمایز کننده دور گردن خود دارند. کارکرد این یال این است که شیر نر را در نگاه نوع ماده قدرتمند و جذاب ساخته و توجه او را به خود جلب کند. همچنین این یال در طول مبارزه شیر‌های نر بر سر قلمرو یا حق جفت گیری از گردن شیر محافظت خواهد کرد.
زیستگاه
شیر‌های آفریقایی در آنگولا، بوتسوانا، موزامبیک، تانزانیا، جمهوری آفریقای مرکزی، جنوب سودان و دیگر بخش‌های زیر صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. آن‌ها در سرزمینی به وسعت ۲۵۹ کیلومتر مربع پرسه زده و شکار می‌کنند. این قلمرو شامل چمنزار، صحرا و یاد دشت‌های باز می‌شود.
شیر‌های آسیایی نیز تنها در پارک ملی جنگل جیر در هند یافت می‌شوند. این پارک یک پناهگاه وحشی به وسعت ۱.۴۱۲ کیلومتر زمین است و شامل یک جنگل برگ ریز، چمنزار، بوته زار و تپه‌های صخره‌ای است.
رژیم غذایی
شیر‌های آفریقایی حیوانات غول پیکری که در چمنزار‌ها زندگی می‌کنند را برای غذا شکار می‌کنند؛ از جمله گوزن‌های یالدار، گورخر‌ها و انواع گوزن. گوزن‌های آسیایی نیز صید‌های بسیار غول پیکری دارند که از آن میان می‌توان به بز‌های کوهی، نیلگاو (بز کوهی بزرگ هندی)، چیتال (نوعی آهو)، گوزن سامبار و بوفالو. همچنین این نوع شیر به شکار حیوان کوچکتر نیز شناخته می‌شود.
ویژگی‌های رفتاری
شیرها گربه سانان بسیار اجتماعی هستند که در گروه‌هایی به نام دسته (pride) زندگی می‌کنند. با این وجود دسته شیر‌های آفریقایی و آسیایی تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. دسته شیر‌های آفریقایی از حداکثر ۳ شیر نر و چندین شیر ماده و بچه هایشان تشکیل می‌شود و گله‌هایی نیز دیده می‌شود که تعداد آن‌ها تا ۴۰ شیر نیز می‌رسد.
شیر‌های آسیایی معمولاً دو دسته جداگانه تشکیل می‌دهند. شیر‌های نر و ماده هر کدام دسته خاص خود را دارند. آن‌ها تنها در فصل جفت گیری به یکدیگر می‌پیوندند. در هر دو گونه شیر، اما شیر‌های ماده رابطه بسیار عمیقی با یکدیگر دارند. تمامی شیر‌های ماده یک گله معمولاً نسبت خانوادگی دارند، زیرا شیر‌های ماده اغلب در همان دسته شیری که بدنیا آمده اند می‌مانند. در طرف دیگر، شیر‌های نر وقتی به سن بلوغ برسند برای تشکیل دسته‌های خاص خود دسته را ترک می‌کنند.
تولید مثل
معمولاً شیر‌های نر و ماده در سن ۳ یا ۴ سالگی آماده جفتگیری هستند. طول دوره بارداری شیر‌های ماده حدود ۴ ماه است. شیر ماده بدور از اعضای دسته بچه‌های خود را بدنیا آورده و در ۶ هفته اول توله‌های خود را پنهان می‌سازد. هنگام تولد، توله شیرها تنها ۱.۵ کیلوگرم وزن دارند و به طور کامل به مادرشان وابسته هستند. تمامی شیر‌های ماده دسته به صورت همزمان با شیر یا شیر‌های نر گروه جفتگیری می‌کنند. بعد از ۶ هفته از تولد توله ها، تمامی شیر‌های ماده گله از توله‌های خود یا دیگر ماده‌های دسته مراقبت می‌کنند.
شرایط کنونی شیرها
شیرها در دو قرن اخیر همواره با تهدیداتی مانند شکار، از دست دادن زیستگاه و بیماری‌هایی که از طریق سگ‌های اهلی در مناطق روستایی نزدیک به زیستگاه شیرها به آن‌ها سرایت می‌کند مورد تهدید قرار داشته اند. شیر‌های آفریقایی در فهرست جانوران در معرض تهدید و آسیب پذیر حیات وحش قرار گرفته و تعداد آن‌ها رو به کاهش است. جمعیت کنونی شیر‌های آفریقایی حدود ۳۰.۰۰۰ تا ۱۰۰.۰۰۰ قلاده تخمین زده می‌شود. در دو دهه اخیر جمعیت این شیرها تقریباً نصف شده است که مهم‌ترین عامل آن کشته شده توسط دامدارانی بوده که احشام آن‌ها توسط شیرها صید می‌شوند. شکارچیان غیرقانونی که برای تفریح شیرها را می‌کشند و همچنین از دست دادن زیستگاه و کمبود شکار نیز از دیگر عوامل عمده این کاهش جمعیت بوده است.
شیر‌های آسیایی در شرایط بغرنج و بسیار خطرناکتری زندگی می‌کنند، زیرا در آسیا زیستگاه این گربه سانان با شدت و وسعت بیشتری توسط انسان‌ها تهدید شده و می‌شود. بدین ترتیب تعداد این شیرها اکنون تنها به حدود ۳۵۰ قلاده رسیده که تنها ۱۷۵ قلاده آن‌ها شیر‌های بالغ هستند.
واقعیاتی دیگر در مورد شیرها
- شیر‌های ماده عمدتاً شکارچیان اصلی دسته شیرها هستند. آن‌ها به صورت دسته جمعی شکار کرده و پس از محاصره کردن صید خود او را شکار می‌کنند.
- شیرها در زمینه شکار جانوران بزرگ جثه نیز مهارت بالایی دارند. آن‌ها می‌توانند جانورانی تا وزن ۵۰۰ کیلوگرم را نیز شکار کنند و برای کشتن شکار از دندان‌ها و آرواره قدرتمند خود استفاده کرده و با فشردن گلوی شکار او را می‌کشند.
- شیر‌های نر آفریقایی که ریاست یک دسته شیر را بدست می‌آورند، در همان ابتدا تمامی توله‌های دسته که به خودشان تعلق ندارند را برای از بین بردن هر گونه رقابتی در سال‌های آتی از بین می‌برند.
- شیرها و ببر‌ها شباهت بسیاری با هم دارند به نحوی که اگر پشم‌های آن‌ها را بزنید، شناسایی آن‌ها از یکدیگر بسیار دشوار خواهد بود و ساختار بدنی آن‌ها چنان شبیه است که تنها کارشناسان می‌توانند آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهند. همچنین این گربه سان شباهت‌هایی با پلنگ‌ها و جگوار‌ها دارد.
- اگر چه شیر‌های کوهی (پوما) از خانواده مشترک شیر‌های آسیایی و آفریقایی هستند، اما آن‌ها را در زمره شیرها در نظر نمی‌گیرند.
- سرعت شیرها می‌تواند به ۸۰ کیلومتر در ساعت در مسافت‌های نزدیک رسیده و پرش آن‌ها حداکثر تا ۱۱ متر نیز خواهد رسید.
- یک ناهنجاری ژنتیکی باعث شده که شیر‌های آفریقایی سفید رنگ به دنیا بیایند که هیچ ربطی به آلبینیسم نداشته و تنها به ژنی مربوط می‌شود که رنگ بدن را تغییر می‌دهد.
- تنها یک گونه از گربه سانان بزرگ مانند گربه خرخر می‌کند که آن هم چیتا است و دیگر گربه سانان بزرگ همگی می‌غرند و صدا‌هایی از خود ایجاد کرده که می‌تواند در ۸ کیلومتری نیز شنیده شود.
- شیرها تنبل‌ترین گربه سانان بزرگ بوده و تا ۲۰ ساعت از شبانه روز را به استراحت و خوابیدن در سایه می‌گذرانند و در میان آن‌ها نیز شیر‌های بالغ نر از همه تنبل‌تر بوده و ۹۰ درصد موارد شکار برای دسته بر عهده شیر‌های ماده است.
- در مقابل محافظت از شیر‌های ماده و مراقبت از قلمرو، شیر‌های نر گروه، اول از همه به سراغ گوشت شکار رفته و بخش زیادی از این گوشت را می‌خورند.
- شیرها چه در روز و چه در شب به صورت گروهی شکار می‌کنند و شانس موفقیتشان در شکار حدود ۵۰ درصد است.
- اگر چه شیرها شکارچیان ماهری بوده و گاهی حتی به اسب‌های آبی جوان و بچه فیل‌ها نیز حمله و آن‌ها را شکار می‌کنند، اما نیمی از غذای آن‌ها از طریق غصب شکار‌های شکارچیان کوچک دیگر تامین می‌شود.
- اگر شیری مبارزه با شیر رهبر یک دسته دیگر را به سود خود به اتمام برساند و مالکیت دسته او را بدست آورد اغلب اوقات در ابتدا تمامی توله شیر‌های دسته را می‌کشد تا بار دیگر شیر‌های ماده دسته برای جفتگیری آماده شوند. همچنین وی با این کار باعث از بین رفتن دودمان شیر نر شکست خورده شده و توله‌هایی که کاملاً از ژن‌های خودش هستند را به وجود می‌آورد.
- وقتی که یک شیر ماده آماده جفتگیری می‌شود، یک شیر نر برای چند روز به طور دائمی در کنار او بوده و هر ۱۵ دقیقه یا همین حدود یک بار جفتگیری می‌کنند و بدین ترتیب ممکن است در طول چند روز آن‌ها صد‌ها بار جفتگیری کنند که البته پروسه‌ای بسیار کوتاه است.
- دوره بارداری شیر‌های ماده حدود ۱۰۵ روز بوده و معمولاً با تولد دو یا سه توله همراه است. اگر چه شیر‌های ماده گروه ممکن است از لحاظ توانایی شیردهی و بنیه بدنی متفاوت باشند، اما هیچ توله شیری گرسنه نمانده و هر توله ممکن است از پستان شیری غیر از مادر خودش شیر بنوشد.
- شیر‌های جوان در حدود سن ۲ ساگلی می‌توانند به خوبی از خود مراقبت کرده و شکار نمایند. اگر چه شیر‌های ماده همیشه در دسته می‌مانند، اما شیر‌های جوان وقتی که شیر نر سردسته گروه به این تصمیم برسد که ممکن است بزودی برای حاکمیت او تهدیدی باشند آن‌ها را مجبور به رفتن از دسته خواهد کرد.
- شیر‌های نر جوان معمولاً در سن ۵ یا ۶ سالگی با شیر‌های بالغ رهبر دسته شیرها مبارزه می‌کنند تا در صورت پیروزی حاکمیت دسته آن‌ها را بدست آورند.
- سن شیرها برخلاف تصور بسیار کوتاه‌تر از آن چیزی است که ظاهر آن‌ها نشان می‌دهد و در اسارت نیز کمتر از ۱۳ سال است.
- تنها شکارچی واقعی شیرها انسان است.
- شیرها تنها گربه سانان بزرگی هستند که برخلاف هم خانواده‌های خود به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند. دیگر انواع گربه سانان بزرگ معمولاً به صورت تنها زندگی می‌کنند.
- شیرها دید در شب بسیار فوق العاده‌ای دارند و چشم آن‌ها نسبت به چشم انسان ۶ برابر حساسیت بیشتری به نور دارد و به همین دلیل در طول شب برتری قابل توجه به شکار‌های خود دارند.
- اگر چه شیرها به عنوان سلطان جنگل شناخته می‌شوند، اما زیستگاه آن‌ها عموماً چمنزار‌ها و زمین‌های باز است.
- نکته جالب این است که هنگام راه رفتن، پاشنه شیر با زمین تماس پیدا نمی‌کند.
- هر چه رنگ بدن یک شیر تیره‌تر باشد سن آن نیز بیشتر است.
منبع: livescience
