على عليه السلام از كودكى تا بعثت على عليه السلام بدنيا آمد در حالى كه پاكيزه و سالم بود.از همان دوران خردسالى آثار فطانت و چابكى در او به چشم مىخورد.تلاشهائى شگفتانگيز داشت كه دل و چشم پدر و مادر را روشن مىكرد.فاطمه مادرش،آن زن مجرب و ورزيده،كه روزگارى امر سرپرستى محمد صلى الله عليه و آله را بر عهده داشت اينك در انجام آخرين ماموريتخود،براى تربيت آخرين فرزندش،على خردسال،با تمام وجود كوشش مىكرد.
دوران خردسالى على عليه السلام سپرى مىشد.او در ميان كودكان و همبازىهاى خود ولى فراتر از آنان و اغلب در نقش هدايت و سرپرستى بين بازيكنان و حتى در مواردى سبب نجات كودكى از مرگ قطعى مىشد كه از پشتبامى در حال سقوط بود و على با زرنگى خاصى او را از خطر رهاند.
على عليه السلام در خانه پيامبر حسن تصادف نگوئيم كه حسن انتخابى پديد آمد.على 6 ساله بود كه در مكه قحطى سختى روى داد وضع زندگى ابو طالب از بد بدتر شد.روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله به عموهايش عباس و حمزه گفتبه نزد ابو طالب رويم و بار زندگى او را سبك سازيم.با هم به نزد ابو طالب رفتند و مساله را با او در ميان نهادند.وابو طالب موافقت كرد.
عباس پسرش جعفر را به خانه خود آورد حمزه طالب را و پيامبر هم على خردسال را به خانه خويش (1) او ظاهرا آنقدر در نزد پيامبر بود تا كار به هجرت كشيد (گو اينكه برخى از اسناد نشان مىدهند كه على دو سال بعد به خانه خود بازگشت و مجددا پس از مدتى به خانه پيامبر آمد)
على عليه السلام در خانه پيامبر چون قطرهاى بود كه به دريا پيوست.جايگاه او كنار پيامبر و روى سينه او بود او چون پدرى مهربان به كار سرپرستى و مراقبت و هدايت او مشغول بود.اين كار تا دوره نوجوانى و پس از آن تا دوران جوانى على ادامه يافت.بعدها هم مىدانيم كه داماد پيامبر شد و هم خانه و همراز و همرزم و برادر او شد.
اهميت اين انتقال على عليه السلام دوران شكل پذيرى شخصيت را در كنار رسول خدا گذراند و مىدانيم كه اين دوران حساس از نظر پرورشى بسيار مهم است.البته او قبل از انتقال به خانه پيامبر،حتى در دوران نوزادى مستقيما با رسول خدا ارتباط داشت و پيامبر به خانه ابو طالب زياد آمد و شد مىكرد و على را در كنار مىگرفت.
مهم اين است كه امر تربيت او حتى از خردسالى توسط پيامبر بود،او بود كه با على عليه السلام سخن مىگفت،در گوش او زمزمهها مىكرد و حتى گوشت و نان و خرما را در دهان خود مىجويد و نرم مىكرد و در دهان على مىگذاشت.گويا مىدانست كه او در آينده بايد قهرمان اسلام و توحيد و مبلغ وحى او شود.
على عليه السلام در دوران كودكى در خانه پيامبر،با فرزندان او مانوس بود و رسول خدا نه تنها به عنوان يك پدر مهربان بلكه به عنوان يك الگو و مدل بود.او در كنار پيامبر،بسيارى از خصايل و صفات و شمايل او را كسب كرد تسليم او و راه او بود و از چشمهسار حكمت او و بعدها از منبع وحى او نيكو بهره گرفت.
دور نماى حيات او رسول خدا صلى الله عليه و آله از همان كودكى دورنماى شگفتانگيز و زيبائى را از حيات على عليه السلام در برابر خود تصوير مىكرد چابكى و زيركى على را مىديد و بدان اميدوار بود.او در كودكى على مايههاى الهى را در او مىديد و احساس مىكرد زمينه براى تكاملى عظيم در او فراهم است.
على عليه السلام به واقع دوران كودكى عجيبى داشت.هر مربى كه به جاى پيامبر مىآمد از ديدن وضع شگفت او به تربيتش اميدوار مىشد و بدان كار همت مىگماشت.مورخين نوشتهاند او در دوران كودكى با هر كودكى كه كشتى مىگرفت او را به زمين مىزد.گاهى اسبى را در حال دويدن مىديد.او را با دويدن تعقيب مىكرد و سرانجام به او مىرسيد (2) و پيامبر اين جريانات را مىديد و چشمانداز خوبى را براى او در ذهن مجسم مىكرد.
تربيت او را بر عهده گرفت،شايد بدان حد و اندازهاى كه هر پدرى درباره فرزندش معمول مىدارد.همه حركات و سكنات او را در نظر مىداشت تا به موقع،موضع مناسبى را اتخاذ كند.و اين خود موهبتى عظيم براى على و دنياى اسلام بود.
على عليه السلام نهال محمد صلى الله عليه و آله اينكه پيامبر شخصا امر تربيت او را بر عهده گرفته استخود يك مساله است و اينكه موفقيتى عظيم از اين تربيت نصيبش شده است مسالهاى ديگر.رسول خدا صلى الله عليه و آله را در اين راه توفيقى بود و حقا مىتوان گفت همان كارى را درباره على عليه السلامكرد كه زكريا در رابطه با مريم و حتى فراتر از آن و انبتها نباتا حسنا (3) خداوند هم همه اسباب خير را در اين تربيتبراى على فراهم آورد.تا حدى كه همه استعدادهاى على شكوفا شدند و همه جنبهها و ابعاد وجوديش رشد و پرورش يافتهاند.بدين سان على عليه السلام فارغ التحصيل دانشگاه محمد صلى الله عليه و آله است و نهالى است كه دستباغبانى آورنده اسلام و قرآن آبيارى شد و رشد و پرورش يافت.على در مكتب او درس خواند و تربيتيافت،از گرمى نفس او جان و روان خود را گرمى داد.رسول خدا در كودكى على با او چنان سخن مىگفت كه گوئى با همتاى خود حرف مىزند و على در آن وقت كمتر از 10 سال داشت (4) .
آرى،محمد صلى الله عليه و آله پدر امتبود به طور عموم و على الاطلاق،پدر فرزندان خود بود به صورت نسب و پدر على بود به صورتى خاص.طبرى مىنويسد:هيچ پدرى مهربانتر از محمد صلى الله عليه و آله به على عليه السلام نبود-و هيچ فرزندى فرمانبرتر از على عليه السلام نسبتبه محمد صلى الله عليه و آله نبود (5) .او مىكوشيد همه تعاليم و دستورات و برنامههاى محمد صلى الله عليه و آله را پياده كند.
ياد و خاطره او از محمد صلى الله عليه و آله پيامبر به بعثت رسيد و رسالت الهى را به وجهى نيكو انجام داد و بالاخره در ميان اندوه پيروان و غم و حزن جانكاه على براى هميشه او را ترك گفت و به ديدار معبود شتافت ولى على عليه السلام خاطره دوران تربيت او را هميشه به ياد داشت.از آموزشهاى او،از ارشادها و سخنان او هميشه سخن مىگفت. از جمله سخنان او در خطبه قاصعه است كه در آن از روابط دوران كودكى و بعد خود با رسول خدا سخن مىگويد:
-و قد علمتم موضعى من رسول اللهصلى الله عليه و آله-شما جايگاه مرا در نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله خوب مىدانيد.
-بالقرابة القريبة و المنزلة الخصيصه -از خويشاوندى من با او و از مقام و احترام ويژهام نزد او خبر داريد -وضعنى فى حجره و انا وليد -زمان كودكى مرا در كنار خود پرورش داد -يضمنى الى صدره -و به سينهاش مىچسبانيد -و يكنفنى فى فراشه -و در بسترش مرا در آغوش مىداشت -و يمسنى جسده و يشمنى عرفه -بدنش را به من مىماليد و بوى خوش خود را به مشامم مىرساند -و كان يمضغ الشى ثم يلقمنيه... -و غذاى جويده را در دهان مىگذاشت. -و لقد كنت اتبعه اتباع الفصيل اثر امه -من در پى او مىرفتم همانند رفتن بچه شترى پى مادرش -يرفع لى فى كل يوم من اخلاقى علما -و هر روز از اخلاق خود پرچم و نشانهاى بر مىافراخت -و يامرنى بالاقتداء به (6) .. -و پيروى از آن را به من امر مىفرمود
او حتى در غار حراء همراه پيامبر بود و بعدها هم كه رسول خدا به نبوت رسيد على عليه السلام با نور وحى آشنا بود و بوى نبوت را از رسول خدا استشمام مىكرد و در سفر و حضر به همراهش بود.اسناد ما نشان مىدهند كه على پيروى از پيامبر را به پيروى از پدر ترجيح مىداد تا آن حد كه نسخهاى از وجود پيامبر شد با اين تفاوت كه وزير و وصى او بود.
پىنوشتها
1-سيره ابن هشام ج 1 ص 246
2-سفينة البحار-ماده قوا.
3-37 آل عمران
4-امير المؤمنين در عهد پيامبر
5-طبرى ج 2 ص 313
6-خطبه 234 نهج البلاغه
در مكتب امام اميرالمومنين (ع) صفحه 53
دكتر على قائمى
