با مسئله‌ دروغگویی در کودکان چگونه باید برخورد کنیم؟

کودک در چه موقعیت‌هایی حقیقت را پنهان می‌کند؟ دروغگویی در کودکان چه علت‌هایی دارد و چطور می‌توان از آن اجتناب کرد؟ آیا اصلا می‌توان اسم دروغگویی روی این رفتار گذاشت؟ وقتی برای اولین بار مچ کودک خود را در هنگام دروغگویی می‌گیرید، طبیعی است که احساس ناامیدی کنید و فکر کنید که فرزندتان به شما خیانت کرده است.  با اینکه دروغ گفتن در هر حال یک رفتار بد محسوب می‌شود، اما دروغگویی در کودکان یک بخش طبیعی از فرایند رشد آنهاست. به علاوه، گفتن دروغ‌های مصلحت‌آمیز به خاطر رعایت ادب، می‌تواند یک مهارت اجتماعی بسیار مهم در کودکان باشد.

با این حال، اگر متوجه شده اید که فرزندتان غالبا به شما دروغ می‌گوید یا این رفتار به یک عادت در او تبدیل شده است، لازم نیست احساس پریشانی کنید، بلکه به جای آن، روش‌های تقویتی مثبت را برای تشویق او به گفتن حقیقت به کار بگیرید.

دروغگویی در کودکان چه علت‌هایی دارد؟

کودکان با آن کد اخلاقی که به افراد می‌گوید چه چیزی خوب و چه چیزی بد است، به دنیا نمی‌آیند. کودکان، نیک و بد و این کدهای هدایت‌کننده را از طریق تعامل با محیط خود و آزمون تدریجی آن، می‌آموزند و از آنجا که شناخت و درک آنها از جهان نیز بخشی از فرایند رشد آنهاست، ممکن است در سنین مختلف و به دلایل مختلف دست به دروغگویی بزنند. در این بخش از مقاله، به بررسی مهمترین و شایع‌ترین دلایل دروغگویی در کودکان می‌پردازیم.

کودکان گاهی برای به دردسر نیفتادن، دروغ می‌گویند

یکی از شایع‌ترین علت‌های دروغگویی در کودکان، اجتناب و دوری از تنبیه شدن است. اگر کودک درک کرده باشد که عواقبی برای شکستن قوانین وجود دارد و کار اشتباهی هم کرده باشد، احتمال دارد که برای پیشگیری از آن عواقب یا تنبیه شدن، دروغ بگوید.

نوجوانان برای همراه شدن با رفقای خود، حقیقت را پنهان می‌کنند

کودکان، بخصوص وقتی در سنین بالاتر قرار می‌گیرند، ممکن است دروغ بگویند، صرفا برای آنکه احساس کنند که بیشتر با دوستان خود جور شده اند و می توانند کارهایی شبیه به آنها انجام دهند. بنابراین گاهی، علت دروغگویی در کودکان، برای تحت تاثیر قرار دادن دوستان آنهاست.

دروغ گفتن گاهی برای رسیدن به چیزهای دلخواه صورت می‌گیرد

اگر به کودک خود بگویید که جایزه‌ی مورد علاقه‌اش را بعد از تکمیل کردن یک کار مشخص دریافت می‌کند، ممکن است دروغ بگوید تا جایزه را زودتر دریافت کند. حتی ممکن است برای فرار از انجام کارهای سختی که به آنها علاقه ندارد هم دروغ گفتن را پیشه کند.

وجود محدودیت‌های زیاد، کودک را به دروغگویی عادت می‌دهد

یکی از علت‌های دروغگویی در کودکان، فشار زیادی است که والدین به آنها وارد می‌کنند. اگر محدودیت‌های زیادی در محیط کودک بوده یا از او خواسته شود که درباره‌ی جزئیات همه‌ی کارهایی که کرده است حرف بزند، ممکن است این احساس را داشته باشد که گیر افتاده است. چنین بچه‌هایی احتمالا دروغ می‌گویند تا استقلال خود را به دست آورده و بتوانند از چیزهای طبیعی و نرمال لذت ببرند.

کودکان گاهی برای جریحه‌دار نکردن احساسات دیگران، راست نمی‌گویند

بعضی از بچه‌ها به مرور زمان یاد می‌گیرند که برای مودب بودن و ناراحت نکردن دیگران، دروغ‌های مصلحتی بگویند. اینکه کودکی به مادر بزرگ خود می‌گوید که عاشق هدیه‌ی اوست، در حالی که واقعا علاقه‌ای به آن ندارد، نمونه‌ای از این دروغ‌های مصلحتی است. بیشتر بچه‌ها این دروغ‌های مصلحتی را پس از درخواست بزرگسالان خود یا بعد از درک احساسات دیگران، یاد می‌گیرند.

کودک بعضی وقت‌ها برای جلب توجه شما دروغ می‌گوید

بچه‌هایی که آسمان ریسمان به هم می‌بافند و داستان‌های بلند غیر حقیقی تعریف می‌کنند، ممکن است به دنبال جلب توجه از والدین خود باشند. کودکانی که تخیل بالایی دارند هم احتمالا، برای جذاب‌تر کردن داستان‌های خود دروغ می‌گویند.

دروغگویی در کودکان از چه زمانی شروع می‌شود؟

کودکان ممکن است در حوالی دو سالگی، شروع به دروغ گفتن کنند. از آنجا که در این سن، مهارت‌های زبانی آنها هنوز در حال رشد بوده و قادر به تشخیص تفاوت میان واقعیت و فانتزی نیستند، اهمیت اخلاقی راست گفتن را درک نمی‌کنند. همچنین باید بدانید که گرچه دروغگویی در کودکان ممکن است در سنین بسیار پایین شروع شود، اما علت پنهان کردن حقیقت، با تکمیل مهارت‌های شناختی و بیشتر شدن درک آنها از دنیا تغییر می‌کند.

• کودکان زیر سه سال دروغ می‌گویند تا از تنبیه فرار کنند یا از انجام کارهایی که دوست ندارند، خلاص شوند. اگر از آنها درباره‌ی یکی از اشتباهاتشان بپرسید، ممکن است حقیقت را پنهان کرده یا یک دروغ آشکار بگویند تا مجازات و تنبیه نشوند. دروغگویی در کودکان حتی ممکن است در واکنش به لحن صدای شما در زمان سوال پرسیدن از آنها صورت بگیرد. اگر حالت صدای شما عصبانی باشد، کودکان احتمالا برای اجتناب از خشم شما، دروغ می‌گویند. تنبیه کردن این کودکان نوپا به خاطر دروغ گفتن، احتمالا هیچ تاثیری ندارد، چرا که آنها معمولا قادر نیستند درک کنند که اصلا چرا تنبیه شده اند.
• بین سنین ۳ تا ۷ سال، بچه‌ها قادر نیستند که به صورت کامل و آشکار بین واقعیت و خیال تمایز قائل شوند. این همان زمانی است که آنها درباره‌ی دوستان خیالی خود با شما صحبت کرده و در این زمینه خیلی هم خلاق هستند. آنها حتی اصرار هم دارند که این دنیای فانتزی، کاملا واقعی است!
• بچه‌های بین سن ۸ تا ۱۲ سال، متوجه هستند که دروغگویی چه معنایی دارد. آنها غالبا در حال آزمایش این موضوع هستند که با دروغ گفتن، از چه چیزهایی می‌توانند و از چه چیزهایی نمی‌توانند دربروند. در این زمان، باید انتظار دروغ‌هایی را در رابطه با تکالیف مدرسه یا وظایفی که کودکان مایل به انجام آنها نیستند، باشید. در این بازه‌ی سنی، دروغ گفتن وجدان آنها را ناراحت کرده و آنها از این کار خود احساس گناه می‌کنند.
• زمانی که کودکان به سنین نوجوانی یا پیش از نوجوانی وارد می‌شوند، به دلایل مختلفی از جمله فرار از سرزنش، فشار هم‌سالان (تلاش برای جور شدن با رفیقان خود) و غیره دروغ می‌گویند. در این سنین، آنها کاملا از پیامد دروغ‌های خود آگاه بوده و درک می‌کنند که چه امکاناتی دارند.

برخورد صحیح با دروغگویی در کودکان یا چطور به فرزند خود کمک کنیم تا دست از دروغگویی بردارد؟

اگر متوجه شدید که کودک به شما دروغ می‌گوید، بسیار مهم است که با واکنش خود او را نترسانید تا دروغ‌های بیشتری بگوید. در ادامه مقاله، با روش‌های صحیح برخورد با دروغگویی در کودکان، آشنا می‌شوید.

آرام بمانید

اگر در زمان دروغ گفتن کودک، واکنش شدیدی نشان دهید، احتمال اینکه او این کار را برای اجتناب از عصبانیت شما تکرار کند، بیشتر می‌شود. به جای عصبانی شدن، با حالتی کاملا آرام و خونسرد با کودک صحبت کنید. این کار او را تشویق می‌کند تا دیگر دروغ نگوید و دفعه‌های بعد بدون ترس، حقیقت را با شما در میان بگذارد.

علت دروغ گفتن کودک را دریابید

بفهمید که چرا کودک شما در این موقعیت دروغ می‌گوید. زمانی که پذیرفت که راستش را نگفته است، می‌توانید دلیل دروغ گفتن را از او بپرسید. ممکن است دریابید که دلایل خاصی در پشت دروغ گفتن او پنهان هستند: او احتمالا از عواقب کارهای اشتباه خود می‌ترسد. می‌توانید از او بپرسید «می‌ترسی راستشو بگی»؟ همچنین اگر کودک درباره‌ی کارهایی که نکرده است لاف می‌زند احتمالا از اعتماد به نفس پایینی برخوردار است.

برای کودک توضیح دهید که دروغ گفتن کار اشتباهی است

اگر کودک ظرفی را شکسته یا اشتباهی مرتکب شده است، به آرامی برای او توضیح دهید که اشتباه کردن کاملا طبیعی است و گاهی برای همه پیش می‌آید. اما، دروغ گفتن درباره‌ی اشتباهات درست و پذیرفته نیست و او باید مسئولیت اشتباهات خود را بر عهده بگیرد. این کار به کودک کمک می‌کند تا درک کند که دفعه‌ی بعد لازم نیست برای پوشاندن احساساتش دروغ بگوید.

از پرسیدن سوال‌هایی که منجر به دروغ گفتن می‌شوند، پرهیز کنید

به جای اینکه از کودک خود بپرسید که آیا تکالیف مدرسه را انجام داده است یا خیر، بهتر است سوال کنید که کی قرار است آنها را انجام دهد؟ این کار به کودک این شانس را خواهد داد که به جای جور کردن یک دروغ، از برنامه‌هایش برای شما بگوید.

از صداقت او قدرشناسی کنید

اگر کودک شما دروغ خود را اصلاح کرد و راستش را به شما گفت، از او تقدیر کنید. اگر هر زمانی که با شما صادق بود به شکل منفی رفتار کنید، احتمال اینکه به خاطر فرار از عصبانیت شما، دیگر راست نگوید، زیاد می‌شود.

کودک را تنبیه نکنید

اگر متوجه شدید که کودک دروغ گفته است، او را تنبیه نکنید. این گفته بخصوص در مورد بچه‌های کوچکتر صادق است، چرا که تنبیه کردن آنها ممکن است سلامت احساسات آنها را تحت تاثیر قرار دهد. به جای این کار، از تقویت مثبت استفاده کرده و در مواقعی که می‌پذیرد دروغ گفته است، از او تقدیر کنید.

خودتان هم از دروغ گفتن بپرهیزید

کودکان با نگاه کردن به شما مدل‌های رفتاری را یاد می‌گیرند. از آنجا که شما معیار کودک در چگونگی درک و مشاهده‌ی جهان است، او بسیاری از رفتارها را از شما خواهد آموخت. بنابراین، برای جلوگیری از دروغگویی در کودکان، بسیار مهم است که خودتان هم در مقابل آنها دروغ نگویید. این گفته به این معناست که پشت تلفن درباره‌ی مکانی که هستید دروغ نگویید و از دروغ‌های کوچک دیگری که برای بزرگسالان قابل قبول هستند، پرهیز کنید.

با کودک خود رفیق باشید

اگر کودک برای جلب توجه به شما دروغ می‌گوید، مطمئن شوید که کیفیت لحظاتی که با او می‌گذرانید خوب هستند. با کودک صمیمی باشید و روابط خود را با او بهبود دهید.  اولین سال‌های زندگی کودک، در تنظیم صحیح قطب‌نمای اخلاقی او بسیار حیاتی هستند. توجه مداوم به کودک همچنین به او می‌فهماند که هر زمان نیاز داشت که درباره‌ی هر چیزی با شما صحبت کند، در کنار او حاضر هستید.

برای کودکان، دروغ گفتن به صورت یک کار معصومانه آغاز می‌شود، اما اگر در زمان درست با آن مقابله نشود، می‌تواند به چیزی بزرگتر و جدی‌تر مبدل شود که زندگی آینده‌ی او را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اگر مشاهده می‌کنید که کودک به دفعات دروغ می‌گوید، مداخله را آغاز کرده و به آرامی با او صحبت کنید. برای کودک توضیح دهید که دروغ گفتن کار اشتباهی است و عواقب بدی دارد. برای مقابله با دروغگویی در کودکان همچنین بسیار مهم است که ارتباط راحتی با کودک خود داشته باشید که به او اجازه می‌دهد تا بدون هیچ ترسی با شما مواجه شود. در صورتی که دروغگویی در کودک شما به صورت آسیب‌زننده درآمده است، از روان‌شناس متخصص کمک بگیرید.