رفتار و معیارهای پذیرش عملكرد اجزای غیرسازه‌ای
اگر كنترل بهسازی برای جزء مورد نظر ضرورت داشته باشد، جزء یا اتصال آن باید تحت اثر نیروهای اینرسی كنترل شود. علاوه بر این در اجزاء حساس به جابجایی، بررسی جابجایی نسبی سیستم سازهای در بردارنده جزء و اثر آن در رفتار جزء نیز ضروری است. چنانچه معیارهای پذیرش جزء برآورده نشود، باید با روش‌های مناسب بهسازی شود. معیارهای پذیرش اجزاء، وابسته به سطح عملكرد آنها است.
اجزای معماری
روش‌های بهسازی نمای خارجی
نماهای چسبانده شده و دوخته شده، حساس به جابجایی محسوب میشوند و ممكن است در اثر تغییر شكل لایه زیرین ترك خورده یا از جای خود بیرون رانده شوند. در صورتی كه این اجزاء به طور مستقیم روی دیوارهای برشی یا اعضای سازهای كه تحت جابجایی بزرگ قرار می‌گیرند، نصب شوند، معمولاً آسیب پذیر تلقی میشوند. در نماهای چسبانده شده در صورتی كه اتصال نما ضعیف باشد (خوب نچسبیده باشد)، ممكن است در اثر شتاب مستقیم، اتصال از بین برود و قطعه آزاد شود. این امر می‌تواند به دلیل نفوذ آب در طول زمان یا خرابی لایه زیرین رخ دهد. بلوك‌های شیشه‌ای و سایر مصالح بنایی غیر سازهای، حساس به جابجایی و شتاب محسوب میشوند. در صورتی كه این اجزاء معیارهای پذیرش را برآورده نسازند، باید طبق ضوابط بهسازی شوند.
بهسازی دیوارهای منفرد كه سطحی كمتر از ۱۳ متر مربع داشته باشند و یا طول آنها از ۴/۵ متر كمتر باشد، با استفاده از روش تجویزی مجاز است. برای دیوارهای بزرگتر باید از روش تحلیلی استفاده نمود. خرابی داخل صفحه دیوار معمولاً بر اثر تغییر شكل سازه در بر گیرنده دیوار رخ می‌دهد كه باعث به وجود آمدن ترك و گسترش آن می‌شود. خرابی خارج از صفحه كه به صورت بیرون ریختن دیوار رخ می‌دهد، مستقیماً به دلیل شتاب است. چنانچه تغییرشكل دیوار، معیارهای پذیرش را برآورده نسازد، باید تغییر مكان جانبی نسبی طبقات را محدود كرد یا با ارائه جزئیات ویژه، اتصال دیوار به سازه محیطی را جدا نمود. در محاسبه تغییر مكان جانبی نسبی طبقات، اثر رفتار دیوار برروی سازه باید در نظر گرفته شود. دیوارهای بزرگ را می‌توان با اضافه كردن تكیه‌گاه‌های سازهای اضافی به سطوح كوچكتر تقسیم كرد. پانل‌های پیش ساخته، حساس به پارامترهای تغییرشكل و شتاب هستند. این اجزاء معمولاً توسط اتصالات مكانیكی در فاصله‌های مشخص به سازه محیطی خود وصل میشوند.
نماها و دیوار‌ه‌های شیشه‌ای
دیواره های شیشه ای در اصل حساس به جابجایی محسوب میشوند، ولی ممكن است بر اثر نیروهای بزرگ حاصل از شتاب، دچار تغییرشكل و از همگسیختگی گردند.عملكرد شیشه در طول زلزله به نوع سیستم دیوار و شیشه بستگی دارد و به صورت یكی از موارد زیر می تواند رخ دهد:
1.شیشه بدون شكستن در قاب یا تكیه گاه خود باقی بماند.
2.شیشه خرد شود ولی همچنان در قاب یا تكیهگاه خود باقی بماند و به عنوان مانعی برای ورود و خروج هوا عمل كند. در این شرایط شیشه هنوز قادر به سرویسدهی است.
3.شیشه خرد شود ولی در شرایطی پر مخاطره در قاب یا تكیه گاه خود باقی بماند. به طوری كه امكان فروریزی آن در هر لحظه وجود داشته باشد.
4.شیشه به صورت خرد شده و یا كامل از قاب خود بیرون بریزد.
تیغه‌ها
تیغه‌ها (پارتیشن‌ها)، حساس به جابجایی و شتاب محسوب میشوند. تیغه‌هایی كه از بالا و پایین به كف طبقات متصل شده‌اند و تحت اثر بارگذاری داخل صفحه هستند، بر اثر تغییر شكل‌های به وجود آمده در سازه، ممكن است دچار ترك خوردگی برشی، تاب خوردگی و شكست شوند و سطح اندودكاری می‌تواند از دیوار جدا شود. این تیغه‌ها تحت اثر بارگذاری خارج از صفحه ممكن است دچار ترك خوردگی خمشی، خرابی محل اتصال دیوار به سازه و فروپاشی شوند.
در حالاتی كه از پارتیشن‌ها به عنوان مهار جانبی برای لوله كشی، اتاقك‌های الكتریكی، قفسه‌ها یا دیگر اعضای غیرسازه‌ای استفاده می‌شود، خرابی پارتیشن ممكن است باعث آسیب دیدگی به این اعضا شود. پارتیشن‌های بنایی به دلیل این كه رفتار كلی سازه را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اغلب نقش عضو سازهای را ایفا می‌كنند و در نتیجه باید توسط مهندس سازه ارزیابی شوند. پارتیشن‌های با سختی زیاد باید از سیستم سازهای جدا شده یا در محاسبات لرزه‌ای وارد شوند. كنترل این موضوع برای ساختمان‌های با سختی زیاد دارای گریز (دریفت) نسبی كوچك لزومی ندارد.
آن دسته از پارتیشن‌هایی را كه تحت تغییر شكل‌های سازه قرار می‌گیرند، می‌توان با ایجاد درز پیوسته بین آنها و سازه محیطی محافظت كرد. برای این تیغه‌ها باید اتصالاتی در نظر گرفت كه قابلیت حركت داخل صفحه و گیرداری خارج از صفحه رابه دیوار بدهند.
نمای داخلی
نماهای داخلی، حساس به جابجایی محسوب میشوند. این اجزاء می‌توانند دچار تر‌ك‌های داخل صفحه و جداشدگی از دیوار شوند. همچنین ممكن است بر اثر شتاب، مستقیماً دچار تغییر مكان یا جداشدگی خارج صفحه‌ای شوند. چنانچه این اجزاء معیارهای پذیرش را برآورده نسازند، باید تغییر مكان جانبی نسبی طبقات را محدود كرد یا با ارائه جزئیات ویژهای، دیوار مربوط به نمای داخلی را از سازه اصلی جداسازی كرد.
سقف كاذب
اجزاء پوشش سقف، حساس به شتاب و جابجایی محسوب میشوند. بهسازی این اجزاء از طریق تقویت مهاربندی و اتصالات طبق استانداردهای تجویزی صورت می‌گیرد.
جان پناه‌ها و پیش آمدگی‌ها (Appendages)
جان پناه‌ها و پیش آمدگی‌ها، حساس به شتاب محسوب میشوند. چنانچه این اجزاء كاملاً مهار نشده باشند، ممكن است رها شده و واژگون شوند. راهكارهای طراحی تجویزی برای جان پنا‌ه‌های آجری كوتا‌ه‌تر از ۱/۲متر دارای مهار ارائه شده است. فاصله مركز به مركز مهارهای جان پناه نباید بیش از ۲/۴ متر باشد.
سایه بان‌ها
سایه بان‌ها حساس به شتاب محسوب میشوند. با توجه به گستردگی انواع سایه بان، باید جداگانه تحلیل شوند و مقاومت آنها در برابر زلزله ارزیابی شود. بهسازی این اجزاء می‌تواند از طریق تقویت اتصال به سازه ساختمان، مهاربندی و مقاوم سازی یا تركیبی از این روش‌ها صورت بگیرد.
دودكش‌های ساختمانی
دودكش‌های ساختمانی، حساس به شتاب محسوب میشوند. این اجزاء ممكن است تحت خمش، برش یا واژگونی دچار خرابی شوند. همچنین امكان دارد كه از محل اتصال خود به سقف جدا شده و به سقف آسیب وارد كنند بهسازی این اجزاء می‌تواند از طریق مقاوم سازی، مهاربندی و مرمت مصالح به كار رفته انجام شود.
راه پله
هر یك از اجزاء جداگانه راه پله‌ها بسته به رفتار حاكم بر آنها در زلزله می‌توانند حساس به جابجایی یا شتاب محسوب شوند. اجزائی از راه پله كه به كف‌های مجاور متصل شده‌اند، حساس به جابجایی بوده و تمام اجزاء دیگر راه پله حساس به شتاب به شمار می‌آیند. بهسازی این اجزاء می‌تواند به صورت مقاوم سازی سازهای، مهاربندی و یا ارائه جزئیات اتصالی كه اندركنش بین پله‌ها و سازه ساختمان را كاهش دهد، انجام شود.
كف‌های كاذب
كف‌های كاذب حساس به شتاب و جابجایی محسوب میشوند. كف‌های كاذب تحت بارهای لرزه‌ای ممكن است دچار جابجایی‌های جانبی شوند. برای بهسازی این اجزاء، پایه‌های قفسه‌ها و تجهیزات روی كف كاذب با عبور از این كف به سازه و یا كف اصلی متصل شده و این اتصال تقویت می‌شود. علاوه بر این، ظرفیت باربری جانبی كف‌های كاذب با اضافه كردن مهاربندیهای عرضی و همچنین تقویت اتصال پایه‌ها به كف اصلی افزایش می‌یابد. وزن سیستم كف و تجهیزات روی آن باید در تحلیل در نظر گرفته شود.
آسانسور
اجزاء آسانسور حساس به شتاب محسوب میشوند. محفظه و ریل‌های بالابر كه در طبقات ادامه می‌یابند، حساس به جابجایی نیز به شمار می‌آیند. اجزاء آسانسور ممكن است از جای خود بیرون آمده یا از خط خارج شوند. دیوارهای محفظه و اتاقك تأسیسات آسانسور باید مانند تیغه (پارتیشن) در نظر گرفته شوند. چنانچه این دیوارها از مصالح بنایی غیرمسلح یا آجرهای مجوف ساخته شده باشند، باید توجه ویژهای به آنها داشت، زیرا با فرو ریختن آنها معیارهای سطح عملكرد ایمنی جانی برآورده نمی‌شود.
به منظور بهسازی آسانسورها باید از راهكارهای مناسب برای اجزاء اصلی مانند تیغه‌ها (پارتیشن‌ها)، كنتر‌لگرها و تأسیسات ماشینی آسانسور استفاده نمود.
اجزاء مكانیكی
تجهیزات مكانیكی
كلیه اجزاء مكانیكی حساس به شتاب محسوب میشوند. در سطح عملكرد ایمنی جانی، هدف اصلی حفظ و نگهداری موقعیت اجزاء مكانیكی در طول زلزله است. در سطح عملكرد قابلیت استفاده بی وقفه، حفظ و نگهداری موقعیت جزء مكانیكی كافی نیست، بلكه انتظار می‌رود با وجود ایجاد مقداری خرابی در این اجزاء در طول مدت زلزله عملكرد آنها همچنان تا پس از زلزله ادامه یابد. در اجزاء مكانیكی واقع بر روی كف طبقات، تغییر موقعیت جزء می‌تواند به صورت لغزش یا واژگونی اتفاق بیفتد.
در اجزاء مكانیكی آویزان از سقف یا متصل به اعضای قائم سازه، تغییر موقعیت جزء به صورت از بین رفتن اتصال و در نتیجه سقوط جزء رخ می‌دهد. خرابی و قطع لوله كشی یا سیم كشی برق تجهیزات مكانیكی نیز می‌تواند عملكرد آنها را دچار وقفه نماید. رفتار و عملكرد تجهیزات مكانیكی بستگی به مقدار نیروی طراحی وارد بر آنها دارد. چنانچه یكپارچگی و پایداری جزء در زلزله لطمه نبیند، اكثر اجزاء قادر هستند كه پس از زلزله به عملكرد خود ادامه دهند. چنانچه این اجزاء معیارهای پذیرش را برآورده نسازند، باید طبق ضوابط بهسازی شوند. اقدام اساسی در حفظ و نگهداری موقعیت اجزاء مكانیكی در طول زلزله، بهسازی اتصالات و مهاربندیهای جزء به سازه است.
مخازن و ظروف تحت فشار و گرمكن‌ها
مخازن و ظروف، حساس به شتاب به شمار می‌آیند. مخازن گروه ۱ بر اثر كش آمدن پیچ‌های مهاری، كمانش و آسیب دیدن پایه‌ها، ممكن است دچار واژگونی شوند. در مخازن گروه ۲، بر اثر تسلیم مخزن در نواحی نزدیك به كف، كمانش جداره یا نشت احتمالی، ممكن است از محل فونداسیون خود تغییر مكان داده و آسیب ببینند.
لوله‌ها
لوله‌هایی كه از بین طبقات یا درزهای انقطاع عبور می‌كنند، علاوه بر شتاب، حساس به جابجایی نیز به شمار می‌آیند عمده آسیب دیدگی لوله‌های اطفاء حریق خرابی از ناحیه اتصالات است كه معمولاً به دلیل ضعیف بودن تكیه گاه‌ها و مهاربندیها و یا ضربه حاصل از برخورد سر آبپاش به مصالح اطراف حاصل می‌شود. بهسازی در این اجزاء براساس روش‌های طراحی تجویزی برای تكیه گاه‌ها و مهاربندیها صورت می‌گیرد. در این رابطه می‌توان از ضوابط تجویزی استفاده كرد. عمده آسیب وارده به سایر انواع لوله‌ها، خرابی از ناحیه اتصالات است كه معمولاً به دلیل ضعیف بودن تكیه‌گاه‌ها و مهاربندیها به وجود می‌آید.
كانال‌ها (داكت‌ها)
كانال‌هایی عبوری از بین طبقات یا درزهای انقطاع، حساس به جابجایی نیز محسوب میشوند. آسیب دیدگی تكیه گاه‌ها یا عدم وجود مهاربندی كافی منجر به تغییرشكل یا گسیختگی كانال در محل اتصالات و بروز نشت در سیستم می‌شود. چنانچه این اجزاء معیارهای پذیرش را برآورده نسازند، باید طبق ضوابط‌بهسازی شوند. بهسازی كانال‌ها از طریق مقاو‌مسازی تكیه گاه‌ها و مقاوم سازی یا اضافه كردن مهاربندیها حاصل می‌شود.
نقاله‌ها
نقاله‌ها حساس به شتاب و جابجایی محسوب میشوند. آسیب‌های وارد به نقاله مانند دیگر تجهیزات سنگین واقع بر كف طبقه است. علاوه بر این، تغییر شكل سازه نگهدارنده نقاله و قطع برق، عملكرد نقاله را با مشكل روبرو می‌سازد.
اجزاء برقی و مخابراتی
تجهیزات برقی و مخابراتی
تجهیزات برقی و مخابراتی، حساس به شتاب به شمار می‌آیند. اجزائی كه بر كف طبقه قرار دارند، ممكن است دچار لغزش یا واژگونی شوند و آنهایی كه به سازه قائم متصل شده‌اند و یا آویزان هستند، در صورت از بین رفتن اتصال امكان سقو‌ط‌شان وجود دارد. حالت دیگر آسیب دیدگی این اجزاء قطع شدن اتصال سیم‌های برق به دستگاه است.
