قماربازی روی آنتن زنده

    مدت‌ها است هر شبکه‌ای از تلویزیون را که تماشا می‌کنیم، یک نفر دارد مردم را تشویق می‌کند که گزینه مورد نظر را به فلان شماره پیامک کنید تا در قرعه‌کشی یک دستگاه خودرو یا مقدار زیادی پول نقد شرکت داده شوید.

در بسیاری از این پیامک‌ها و یا مسابقات تلفنی، مبالغی از مخاطب کسر می‌شود که هزینه آن گرچه برای یک نفر زیاد نیست، اما درنهایت تبدیل به چند ده میلیارد پول می‌شود که سودش نه به نفع عموم مردم که در جیب چند نفر سرازیر می‌شود. به طور مثال در یکی از برنامه‌های پرمخاطب سیما، از مردم خواسته شد در ازای پرداخت روزانه مبلغ ششصد تومان در یک قرعه‌کشی پنج میلیون تومانی که در 100 روز به 100 نفر داده می‌شود شرکت کنند.
مجری مدعی شده تا کنون 500 هزار نفر در این طرح شرکت کرده‌اند که با یک محاسبه سرانگشتی از تعداد شرکت کنندگان و مبلغ پیامک‌های ارسالی، به این نتیجه می‌رسیم که 30 میلیارد تومان درآمد حاصل از این کار است که فقط 500 میلیون آن جایزه داده می‌شود، پس بیست و نه میلیارد و پانصد میلیون دیگر به چه کسی می‌رسد؟

متاسفانه صداوسیما علیرغم رسالتی که در ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی دارد و با توجه به نقدهایی که در خصوص عدم نیل به این هدف به آن وارد شده است، نه تنها ترتیب اثری نمی‌دهد بلکه روزبه‌روز شاهد افزایش برنامه‌هایی هستیم که قرابتی با شرع و احکام شرعی ندارد.
گاهی این پدیده در قالب نظرسنجی و گاهی در پیش‌بینی مسابقات ورزشی به‌خصوص فوتبال مطرح می‌شود؛ اخیرا نیز موج گسترده‌ای در معرفی اپلیکیشن های مختلف به راه افتاده است. 
حال سوالی در اینجا ایجاد می‌شود که آیا این مدل از شرکت در مسابقات و یا طرح‎‌‌های پیامکی چیزی شبیه قمار و یا خرید بلیت بخت‌آزمایی است؟ 
 

سابقه قمار در ایران

گرچه قمار در ایران هیچ‌گاه فراگیر نبوده، اما آلاتی همچون تخته نرد، پاسور و... به عنوان ابزاری برای قمار محسوب می‌شد و در حکومت پهلوی دوم با گسترش کازینوها جنبه قانونی به خود گرفت. با پیروزی انقلاب فعالیت قمارخانه‌ها غیرقانونی اعلام شد و بنا بر ماده ۷۰۵ کتاب تعزیرات، قماربازی با هر وسیله‌ای ممنوع بوده و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شوند و در صورت تجاهر به قماربازی به هر دو مجازات محکوم می‌گردند.

اما هر از چند گاهی ظهور قالب‌های جدید، بحث قمار را زنده می‌کنند. حتی در یک دوره‌ای بلیط های بخت‌آزمایی ارمغان بهزیستی را می‌فروختند و علیرغم اینکه گفته می‌شد سود حاصل از آن در کارهای خیر صرف می‌شود، اما  حرف‌وحدیث ایجاد کرد و به‌ مرور زمان جمع شد.
تا مدتی فعالیتی که شبهه قمار داشته باشد و به‌طور قانونی فعالیت کند دیگر وجود نداشت، تا اینکه پای مسابقات پیامکی و معرفی اپلیکیشن به صداوسیما باز و موجب شد با استفتاء مردم، مراجع عظام تقلید هم به این موضوع ورود کنند.
 

اتفاق فقها بر حرمت مسابقات پیامکی

این مسئله را می‌توان از ابعاد مختلفی مورد ارزیابی قرار داد ولی در بدو امر باید دید مراجع عظام تقلید چه حکمی در این خصوص دارند. 

آیت الله خامنه‌ای
بنابر نظر حضرت آیت الله خامنه‌ای اگر در قبال شرکت در قرعه‌کشی چیزی دریافت نشود و کسر کردن پول تنها درازای هزینه پیامک باشد، فی‌نفسه اشکال ندارد؛ اما اگر مبلغی به علت شرکت در قرعه‌کشی کسر می‌شود، به شکلی که با پول آن‌ها جایزه تهیه شده و به شرکت‌کنندگان داده می‌شود، حالت شرعی ندارد و همان شرط‌بندی حرام است.
آیت الله مکارم شیرازی
آیت‌الله مکارم شیرازی این کار را درواقع نوعی بخت‌آزمایی جدید می‌دانند که آن را به شکل ارسال پیامک درآورده‌اند. به اعتقاد ایشان شرکت در آن جایز نیست و هدیه‌ای که می‌دهند شبیه هدیه‌ای است که در بخت‌آزمایی یا قمار و مانند آن می‌دهند؛ متاسفانه هر روز یک راه جدیدی برای جذب اموال مردم تولید می‌کنند و مردم را به کارهایی که مشروع نیست می‌کشانند.

آیت‌الله سیستانی
همچنین از آیت‌الله سیستانی سه سؤال در اینباره پرسیده شده است؛ یکی اینکه حکم شرعی این کار چیست؟ سؤال دوم اینکه آیا شرکت در این مسابقه و قرعه‌کشی جایز است؟ و سؤال سوم اینکه آیا مالک هدیه‌ای که می‌دهند می‌شویم یا خیر؟

ایشان در پاسخ سؤال اول فرموده‌اند که اصل این کار شرعی نیست و جایز نیست، بنابراین پاسخ سؤال دوم این است که وقتی این عمل صحیح نباشد شرکت کردن در آن هم جایز نیست. در پاسخ به سؤال سوم نیز گفته شده، اگر شرکتی که به شما هدیه یا جایزه می‌دهد خصوصی باشد می‌توانید مالک آن هدیه شوید؛ اما اگر آن شرکت دولتی باشد، آن هدیه یا جایزه به‌عنوان مجهول‌المالک است و باید با نماینده مرجعتان مصالحه کنید و آن هدیه را که دریافت کردید حلالش کنید.

به‌طورکلی این‌گونه استباط می‌شود که این فعالیت‌ها، به هر شکلی که باشد اعم از نظرسنجی، پیش‌بینی یا معرفی اپلیکیشن، اگر پولی مازاد بر تعرفه پیامک دریافت نشود مانعی ندارد، ولی اگر پولی مازاد بر تعرفه دریافت شود حکم قمار را دارد و جایزه‌ای که از محل این درآمد داده شود محل اشکال است.
   

 بی توجهی به حکمی صریح

فارغ از رأی و نظر فقها، حرمت این عمل به بداهت دو ضرب در دو است. چه کسی می‌تواند ادعا کند کمک کردن چند هزار نفر به میلیاردر شدن یک یا چند نفر در یک شب بدون اشکال است؟

یک عده بدون اینکه زحمتی بکشند، پولی را دریافت می‌کنند که در ازای آن کاری انجام نداده و طرح آن‌ها هیچ بازتاب سودمندی برای جامعه ندارد.

در قرآن کریم قمار با واژه میسر شناخته می‌شود: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ»؛ برای همین در تعلیل حرمت قمار گفته شده مالی است که آسان به دست آمده و در قبال آن کاری انجام نشده است.

بنابر این تعریف و همچنین نکته‌ای که در پاسخ آیت‌الله مکارم گذشت، این اقدامات طرح‌های جدید قمار و بخت‌آزمایی است و متاسفانه در صداوسیمای جمهوری اسلامی این مسابقات با قوت روزافزون در حال اجرا است و انتظار می‌رود با توجه به نظر مراجع، بساط این مسابقات پیامکی جمع شود.