مرکز مطالعات وتحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کتاب "در تدارک عملیات سرنوشت ساز"از مجموعه کتابهای "روزشمار جنگ ایران وعراق"حوادث این روز را اینگونه بیان می کند:
چهار شنبه 19 شهریور 1365 5 محرم 1407 10 سپتامبر 1986
در ساعت 20: 30 امروز به منظور اجرای عملیات در پدغربی جزیره جنوبی مجنون ، یک گردان از نیروهای تیپ 32 انصارالحسین ( ع ) حرکت خود را با استقرار روی خاک ریزی که تازه درغرب جزیره ساخته شده است ، آغاز کردند.
طبق طرح عملیات ، قرار است سه گروهان غواص از سمت راست ، یعنی غرب ضلع غربی وارد عمل شوند؛ به این ترتیب که یکی از آنها در نوک خاک ریز جدیدالاحداث و دیگری در جنوب سه راهی و یک گروهان دیگر نیز از سمت چپ، یعنی شرق ضلع غربی از پشت نیروی کمین و خط اول دشمن در ضلع غربی ، وارد عمل شوند . تا ساعت 24 یکی از گروهان های عمل کننده در سمت راست ، اعلام کرد به نقطۀ ت ماس رسیده و آمادۀ درگیری است . ولی در سمت چپ، که قرار بود در مرحله دوم وارد عمل شوند، غواص ها با انحراف از مسیر خود، با مانع برخورد کرده و متوقف شده اند و به سبب خرابی بی سیم ها، ارتباطشان با عقب قطع شده است .
طبق آخرین اخبار، تا نیمه شب ، دشمن هنوز متوجه حضور نیروهای خودی نشده است ؛ این نیروها به سمت دشمن به پیش می روند .( 1 ) نیروهای خودی به منظور جلوگیری از تحرک تانک های دشمن و عقب نگه داشتن نیروهای آنان تا یک کیلومتری از خط فعلی ( خاک ریز جدیدالاحداث غرب جزیره )، تصمیم دارند در فاصله 200 تا 300 متری این خاکریز شکاف ایجاد کنند و به این منظور، سه تُن مواد منفجره را همراه یک تیم تخریب با نیروها اعزام کرده اند.( 2 )
اهداف عملیات محدود انصارالحسین(ع)
پس از منتفی شدن عملیات گسترده در جزیره مجنون ، برادر علی هاشمی فرمانده قرارگاه نصرت ، عملیات محدود انصار در پدغربی جزیره جنوبی را پی شنهاد کرد که پس از تصویب ، پی گیری آن نیز به قرارگاه نصرت سپرده شد . این عملیات در منطقه ای که از شمال به پد 1 جزیره شمالی و از شرق به ضلع میانی جزیره مجنون و از جنوب به ادامه جزیره جنوبی مجنون و از غرب به آب های هور متصل ب ود، انجام گرفت . موارد زیر به عنوان اهداف کلی این عملیات ذکر شد:
1 _ تأکیدات امام برای اجرای عملیات ، ولو ایذایی .
2 _ انهدام و جلوگیری از فعالیت مهندسی دشمن که به تازگی مشغول احداث پد و سیل بند به طرف جاده " الهویدی " شده است .
3 _ ایجاد یک خط طولانی برای جلوگیری از فشار و تمرکز آتش دشمن .
4 _ تکمیل طرح پدافند از منطقه .
در خصوص عواملی که باعث شد تا مسئولان ، اجرای این عملیات را ضروری تشخیص دهند و به تیپ 32 انصارالحسین ( ع ) بسپارند، می توان این موارد را برشمرد:
الف ) اقدامات شدید مهندسی دشمن روی پد غربی ،دشمن از حدود 20 روز قبل ، خاک ریزی را از روی پد غربی به طرف پد الهویدی شروع کرد که در صورت پایان دادن به آن ، مواضع خودی در ضلع غربی کاملاً مورد تهدید قرارگرفته و در نتیجه راه کارهای خودی کاملاً بسته می شد و به نوعی نیروهای خودی " جناح دار" × می شدند.
ب ) وضعیت نامساعد موضع نیروهای خودی در پد غربی : در این مورد فرمانده تیپ 32 انصارالحسین ( ع )، در تاریخ 5 / 4 / 1365 طی نامه ای به فرمانده قرارگاه نصرت نوشت : » وضعیت ضلع غربی بسیار نامساعد [ است ] و در صورت درگیری ، بسیار اسفناک خواهد بود، زیرا ما به هیچ وجه ، قادر به تغذیه و تخلیه نمی باشیم و این به دلیل عدم آمادگی منطقه از نظر مهندسی ، می باشد.
ج ) آمادگی بهتر تیپ 32 انصارالحسین ( ع ) نسبت به سایر یگان ها برای اجرای عملیات محدود.( 35 )
هرگاه دشمن با هر نوع فعالیت و آرایشی موجب شود که علاوه بر دید و تیر کنونی خود، دید و تیر جدیدی از سمت دیگر نسبت به مواضع خودی بدست آورد، جناح جدیدی برای نیروهای خودی ایجاد می شود که در نتیجه این نیروها ناچار به عقب نشینی خواهند شد . اتصال خاک ریز جدید ( جاده صفر ) به پد الهویدی نیز چنین وضعی ( ایجاد جناحی جدید) را در پی داشت .
رخدادهای دیگر این روز
در ساعت 17 امروز یک کشتی نفت کش به نام " مدونو مادنو" هدف هواپیماهای عراقی قرارگرفت . این حمله ، هفت کشته و زخمی به جای گذاشت که چهار تن از آنها خارجی بوده اند .( 3 ) بنابه گزارش رویتر، سخن گوی نظامی عراق امروز، با تأیید این حمله اعلام کرد به یک نفت کش در سواحل ایران حمله مؤثری کرده است . به گفته این منبع ، این حمله در ساعت 6: 35 عصر به وقت محلی انجام شده است . رویتر افزود: ادعای عراق از سوی منابع مستقل ، هنوز تأیید نشده است .( 4 )
در خصوص جنگ نفت کش ها در خلیج فارس ، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی " اتحادیه ملی دفاتر حمل و نقل دریایی و هوایی و کشتی رانی انگلیس " بر فرانسه فشار می آورد تا فروش موشک " اگزوسه " به بغداد را متوقف سازد . این اتحادیه جهت متوقف ساختن حمله به کشتی های تجاری در خلیج فارس _ که به مرگ دریانوردان بسیاری انجامیده _ کوشش می ک ند و خواستار تلاش هماهنگ برای اجرای یک تحریم تسلیحاتی کامل علیه دو کشور عراق و ایران می باشد . " آندره لنینگتون " مأمور مطبوعاتی این اتحادیه گفت : » کشتی های بسیاری هدف موشک های فرانسوی " اگزوسه " قرار می گیرند . « وی افزود: » دریانوردان فرانسوی باید تلاش بیشتری در تشویق دولت خود جهت متوقف کردن فروش این موشک ها به عراق انجام دهند. «
به گفتۀ وی ، در سال جاری بیش از 60 نفت کش در خلیج فارس مورد حمله قرارگرفته اند که دو سوم حملات را عراق انجام داده است . تعداد حملات در سال 1985 میلادی معادل 45 مورد و در 1984 میلادی معادل 40 مورد بوده است .( 5 )
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ، هفت هواپیمای عراقی به منظور سرکوبی عملیات پیش مرگان مسلمان کرد عراق ، روستای " یاغ سمر" و اطراف آن را بمباران کردند، این حمله با آتش پدافند نیروهای قرارگاه رمضان از داخل عراق پاسخ داده شد . بر اثر این پدافند هوایی ، یک فروند هواپیمای " سوخو" ی دشمن در منطقه " قره جنجو" نزدیک شهر کرکوک سرنگون شد.( 6 )
حملات هوایی عراق به شهرها امروز نیز ادامه یافت که طی آن ، شهرهای تبریز، ارومیه و مهاباد مورد حمله دشمن قرارگرفتند . چهار جنگندۀ عراق ساعت 14: 40 امروز مجدداً با تجاوز به حریم هوایی شهرستان تبریز دو نقطه از تأسیسات پالایشگاه و سه نقطه از محوطه باز منطقه کارخانه های تراکتورس ازی این شهر را بمباران کردند که علاوه بر وارد آمدن خساراتی به این مراکز، 20 تن از کارکنان و کارگران نیز مجروح شدند.( 7 ) در پی این بمباران ، و با توجه به حمله روز گذشته هواپیماهای عراقی فعالیت این پالایشگاه متوقف شد.( 8 )
منابع مطل ع می گویند پالایشگاه تبریز حداقل تا دو ماه آینده از مدار خارج خواهد بود .
ظرفیت تصفیه نفت خام این پالایشگاه _ که حدود 15 درصد از نیاز کشور به فرآورده های نفتی را تأمین می کرد _ حدود 80 هزار بشکه در روز است که در برخی مقاطع این رقم به 100 هزار بشکه در روز نیز می رسید . منابع یادشده توضیح دادند که جبران کمبود تولید فرآورده های نفتی در پالایشگاه تبریز تنها از طریق واردات مقدور است ، زیرا در حال حاضر
امکان افزایش تولید و تصفیه نفت خام ، در دیگر پالایشگاه های داخلی وجود ندارد، چون آنها با حداکثر ظرفیت ممکن مشغول به کار هستند.( 9 )
در جریان تجاوز هوایی دشمن به تبریز یک هواپیمای متجاوز هدف آتش پدافند منطقه قرار گرفت و سرنگون شد .( 10 ) البته یک سخن گوی نظامی عراق این مطلب را تکذیب کرد و گفت که تمام جت های جنگنده عراق سالم به پایگاه بازگشته اند.( 11 )
همچنین تأسیسات مرغ داری واقع در حوالی روستای " کوسه کهریز" از توابع مهاباد بر اثر بمباران جنگنده های عراقی به کلی منهدم شد . در جریان این حمله هوایی 9 سالن مرغ داری هدف قرارگرفت که به کلی فرو ریخت و موجب از بین رفتن 80 هزار قطعه مرغ و جوجه شد . روز گذشته نیز یک سالن خالی از این تأسیسات هدف بمباران قرارگرفته بود . این روستا را ظرف دو هفته گذشته چندین بار هواپیماهای دشمن بمباران کرده اند که خسارات و تلفاتی به اهالی وارد آورده است .( 12 ) در جریان بمباران امروز، یک دانش آموز 12 ساله شهید و هفت تن از اهالی این روستا مجروح شدند.( 13 )
در ساعت 14: 30 نیز هواپیماهای عراقی حریم هوایی شهرستان ارومیه را به مدت 10
دقیقه مورد تجاوز قرار دادند ولی بدون اجرای عملیات بمباران ، دور شدند.( 14 )
همچنین مقر تیپ ویژه 155 شهدا و اداره کل راه سازی مهندسی قدس ، واقع در مهاباد، عصر امروز هدف حمله هواپیماهای دشمن قرارگرفت ( 15 ) طی این حمله پنج هواپیمای دشمن 10 راکت به دو نقطه از پادگان تیپ ویژه در مهاباد پرتاب کردند که چند راکت به کارخانه تیرسازی ، محوطۀ پادگان و ساختمان آسایشگاه برخورد کرده و پنج راکت نیز به اطراف پادگان اصابت نمود ولی عمل نکرد. در این بمباران یک تن شهید و 21 تن مجروح شدند.( 16 )
در پی اق دام عراق به از سرگیری بمباران مناطق غیرنظامی ایران ، ستاد تبلیغات جنگ طی اعلامیه ای از مردم عراق خواست مناطق صنعتی ، اقتصادی و نظامی شهرهای عراق و حومه آن را تخلیه کنند . این ستاد اعلام کرد: » رزمندگان اسلام به تلافی گلوله باران شیمیایی مناطق عملیاتی غرب در روز گذشته و نیز حملات هوایی دشمن به مناطق صنعتی کارگری کشورمان ، از جمله حمله هوایی دیروز عراق به تبریز و شهرک " ربط"؛ تأسیسات صنعتی ، نظامی و اقتصادی عراق را مورد حملات قاطع خود قرار خواهند داد . « ستاد تبلیغات جنگ دربیانیه خود افزود : » رزمندگان اسلام حملات قاطع خود را به عنوان یک اقدام بازدارنده انجام می دهند . تا شاید رژیم عراق از تکرار اقدامات ضدانسانی خود دست بردارد. بنابراین از مردم عراق درخواست می شود در تخلیه مناطق یادشده شتاب کنند. 17) « )
ایران همچنین به سازمان ملل گزارش داد که روز قبل مناطق مسکونی " ربط" و روستای " کهریز " را هواپیماهای جنگی عراقی بمباران کردند و بر اثر آن ، 17 تن از غیرنظامیان کشته و بیش از 18 تن مجروح شدند.
در کتاب " سال 1986 سازمان ملل " ( Year’s Book U. N. 1986 ) آمده است که ایران از کارشناسان سازمان ملل در تهران دعوت کرده است تا از منطقه بازدید نمایند و از جامعه بین المللی نیز خواسته است که قویاً عراق را به دلیل حملات اخیر به مناطق مسکونی و استفاده از سلا حهای شیمیایی ، محکوم کند.( 18 )
عراق در گزارشی به سازمان ملل ، مدعی شده است که ایران گلوله باران و بمباران هوایی مناطق مسکونی این کشور را از 7 اوت تا 9 سپتامبر ( 16 مرداد تا 18 شهریور) نیز ادامه داده است . در این گزارش از شهرهای بغداد، بصره ، دیاله ، حلبچه ، ابوالخصیب ، ایزیار، الشهابی ، بیاره ، طویله ، خرمال و سید صادق نام برده شده است . در این گزارش آمده است :
143 » غیرنظامی کشته ، 437 نفر مجروح و 2200 منطقه مسکونی تخریب و همچنین 13
باب مدرسه ، 19 نهاد تجاری ، یک مسجد، 4 بیمارستان و 107 دستگاه اتومبیل شخصی آسیب دیده اند. 19) « )
همچنین " طارق عزیز " وزیر امورخارجه رژیم عراق ، در نامه ای " خاویر پرزدکوئیار"، دبیرکل سازمان ملل متحد را به تندی مخاطب قرار داد و آن سازمان را به شکست در انجام دادن وظایف خود جهت خاتمه دادن به جنگ متهم نمود . در این نامه آمده است : » به عقیدۀ عراق ، سازمان ملل و شورای امنیت ، باید خود را بیشتر وقف انجام وظایفشان سازند، در غیر این صورت عراق خود، ایران را در مورد ادامه حمله به مناطق غیرنظامی تنبیه خواهدکرد. 20) « )
همچنین به گزارش خبرگزاری آلمان غربی ، مردم بغداد طی برگزاری چندین تظاهرات خواستار انتقام خون قربانیان حمله به بصره شدند . تظاهرکنندگان در حالی که شعار " انتقام ، انتقام " سر داده بودند، از صدام خواستند حمله به بصره را در داخل خاک ایران تلافی کند.
در همین حال رادیو بغداد نیز تهدید وزیر دفاع را تکرار کرد . " عدنان خیرالله " اعلام کرده بود: » اگر ایران به حملات خود علیه مناطق غیرنظامی ادامه دهد، عراق نیز قادر خواهد بود کلیه شهرهای ایران را نابود س ازد. 21) « ) تلویزیون رژیم عراق نیز با نمایش فیلمی از تشییع 17 جسد، ادعا کرد اجساد مربوط به کشته های غیرنظامی اخیر شهر بصره است .( 22 )
وزیر خارجه ایران ( دکتر ولایتی )، امروز با ارسال نامه ای به دبیر کل سازمان ملل متحد، دربارۀ استفادۀ عراق از سلاح های شیمیایی هشدار داد. در این نامه آمده است : » مسلماً ادامۀ این اقدامات ضدانسانی ، از سوی جمهوری اسلامی ایران قابل تحمل نیست و به دلیل ادامۀ نقض مقررات بین المللی از سوی رژیم عراق ، رزمندگان اسلام مجبور هستند که به اقدامات بازدارنده دست بزنند. 23) « )
گردهم آیی یک روزه نمایندگان شوراهای اسلامی روستاهای استان باختران که با شرکت استاندار، امام جمعه و مسئولان قرارگاه نجف در باختران تشکیل شده بود، پایان گرفت . در پایان این گردهم آیی اعلا م شد که ده هزار تن از روستاییان بسیجی در قالب کاروان های اعزام بزرگ محرم استان باختران ، به جبهه ها اعزام خواهند شد.( 24 )
درباره اعزام داوطلبان به جبهه ها، رادیو بی . بی . سی طی گزارشی به بررسی وضعیت بسیج نیرو در ایران و عراق پر داخت و با تأکید بر نقش اجبار در اعزام نیرو به جبهه عراق ، گفت : » تعداد آنهایی که از روی میل واقعی در ایران راهی جبهه ها می شوند، کم نیست . « در این گزارش به نقل از " دیوید هرتز " خبرنگار روزنامۀ " گاردین "، آمده است : » مقامات ایران ، هم از هیچ کوششی برای بزرگ جلوه دادن ابعاد این بسیج عمومی کوتاهی نمی کنند و هم در انعکاس زنده و حقیقی روانه شدن داوطلبان به جنگ در تلویزیون تعارضی با خانواده های نگران این جوانان ندارند . عکس این مطلب در عراق اتفاق می افتد و تفاوت فاحش بین برخورد دولت با مسئله بسیج نیرو، پاسخی است به این سؤال که چرا ارتش عراق بعد از پیشروی اولیه خود به داخل خاک ایران ، علی رغم تسلیحات به مراتب برتر، به آرامی از مواضع خود عقب نشسته است . «
به نظر " هرتز " » روحیه ضعیف سربازان عراقی یکی از مشکلات عمده صدام حسین است و همه شواهد حاکی از آن است که روحیه نیروهای عراق به پایین ترین سطح رسیده است ، ولی ارتش عراق نهادی است که صدام حسین برای تقویت روحیۀ آن به هرکاری دست خواهد زد. « هرتز به تشکیل " واحد مخصوص اعدام " در جبهه ها اشاره کرده و افزوده است : » این واحد معمولاً در پشت خط مقدم در جبهه ها مستقر است و به اصطلاح عقب روها و ترسوها را بدون تشریفات زیاد، اعدام می کند . حتی اُمرای ارشد ارتش هم که مسئول شکست ها و عقب نشینی ها شناخته می شوند، در گذشته به طور مرتب به گلوله بسته شده اند و این خود یکی از دلایل عدم تحرک ماشین جنگی عراق است ، در نتیجه کمتر فرمانده ای حاضر می شود که به ابتکار خود تصمیمی بگیرد . « خبرنگار گاردین با اشاره به مسئلۀ فراریان جنگی ، نوشته است : » از زمانی که نوعی ثبات نسبی در جبهه ها حاکم است ، سربازان عراق نمی توانند به آسانی سابق صفوف نیروهای خود را ترک کنند و به آن طرف پناه ببرند ... اکثر این فراریان ، شیعه مذهب هستند. 25) « )
به نوشتۀ روزنامۀ کیهان ، رئیس جمهور کشورمان امروز در جلسه هیئت دولت با تشریح مهم ترین دست آوردهای اجلاس سران جنبش عدم تعهد، گفت : » عفو صدام باهیچ منطقی درست نیست و به منزله بهترین تشویق برای متجاوز است . در حدود چهل ملاقات دوجانبه با ایران مسئول این کار نیستند و ایران هر کاری را که متصور باشد برای یافتن و بازگرداندن و یا محل نگه داری وی انجام خواهد داد.( 29 )
" یاسین سعید نعمان " نخست وزیر جمهوری دمکراتیک یمن ، در مصاحبه با روزنامه کویتی " الانبا" _ که امروز منتشر شد _ گفت : » ارسال محموله های نفت ایران به پالایشگاه عدن طی سال جاری با مشکلاتی روبه رو شده است . « وی یادآوری کرد: » طبق قراردادی که میان ایران و یمن جنوبی به امضا رسیده ، نفت ایران درپالایشگاه عدن تصفیه می شود. « وی اضافه کرد که پالایشگاه عدن به روی تمام کشورهای برادر و دوست ، برای بهره برداری از آن باز است .
نخست وزیر یمن جنوبی درباره روابط کشورش با عراق گفت : » روابط ما با عراق برادرانه است و هیچ گونه سردی در روابط میان دو کشور وجود ندارد. 30) « )
طی دو روز گذشته صف های طویلی از اتومبیل ها برای دریافت بنزین و سوخت در مقابل پمپهای بنزین در شهرهای ارومیه ، سلماس ، خوی ، ماکو، مهاباد و دیگر مناطق آذربایجان غربی به وجود آمده است . به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ، این صف ها به دنبال بمباران های اخیر مناطق مختلف آذربایجان غربی و به ویژه انعکاس اخبار مربوط به بمباران پالایشگاه تبریز تشکیل شده است . براساس این گزارش ، تاکنون مسئولان منطقه هیچ گونه توضیحی در این باره یا برنامه ای برای دریاف ت بنزین اعلام نکرده اند. بنابه همین گزارش ، طول صف ها روز به روز افزایش یافته و مشکلاتی برای مردم ، ادارات و سازمان ها به وجود آمده است .( 31 ) همچنین در حالی که در میزان بنزین تحویل شده به جایگاه های فروش بنزین شهر همدان تغییری حاصل نشده ، این شهر نیز از روز سه شنبه شاهد ازدحام بیش از حد اتومبیل ها در مقابل جایگاه های فروش بنزین می باشد.( 32 )
در آستانه اعزام تیم های ورزشی ایران به بازی های آسیایی " سئول " در کشور کرۀ جنوبی ، معاون نخست وزیر و سرپرست سازمان تربیت بدنی ایران دربارۀ روبه رو شدن ورزشکاران ایرانی با حریفان عراقی خود، گفت : » دشمنان تصور می کنند به خاطر جنگی که از جانب استکبار و صدام به ما تحمیل شده است ، با ورزشکاران عراقی که خود از جامعه جهانی مسلمین و از مردم مظلوم و تحت ستم رژیم بعثی هستند روبه رو نخواهیم شد . ما حساب برادران مسلمان و ملت مظلوم عراق را از رژیم بعثی آن جدا می دانیم . « وی افزود: » خواست دشمنان این است که به نحوی ورزشکاران ما از شرکت در میادین جهانی بازمانده و از دور رقابت ها خارج گردند . 33) « )
خبرگزاری رسمی یوگسلاوی " تانیوگ " اعلام کرد: » این تصمیم تعجب بسیاری را برانگیخت ، چون ایران مصرانه حل و فصل جنگ شش ساله خود با عراق را رد کرده است . « تانیوگ افزود : " درگاهی " در توضیح این تصمیم گفته است که ما با ید بین
حکومت عراق و مردم عراق تفاوت قائل شویم . 34) « )
منابع و ما خذ روز شمار 19 / 6 / 1365
1 _ سند شماره 336 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ : " عملیات محدود در جزیره مجنو ن "، گزارش راوی قرارگاه کربلا، راوی : عبدالله درویشی ، ص ص 101 تا 102 ؛ و_ سند شماره 1252 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ : دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه نصرت در عملیات جزیره جنوبی مجنون ، راوی : عبدالله درویشی ، 19 / 6 / 1365 تا 1365/ 7/ 18 ، ص ص 17 تا 25 ؛ و_ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ : جنگ در سال 65 ( تهران : سپاه پاسداران)، 1367 ، ص ص 186 و 187 .
2 _ مأخذ شماره 1 ، ردیف اول ، ص 111 .
3 _ سند شماره 76678 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ : گزارش دفتر نمایندگی حضرت امام در سپاه بوشهر، .1365/ 6/ 27
4 _ خبرگزاری جمهوری اسلامی ، " گزارش های ویژه "، نشریه شماره 175 ، 20 / 6 / 1365 ، ص ص 11 و 12 ، بغداد، خبرگزاری رویتر، 19 / 6 / 1365 .
5 _ پیشین ، ص 12 ، لندن ، خبرگزاری جمهوری اسلامی ، .1365/ 6/ 19
6 _ روزنامه کیهان ، 29 / 6 / 1365 ، ص 2 ، به نقل از خبرگزار ی جمهوری اسلامی .
7 _ مأخذ شماره 4 ، ص 1 ، تبریز، خبرگزاری جمهوری اسلامی ، 19 / 6 / 1365 .
8 _ مأخذ شماره 4 ، ص 1 .
9 _ خبرگزاری جمهوری اسلامی ، " گزارش های ویژه "، نشریه شماره 176 ، 21 / 6 / 1365 ، ص 23 .
10 _ روزنامه کیهان ، 20 / 6 / 1365 ، ص 3 .
11 _ مأخذ شماره 9 ، ص 6 ، بغداد، خبرگزاری عراق ، .1365/ 6/ 20
12 _ واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، " گزارش "، نشریه شماره 34 ، 21 / 6 / 1365 ، ص 29 ، 1365/ 6/ 19 ؛ همچنین مأخذ شماره 4 ، ص 2 ، .1365/ 6/ 19
13 _ مأخذ شماره 10 .
14 _ مأخذ شماره 4 ، ص 2 ، ارومیه ، خب رگزاری جمهوری اسلامی ، 19 / 6 / 1365 .
15 _ مأخذ شماره 4 ، ص 2 .
16 _ سند شماره 15673 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ : " گزارش نوبه ای و اطلاعاتی شماره 26 "، نیروی زمینی ارتش ، ( معاونت عملیات و اطلاعات )، 17 / 6 / 1365 تا 1365/ 6/ 24 ، ص 7 ، 27 / 6 / 1365 .
17 _ روزنامه رسالت ، 19 / 6 / 1365 ، ص 2 ، تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی .
Year’s Book U. N 86. S/ 18335, p. 226. 10 Sep 1986._ 18
Year’s Book U. N 86. S/ 18332, p. 226. 10 Sep 1986._ 19
20 _ مأخذ شماره 4 ، ص 3 ، به نقل از خبرگزاری رویتر.
21 _ مأخذ شماره 4 ، ص 6 ، خب رگزاری آلمان غربی 1365/ 6/ 19 ، به نقل از رادیو بغداد.
22 _ مأخذ شماره 4 ، ص 3 ، به نقل از تلویزیون عراق .
23 _ روزنامه رسالت ، 20 / 6 / 1365 ، ص 2 ، تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی .
24 _ مأخذ شماره 17 ، ص 2 ، باختران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی .
25 _ و احد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بولتن " رادیوهای بیگانه "، 20 / 6 / 1365 ، ص 6 ، رادیو بی . بی . سی .، 19 / 6 / 1365 ، به نقل از روزنامه " گاردین ".
26 _ مأخذ شماره 10 ، ص 17 .
27 _ مأخذ شماره 9 ، به نقل از روزنامه " الرأی العام "، چاپ کویت .
28 _ سند شماره 200228 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ منابع سیاسی خارجی ، ص ص 513 تا 514 ؛ و _ روزنامه کیهان ، 19 / 6 / 1365 ص 1 ص 20 .
29 _ سند شماره 200228 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ منابع سیاسی خارجی ، ص 517 .
30 _ مأخذ شماره 4 ، ص 42 ، روزنامه کویتی الانبا.
31 _ مأخذ شماره 9 ، ص 23 .
32 _ مأخذ شماره 4 ، ص 5 .
33 _ مأخذ شماره 17 ، ص 8 .
34 _ خبرگزاری جمهوری اسلامی ، " گزارش های ویژه "، نشریه شماره 179 ، 24 / 6 / 1365 ، ص 15 ، تهران ، خبرگزاری تانیوگ ، 23 / 6 / 1365 .
35 _ سند شماره 336 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ " عملیات محدود در جزیره مجنون "، گزارش راوی قرارگاه کربلا در عملیات انصار، راوی : عبدالله درویشی ص ص 54 تا 57 و ص ص 94 و 95 ؛ همچنین مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ، جنگ در سال 65 ، ( تهران سپاه پاسداران، 1367 )، ص 185 .
