بهترین راه برای آموزش رفتارهای خوب به کودک این است که سرمشق او باشیم. با این کار دیگر نیازی نیست به کودک خود چیزی را آموزش دهید. اگر شما فردی خوش رفتار باشید، همۀ کاری که باید انجام دهید این است که خودتان باشید. فرزندتان به سادگی و از طریق تقلید یاد می گیرد که چون شما فردی خوش رفتار باشد.
اما مشکلی که وجود دارد این است که این روش برای رسیدن به نتیجۀ دلخواه به زمان زیادی نیاز دارد. گمان نکنیم که ما نیز صبر و حوصلۀ چندانی داشته باشیم. مثلاً چند نفر را می شناسید که بدون آموزش به فرزند خود، منتظر شنیدن کلمۀ لطفاً از زبان او باشند؟
بعید می دانیم چنین افرادی وجود داشته باشند یا در صورت وجود تعدادشان بسیار اندک است. به جرات می توان گفت دلیل این مشکل نیز کم تحملی ما است. شاید بیش از حد تصورمان دلواپس آن هستیم که فرزندمان به ما اعتقاد داشته باشد.
برخی افراد معتقدند به محض اینکه کودک توانایی سخن گفتن را پیدا می کند، باید رفتارهای خوب را به او آموزش داد، زیرا ارائۀ چنین آموزش هایی با گذشت زمان دشوارتر می شود.
می دانیم که انگیزه ها و علائق اجتماعی کودک در سه سالگی بیش از حد ضعیف است؛ ضعیف تر از آنکه بخواهیم او را آمادۀ یادگیری یا وادار به آن کنیم.
اما خطری که در این مورد وجود دارد، آن است که پرورش رفتار با تغییر انگیزه ها و احساسات کودک صورت می گیرد. این کودک قطعاً فردی خوش رفتار خواهد شد؛ اما در عوض دلسرد، سلطه پذیر و غمگین نیز خواهد بود.
متاسفانه مشکل دیگری نیز دربارۀ صبر کردن و اجازه دادن به کودک برای تقلید از ما وجود دارد که از خود ما نشات گرفته است. حقیقت این است که تنها تعداد اندکی از ما چون تصورمان انسان های خوش رفتاری هستیم. گفتنی است که ما گاهی مستعد بهتر شدن هستیم.
شاید وقتی در اتاق رئیس یا ضیافت شام باشیم، رفتار ما هیچ ایرادی نداشته باشد، اما وقتی در حال استراحت هستیم و نیاز به آرامش داریم و چیزی آرامشمان را مختل می کند، چطور رفتار می کنیم؟
به یاد داشته باشید که ما باید رفتار مناسب را در منزل به فرزندمان آموزش دهیم، زیرا بیشتر وقت خود را با او در آنجا سپری می کنیم.
درست نیست که از کودکمان انتظار داشته باشیم همیشه بهترین رفتارهای ما را تقلید کند، در حالی که اغلب رفتارهای معمولی ما را می بیند. ما ناخواسته به او می آموزیم که چگونه خوب یا بد رفتار کند، ولی زمان زیادی لازم است تا او بتواند رفتار درست را یاد بگیرد.
کودک در این شرایط چیزی را از ما یاد می گیرد که ما نیز متوجۀ آن نیستیم؛ یعنی می آموزد که رفتار ما نشان دهندۀ جاه طلبی های اجتماعی است، نه سازگارهای اجتماعی.
به زبان ساده تر، فرد که از نظر اجتماعی قابل قبول باشد، توجه چندانی به رفتارهای خود نشان نمی دهد و نسبت به موقعیت هایی که در آن حضور دارد، حساس نمی شود.
اکنون هر یک از ما که احساس فرد قبلی را نداشته باشد، تلاش می کند فرد بهتری جلوه کند. پس به جای رفتارهایی که برحسب عادت در خانه انجام می دهد، در بیرون از خانه تنها ادای رفتارهای خوب را در می آورد؛ ولی فرزند ما همیشه جاه طلبی های اجتماعی ما را درک نمی کند.
او اغلب نیازی نمی بیند که به شکلی متفاوت رفتار کند و اگر چنین نیز باشد، هرگز به یاد نمی آورد که در این شرایط چه چیزهایی به او آموخته ایم.
ما نه تنها اغلب نسبت به رفتارهایمان در محیط خانه بی تفاوتیم، بلکه برای برخورد با فرزندمان نیز اهمیت چندانی قائل نمی شویم. آیا همیشه در مقابل کودک سه ساله مان از کلمات لطفاً یا متشکرم استفاده می کنیم؟ آیا همانگونه که از او انتظار داریم با دوستانمان سلام و احوالپرسی کند، ما نیز متقابلاً با دوستانش برخورد می کنیم؟
اکنون علاوه بر تشریح نمونه های خوب برای آموزش به کودک، راه های دیگری را پیشنهاد می کنیم تا بتوانید رفتارهای پسندیده و مناسب را به فرزندتان بیاموزید:
1- بهتر است رفتارهای خوب را در خانه به فرزند خود بیاموزید، نه در خارج از منزل، زیرا او و شما در خانه کمتر تحت فشار اطراف قرار دارید.
2- می توانید یک بازی را با موقعیت مشابه شبیه سازی کنید. مثلاً فرزندتان هفتۀ آینده به تولد یکی از دوستانش دعوت شده است. در این بازی می توانید به فرزند خود هدیه بدهید و گفتگوهای مناسب یک مهمانی تولد را برای او شبیه سازی کنید، یا می توانید شرایط خرید از یک فروشگاه را برای او تقلید کنید؛ برای مثال شما نقش فروشنده را بازی کنید و او خریدار و بالعکس.
3- وقتی در حال آموزش به او هستید، اتفاقی، به آرامی و با صبر و حوصله کارتان را انجام دهید و هرگز موضوع را برای او بیش از حد حساس نکنید.
4- زمانی که مهمانی به خانۀ شما می آید، فرزندتان را به گوشه ای از اتاق نبرید و از او نخواهید که رفتار خوبی از خود نشان دهد. او را به حال خودش رها کنید و اجازه دهید هرطور که می خواهد رفتار کند. فراموش نکنید که او را به مهمانتان معرفی کنید.
دقت کنید شرایط را در کنترل خود داشته باشید. توجه داشته باشید که یک میزبان خوب، هرگز مهمان خود را با اسم کوچک صدا نمی زند، بلکه از آقای ... و خانم ... استفاده می کند. با معرفی فرزندتان می توانید احساس مبهمی را که کودکتان در ابتدا نسبت به مهمان دارد، از بین ببرید و اصطلاحاً یخ این رابطه را آب کنید.
5- حضور فرزندتان را در این گونه ملاقات ها پررنگ تر کنید.می توانید به کودکتان بگویید که منتظر چه کسی هستید، در بارۀ او توضیح دهید و بگویید چگونه می تواند به خانوادۀ شما کمک کند.
6- اگر او تشکر، سلام یا خداحافظی را فراموش کرد، به جای اصرار به کودک، خودتان از این عبارت ها استفاده کنید. ما نباید کاری کنیم که فرزندمان از رابطۀ اجتماعی دلزده شود، چون قصدمان این است که آنها نحوۀ برخورد در چنین محیط هایی را بیاموزند.
7- به فرزندتان نشان دهید که اطرافیانتان را دوست دارید و او را نیز نسبت به برخورداری از این حس تشویق کنید. می توانید با نمایش اشتیاق خود نسبت به اطرافیان چنین حسی را در او نیز القا کنید.
8- نسبت به فرزندتان درست رفتار کنید.
9- تقویت روابط میان شما و فرزندتان می تواند به پیشرفت رفتارهای خوب در او کمک کند؛ زیرا او دوست دارد رضایت شما را جلب کند و مانند شما رفتار کند.
10- سرانجام اینکه ناامید نشوید. شاید کودکتان در برخی لحظات بسیار بدقلق و برخی مواقع بسیار خوش رفتار باشد و گاهی نیز رفتارهای پیش بینی نشده ای از خود بروز دهد. او برای تغییر رفتارهایش دلایل خاص خود را دارد.
