بارداری به عنوان یک روند طبیعی در بخشی از زندگی خانم‌ها با تغییرات قابل توجه جسمی و روحی همراه است و ناآگاهی از این تغییرات و چگونگی مقابله با مشکلات احتمالی که بر اثر این تغییرات می‌تواند ایجاد شود، ممکن است منجر به بروز صدماتی شود که گاهی آثارش می‌تواند مادر را حتی تا سال‌ها بعد از زایمان دچار ناراحتی کند یا اینکه باعث بروز زودرس مشکلاتی شود که معمولا در دوران پیری گریبان‌گیر زنان می‌شود. مسئله بعدی زایمان مادران است که معمولا به علت ناآگاهی آنان از روش‌های مختلف تسهیل زایمان با درد و مشکلات بعدی همراه است. مطهره حسین‌پور و علی حیدریان از فیزیوتراپیست‌هایی هستند که نقش فیزیوتراپی را در این دوران مطرح کرده و توضیح می‌دهند.
تاثیر فیزیوتراپی در بارداری و زایمان
نقش فیزیوتراپی در دوران بارداری، زایمان و بعد از آن بسیار گسترده است. تمرینات ورزشی مناسب و آگاهی از چگونگی انجام فعالیت‌های روزمره می‌تواند نقش بسزایی در سلامت جسمی و حتی روحی بانوان جامعه داشته باشد و از بروز بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها جلوگیری کند.
یک زن باردار می‌تواند با شرکت در کلاس‌های خاص دوران بارداری و داشتن آگاهی لازم و انجام فعالیت‌های ورزشی مناسب سلامت جسمی خود و جنینش را تا حدود زیادی تضمین کند.
هدف فیزیوتراپی در بارداری و بعد از زایمان
- ارتقا و حفظ سطح بالای جسمانی و روحی مادر حین بارداری
- آموزش ورزش‌های مناسب در دوره بارداری و پس از زایمان
- آموزش لازم برای حفظ وضعیت صحیح در دوران بارداری
- آگاهی پدر و مادر از روند بارداری و زایمان و نگهداری از کودک
- کمک به آماده سازی و تسهیل زایمان و تسکین دردهای زایمانی
- درمان دردهای ناحیه پرینئوم ناشی از پارگی و آسیب عضلات کف لگن
روش فیزیوتراپی قبل از زایمان
بعد از تایید حاملگی می‌توان به کلینیک فیزیوتراپی مراجعه کرد. زمان ایده‌آل برای ارجاع زنان باردار هفته 12 تا 14 بارداری است اما معمولا بین هفته 9 تا 16 ارجاع می‌شوند. ابتدا خانم باردار بعد از ارجاع توسط متخصص زنان از نظر شرایط خطرناک پزشکی بررسی می‌شود. باید سایر بیماری‌هایی که می‌تواند بر حاملگی او اثر بد بگذارد، بررسی شود. همه مادران باید شاخص توده بدنی‌شان حساب شده باشد. شاخص توده بدنی اگر بالای 30 باشد فرد چاق و فربه است و چاقی مفرط دارد در این موارد مادر ریسک آمبولی، دیابت حاملگی و ... دارد. اگر شاخص توده بدنی مادر کمتر از 18 باشد این نشان دهنده اختلالات تغذیه است. در این موارد مادر حتما باید به متخصص تغذیه ارجاع شود. به طور معمول میزان افزایش وزن تا 25 درصد نسبت به قبل از دوران بارداری در حد طبیعی است و برای تغذیه جنین لازم است. به طور میانگین حدود 12.5 کیلوگرم افزایش وزن وجود دارد که این افزایش وزن مربوط به رشد جنین و جفت، بزرگ شدن رحم و سینه‌ها، ذخیره چربی، بزرگ شدن عضلات و ... است.
تغییرات سیستم اسکلتی عضلانی و لزوم فیزیوتراپی
همزمان با رشد جنین به تدریج عضلات شکم تحت کشش قرار می‌گیرند و تکرار این کشش‌ها در زنانی که چند زایمان داشته‌اند منجر به کاهش تن عضلات شکم می‌شوند که وجود این عامل همراه با تغییرات عمده هورمونی می‌تواند منجر به جداشدگی عضلات مستقیم شکمی از ناحیه لاینه البه آ شود.
به علت تغییرات هورمونی شلی لیگامانی ایجاد می‌شود که باعث تحریک‌پذیری مفاصل و بروز مشکلات و صدمات به آنها شود. در این بین مفاصل کمری، لگنی و اندام تحتانی که وظیفه تحمل وزن را برعهده دارند بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند.
در دوران بارداری وزن رحم روی عضلات کف لگن است که منجر به پایین افتادن کف لگن در حدود 2.5 سانتی‌متر می‌شود. علاوه بر این فشار ممتد در مراحل زایمان فشاره وارده بیشتر می‌شود بنابراین ممکن است هنگام وضع حمل و خروج نوزاد علاوه بر تحت کشش قرار گرفتن عضلات کف لگن، پارگی نیز رخ دهد.
در دوران بارداری و پس از زایمان به علت بزرگ شدن پستان‌ها و وضعیت‌های بدنی خاصی که فرد هنگام مراقبت و نگهداری از فرزند به صورت تکراری به خود می‌گیرد شانه‌ها گرد شده و به جلو حرکت می‌کنند و قوس مهره‌های گردنی افزایش پیدا کرده و سر به جلو متمایل می‌شود. همچنین به علت افزایش وزن رحم و محتویاتش مرکز ثقل بدن به جلو و بالا متمایل شده که منجر به افزایش قوس مهره‌های کمری و پشتی می‌شود. پس از زایمان تغییرات ایجاد شده معمولا به طور خود به خودی تصحیح نمی‌شود یکی دیگر از عواملی که منجر به دائمی شدن این وضعیت می‌شود بغل کردن مداوم کودک است.
در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان ممکن است اختلالات و ضایعاتی مانند جداشدگی عضله مستقیم شکمی، ادم بارداری و بروز سندرم‌های فشاری، التهابات مفاصل لگن، کمردرد، زانودرد، اختلالات عضلات کف لگن، بی اختیاری ادرار، واریس، عدم تعادل عضلاتی و ... شوند که باید از آنها پیشگیری کرد.
