آداب و رسوم مردم یزد در ماه رمضان

یزد با توجه به پیشینه تاریخی‌اش، اصیل‌ترین آداب و رسوم محلی را بویژه در ماه مبارک رمضان دارد به‌گونه‌ای که این مناسبت‌ها جزء جدایی ناپذیر زندگی آنها شده است.

کلوخ اندازان در یزد

استان یزد با برخورداری از فرهنگ و تمدنی غنی در میان ایرانیان آداب و رسوم خاصی را در ماه رمضان دارد که یکی از این آیین ها در پیشواز از ماه رمضان است و به "کلوخ اندازان" معروف است.

این رسم شباهت بسیاری به خانه تکانی روزهای پایانی سال دارد به نحوی که مردم چند روز قبل از ماه رمضان به نظافت و پاکسازی خانه ها و مساجد می پردازند و با برگزاری مراسم کلوخ اندازان به شادی پرداخته و از ماه مبارک رمضان استقبال می کنند.

مراسم کلوخ اندازان در یزد

در این آیین باستانی، خانواده ها آخرین روز ماه شعبان را در کنار یکدیگر جمع می شدند و به دل طبیعت می رفتند و آن روز را به شادی می گذراندند.

 خانواده ها در این روز در کنار یکدیگر جمع می شوند و به دامن طبیعت و تفرجگاه های اطراف یزد می روند و از انواع خوراکی ها تناول می کنند.

خوراکهای این روز بسیار متنوع است و سعی می کنند آنچه میلشان باشد بخورند و خود را برای ماه رمضان که ماه امساک و پرهیز از زیاده خواری و گناه است، آماده کنند.

شولی یکی از متداولترین غذاهای روز کلوخ اندازان در یزد است

یکی از متداولترین غذاهای روز کلوخ اندازان در یزد "شولی" است. شولی نوعی آش است و انواع مختلف دارد. از دیگر خوراکیهای یزدیها در روز کلوخ اندازان آش رشته یا آش خمیر، آش کشک، حلوای برنج یا شله زرد و فالوده یزدی است.

برخی از مردم در گذشته کلوخ های کوچکی را نیز در پایان روز به سمت یکدیگر پرتاب می کردند و روز خود را با بازی و شادمانی خاتمه می دادند و از اینرو این مراسم را کلوخ اندازون نام نهاده اند.

هلال ماه نو در یزد

مردم یزد برای رؤیت هلال اول ماه رمضان، غروب روز آخر ماه شعبان به بالای پشت بام و مناره های مساجد می روند و با نگاه به آسمان، ماه را جست و جو می کنند و در صورت مشاهده آن، اعمال مخصوص این ماه را به جا می آورند. 

اگر بدلیل ابری بودن آسمان، رؤیت هلال اول ماه ممکن نباشد یزدی ها مجبور می شوند به اصطلاح قاصد در کنند یعنی افرادی را به آبادی ها و شهرهای نزدیک بفرستند که افق شان با شهر آنها یکی است. 

اگر قاصد در کردن جواب نداد و تا سحرگاهان، امکان دیدن ماه میسر نشد، مردم سحری را خورده و روزه می گیرند تا در صورت آغاز ماه رمضان از تکالیف دینی خود غافل نمانده باشند. 

یزدی ها به محض رؤیت ماه، چشم هایشان را می بندند و صلوات می فرستند تا از برکت ماه نو، حاجاتشان برآورده شود. 

یکی از مشهور ترین چراغ ها، چراغ ملا کاظم خادم مسجد جامع کبیر بود

وقت شناسی با چراغ ملا کاظم

مردم در گذشته برای بیدار شدن در سحر های ماه رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر، از ستارگان استفاده می کردند که این ‌کار در یزد با آداب و رسوم خاصی انجام می شده است.

برخی از مردم از جمله خادمین مساجد، یکی دو ساعت به سحر مانده، چراغ هایی را روشن و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد می گذاشتند تا بقیه با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند و با شروع اذان صبح، آنها را خاموش می کردند.

یکی از مشهور ترین چراغ ها، "چراغ ملا کاظم"، خادم مسجد جامع کبیر بود. او هر شب چراغی را روشن می کرد و در یکی از گلدسته های مسجد جامع می گذاشت و هنگام اذان صبح آن را خاموش می کرد یا این که در شهر نقاره می زدند و وقت سحر را مشخص می کردند. 

برای تشخیص غروب آفتاب نیز به دیوار کاهگلی نگاه می کردند و عقیده داشتند که هر وقت کاه های داخل کاهگل دیوار دیده نشود، موقع اذان مغرب شده است.

روضه قنبر 

خواندن روضه قنبر از دیگر رسوم مردم یزد است که معمولاً در ماه مبارک رمضان برگزار و از شب نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان خوانده می شده است. 

این روضه بیشتر مخصوص زنان است که با نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز در خانه ها برگزار می شود و بعنوان نماد ضربت خوردن مولای متقیان حضرت علی(ع) است. 

قنبر از غلامان حضرت علی(ع) بود و فردی در این مراسم با حالاتی شبیه درویشان با لباس سفیدی بر تن و کلاه سفید کشکولی بر سر، که نماد دوستی حضرت علی(ع) است مراسم روضه را اجرا می کرد. 

در مراسم روضه قنبر، 2 شخصیت دیگر نیز حضور دارند که یکی نقش حضرت زینب(س) را با لباس بلند و مشکی و شخصیت دیگر نقش ام کلثوم(س) را بازی می کرد و بین حاضران در گروه، صحبت هایی در قالب شعر رد و بدل و اشعار حزن آلود نیز خوانده می شد. 

اکنون هم این مراسم کم و بیش در یزد برگزار می شود و احترام خاصی بین مردم دارد که برای طلب حاجت و رفع گرفتاری توسط زنان برگزار می شود. 

 رسوم یزدی ها در ماه مبارک رمضان

غذاهای سحری و افطاری

غذای اغنیا، اربابان و ثروتمندان را در طول ماه رمضان گوشت، کشک و روغن گوسفند، برنج و دیگر غذاهای مقوی تشکیل می داد، اما بیشتر مردم «اشکنه تخم‌مرغ» را با مرزنجوش، فلفل، پیاز و در صورت امکان روغن گاو یا گوسفند و در غیر این صورت با یکی از روغن‌های ارزانتر می‌پختند، به طوری که مقداری آب داشته باشد تا نان خود را در آن «تلیت» کنند.

شیر گاو یا گوسفند را بیشتر برای سحری استفاده می‌کردند و در صورتی که ماه مبارک مقارن با زمستان بود، «آش تکی» یا شلغم پخته، غذای افطاری مردم را تشکیل می‌داد.

* ختم قرآن کریم 

از رسوم پسندیده مردم این استان که هنوز هم نه تنها در یزد بلکه در تمام شهرستانهای استان مرسوم است ختم قرآن در ماه مبارک رمضان بوده و هست. 

زنان یزدی در ماه رمضان دوره های قرآن خوانی دارند و هر روز یک جزء از قرآن را با هم قرائت می کنند. آنها معتقدند در پایان ماه در نوبت خواندن سوره توحید به هر کس که برسد در کار او گشایش ایجاد می شود و زندگی اش در طول سال توأم با خیر و برکت خواهد بود. 

از روز اول ماه رمضان زنان مومنه در قدیم در خانه یکی از آشنایان مسلط به قرائت قرآن معروف به مُلّا گردهم می آمدند و جمع حاضر هر روز یک جزء قرآن را تلاوت می کردند و تا پایان ماه مبارک، 30 جزء قرآن تلاوت می شد. 

اکنون هم این رسم هر ساله تکرار می شود البته دیگر در جلسه، زنی را ملا خطاب نمی کنند بلکه تقریبا همگی به قرائت قرآن آشنایی دارند و چنانچه شخصی کمی در خواندن قرآن کریم ضعیف باشد دیگران کمک می کنند که تا پایان ماه مبارک رمضان، غلط خوانی ها برطرف شود. 

البته این مراسم در زمان حاضر در امامزاده ها و مساجد هم به صورت عمومی برگزار می شود و با استقبال پرشور جوانان و نوجوانان همراه است. 

مراسم شب های قدر در یزد

آیین های شب های قدر 

مردم یزد عقیده دارند در شب های قدر، ساعت به دنیا آمدن هر نوزاد و از دنیا رفتن هر شخص، از طرف ملک مقرب خداوند معین می شود به همین دلیل در این شبها از خداوند طلب طول عمر و داشتن فرزند می کنند. 

مردم خرانق اردکان عقیده دارند موقع خواندن دعا و قرآن، اگر قرآن از سر کسی بیفتد در آن سال می میرد یا کسانی که نماز صد رکعتی بخواند اگر در وسط نماز چرتش بگیرد آن سال، سال آخر عمرش خواهد بود. 

آنها همچنین معتقدند اگر کسی که بعد از ماه رمضان بمیرد، آمرزیده و عبادتش به درگاه خدا مقبول شده است. 

اهالی طزرجان تفت هم بر این باورند که مقدرات هرکس در شب بیست و سوم رقم می خورد و آنان که سال آخر عمرشان را می گذرانند بر طومار گناهانشان خط کشیده می شود به همین اعتقاد، برخی افراد، شب بیست و سوم پس از مراسم احیاء، دست راست خود را جلوی صورت می گیرند اگر سایه پنج انگشت خود را بر دیوار دیدند، معتقدند تا رمضان سال بعد زنده خواهند ماند و اگر سایه یکی از انگشتان را ندیدند تا سال دیگر می میرند. 

همچنین در شب های احیا، دعای جوشن کبیر خوانده می شود و زمانی که به جمله الغوث، الغوث، خلصنا من النار یا رب  رسیدند، بر ریسمانی که قبلاً آماده شده است، می دمند و آن را گره می زنند و بدین ترتیب صد گره به ریسمان زده می شود و اعتقاد دارند که هرگاه در زمان مرگ این ریسمان را بر گردن اندازند یا دور کفن خود ببندند از آتش جهنم در امان خواهند بود. 

همچنین برای شفای بیماران، با خواندن همان جمله و دمیدن آن به شیرینی و خوراندن آن به بیمار، طلب بهبود و شفای مریض را مسألت می کنند. 

در روز شهادت حضرت علی(ع) نیز در حسینیه شاه ولی تفت، مراسم نخل گردانی برگزار می شود. 

** تهیه آجیل مشکل گشا 

این رسم در شب های ماه رمضان بخصوص شبهای احیا و قدر اجرا می شود و کسانی که حاجت دارند آجیل را تهیه می کنند. 

برای این کار، فرد حاجت دار ماهانه مبلغی را کنار می گذارد و پول را به زن مومنی می دهد تا آجیل را از هفت مغز، بخرد و در مراسم خاصی بین 2 نماز در میان نمازگزاران تقسیم کند. 

شب بیست و هفتم 

شب بیست و هفتم که شب قصاص ابن ملجم است، مردم در این شب به جشن و سرور می‌پردازند و اگر مراسم خواستگاری، بله‌برون، عقد و عروسی دارند در این شب برگزار می‌کنند و همچنین تازه دامادها در این شب به نوعروسان خود هدیه می‌دهند که به هدیه بیست و هفتمی معروف است.

در این شب، مردان خضاب و زنان حنا می‌بندند و لباس نو به تن می‌کنند و به منزل فامیل و اقوام می‌روند و بعد از افطار نیز غذاهای یزدی مانند شولی یا کله‌پاچه می‌خورند.

یکی دیگر از مراسم لعنت‌فرستادن بر ابن ملجم خواندن دعای «نادعلیا مظهر اعجائب، است.

مولودی خوانی، دایره زنی و دوختن پیراهن مراد از دیگر آیین‌های معروف یزدی‌ها در روز 27 ماه رمضان است.

آداب و رسوم مردم یزد در رمضان

این مراسم به این شکل است که اگر کسی مریض بود یا دختر دم‌بختی داشت، از هفت نفر که اسامی حضرت زهرا(س) یا ائمه را داشتند پول می‌گرفت و با آن پارچه می‌خرید و در روز 27 ماه رمضان در مسجد آن را می‌دوخت تا آن را به تن فرد مورد نظر کنند.

این رسم بیشتر در مسجد «امیرچخماق» یزد که سنگی را به نام «مراد» در خود دارد انجام می‌شود، اما در سایر مساجد نیز مرسوم است.

در گذشته گروهی به نام قاشق‌زن یا کمچلی‌زن که اغلب جوانان و نوجوانان بودند به در هفت‌خانه می‌رفتند و اشعاری می‌خواندند و صاحبخانه مقداری مواد خوراکی به آنها می‌داد که گروه آن را بین خود تقسیم می‌کردند و اگر فردی مریض بود به او می‌دادند.

عده‌ای اعتقاد دارند این کار باعث برآوردن حاجات و همدردی با یتیمان کوفه و همدلی با مولا علی(ع) است.

مراسم شب و روز عید فطر 

نظافت منازل، خرید لباس نو، تهیه شیرینی و میوه های تازه فصل و برنامه ریزی برای دید و بازدید در این روز از جمله مقدمات برای حلول عید سعید فطر و بزرگداشت آن در بین مردمان مومن این استان است. 

با اعلام روز اول ماه شوال و فرارسیدن عید سعید فطر، مردم پس ازعمل مستحبی غسل و پوشیدن لباس نظیف و معطر در سطح محله ها و مناطق مختلف تکبیرگویان راهی مصلای اقامه نماز عبادی سیاسی و شکوهمند این روز مبارک می شوند. 

مردم با ورود به مصلای نماز عید فطر ضمن مصافحه و تبریک این عید بزرگ به هم برای اقامه نماز آماده می شوند. 

رسم این است که قبل از اقامه نماز عید، مکبر و مجری این مراسم چندین مرتبه ذکرهای وارد شده این روز را بلند قرائت و نمازگران نیز با او تکرار می کنند. 

مهمترین این ذکرها گفتن الله اکبر، لااله الاالله، صلوات بر محمد و آل محمد(ص) و خواندن دعای سلامت امام زمان(عج) است. 

از قدیم الایام رسم بر این بوده است که کسانی که نذر و نیازی دارند با تهیه شیرینی، آن را در محل برگزاری نماز عید فطر و قبل از اقامه نماز بین مردم توزیع می کردند. 

طبخ آش معروف به حضرت ابوالفضل العباس(ع) و توزیع آن در صبحگاه عید بین مردم از دیگر آداب و رسوم قدیمی این روز در بین یزدی هاست. 

در اکثر مناطق استان بر اساس یک سنت دینی و ارزشی، مردم بلافاصله پس از اتمام نماز عید سعید فطر و قبل از رفتن به منازل خود، بر سر قبور مطهر شهیدان رفته و با به همراه بردن خیرات از قیبل خرما، شیرینی و گل یاد شهدا و گذشتگان خود را گرامی می دارند. 

شستن قبور شهدا و اموات، قرائت آیات کلام وحی و ذکر ادعیه از دیگر مواردی است که در این روز صورت می گیرد. 

مردم مومن استان یزد در ادامه آداب و رسوم خود در این روز مبارک به دید و بازدید بزرگترها و ریش سفیدان خانواده و محل سکونت خود می روند و این عید را به آنها تبریک می گویند.

برگزاری جشن های اسلامی شامل مولودی خوانی و مدیحه سرایی همراه با دعوت اقوام و بزرگان فامیل از دیگر آداب حسنه این عید بزرگ اسلامی است که در بین یزدیها رایج است.

در بین زنان یزدی نیز رسم است که در روز عید سعید فطر بصورت دسته جمعی به خانه فردی که جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در منزل او برگزار شده است می روند و با دادن هدیه و شیرینی از او تقدیر می کنند. 

در برخی از مناطق استان نیز بانوانی که در جلسه ختم قرآن مجید ماه رمضان سوره اخلاص به نامشان ختم شده است در روز عید فطر از دیگر زنان محل دعوت کرده و با شیرینی از آنها پذیرایی می کنند. 

مردم مومن یزد معتقدند عید سعید فطر همان روز تولد دوباره انسانها و بازگشت به فطرت پاک انسانی و الهی است. 

یزدی ها در پایان روز این تولد دوباره را تا پاسی از شب به شکرانه حضورشان در یک ماه میهمانی خدا و انجام عبادات و ترک معصیت ها به شادی و شادمانی می گذارنند.