بندر سيراف به‌عنوان ميراث و يكي از محكم‌ترين سندهاي تاريخي ايرانيان در فارس بودن خليج فارس است؛ سندي كه به‌دليل بي‌تفاوتي مسئولان درحال نابودي است.
ميراثي كه اگر در يكي از كشورهاي همسايه قرار داشت، امروز به يكي از قطب‌هاي گردشگري در خاورميانه و آسيا تبديل مي‌شد اما به‌دليل بي‌توجهي مسئولان استان در چند دهه اخير به اين بندر تاريخي، كمتر ايراني‌اي آن را مي‌شناسد و گردشگري آن مهجور مانده است. اين همه ماجرا نيست؛ در كنار اين بي‌توجهي، اين روزها سيراف با مشكل ساخت‌وساز در محدوده و حريم آثار باستاني‌اش مواجه است.
سيراف؛ بندري مهجور مانده
سيراف بندري است كه مي‌توانست اين روزها جايگزين بهتري از شهرهاي ساحلي كشور همسايه‌مان، تركيه باشد اما اين بندر نيز مانند دیگر شهرهاي توريستي کشور، در اين بخش مهجور و مظلوم مانده است. شاید بتوان گفت پیشتاز نیز بوده است؛ چراکه وجود دریا و اماکن تاریخی جاذبه‌های این شهر را صدچندان كرده و آن را به یکی از بی‌نظیرترین مناطق در کشور تبدیل کرده است. اين پتانسيل‌ها نتوانسته است آن‌‌گونه كه بايد، اين شهر را در مقاصد گردشگري كشور معرفي كند و كمتر گردشگري اين شهر را مي‌شناسد.سيراف، بندري با امواج آبي زيبا و نسيم دل‌انگيز، يكي از محكم‌ترين اسناد حضور ايرانيان در خليج هميشه فارس است. شهر باستانی سیراف معماری خاصی دارد که بسیار شبیه به روستای ماسوله در شمال کشور است.
اين بندر كهن كه در بين چهار مركز صنعتي و گازي عسلويه، پارسيان، جم و كنگان قرار گرفته، روزگاري نقش مهمي در تجارت، دريانوردي و صدور فرهنگ و هنر ايراني و اسلامي به جنوب شرق آسيا ، شرق آفريقا و كشورهاي خاوردور داشته و مانند نگيني درخشان در ساحل خليج فارس متلألو بوده است.
از آثار باستاني سيراف مي‌توان به اين نمونه‌ها اشاره كرد: سنگچین‌ها، چاه‌ها، سنگ‌فرش‌ها و غارهایی شبیه به آتشگاه در دل کوه‌ها، دخمههای باستانی، حوضچه‌های نگهداری و استعمال آب باران یا به‌عنوان قبور سنگي، گورستان تاریخی، دره لیرودی، شیلو آتشکده، کلیسا، گور سيبويه، مسجدجامع و قلعه نصوري كه بعضي از آن‌ها به ثبت ملي رسيده است. بسياري كارشناسان ميراث فرهنگي اين بندر را واجد شرايط ثبت در فهرست آثار جهاني يونسكو مي‌دانند.
بندر سيراف به علت شرايط جغرافيايي خود كه از يك طرف محدود به دريا و از طرف ديگر به كوه متصل است و فاصله كوه تا دريا بسيار كم است با كمبود زمين مواجه شده است. از سوي ديگر، وجود ده‌ها پالايشگاه و پتروشيمي در سيراف و اطراف آن موجب افزايش نرخ رشد جمعيت شده كه به‌دليل كمبود زمين، اهالي سيراف در حريم آثار باستاني اين شهر اقدام به ساخت‌وساز غيرمجاز كرده‌اند.
مرواريد خليج فارس
بندر سیراف یا نام قدیمی آن« سیراب »که در بعضی منابع صیراف هم آمده و بندر طاهری نيز به آن می‌گویند، بندر و شهری با قدمت،دیرینه و پیشینه طولانی از شهرهای باستانی ایران زیبای ماست که در مرکز شهرستان کنگان از شهرستان های استان بوشهر قرار دارد.
این بندر در دوره‌ای رونق بسياری داشته و شهر باستانی سیراف از نظر معماری دارای سبک و سیاق خاص خودش است. این سبک معماری در بندر سیراف را در روستای ماسوله در شمال ایران می‌توان دید و از این نظر این دو مکان، معماری شبیه به هم دارند. بندر سیراف در گذشته جمعیتش حدود 300هزارنفر بوده و چون تسامح و آزادی اعتقادی در این بندر که یک بندر بین‌المللی به حساب می‌آمده وجود داشته، افراد با باورها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌کردند، مثل زرتشتی، یهودی، مسیحی و دیگر باورها و همچنین اقوام و نژادهای گوناگونی مثل یونانی‌ها، رومی‌ها و چینی‌ها در این بندر ساکن بودند. هنوز بازمانده‌های گورستانی در این بندر وجود دارد که متعلق به پیروان دیگر ادیان بوده و این موضوع نشان دهنده حضور این باورها و اقوام در آنجاست.
بندر سیراف در فاصله ٢۴۵ کیلومتری جنوب شرق بوشهر و ۴٠ کیلومتري کنگان و ٣۴کیلومتری پارس جنوبی در مجاورت ساحل آبی و زیبای خلیج‌فارس است و بین بندر کنگان و بندر عسلویه قرار دارد.بندرسیراف که پررونق‌‌ترین بندر ایران در آن دوره بوده از روم و یونان گرفته تا آفریقا و چین روابط تجاری گسترده‌ای با دیگر ملل داشت، این روابط در دوره ساسانیان و همچنین دوره اسلامی وجود داشت.
کشف سفال‌هایی با نقش‌های مختلف و پارچه‌ها و زیورآلات گوناگون از این منطقه گویای وجود این روابط تجاری است و همچنین معماری‌های گچی و اتاق‌های منقش و تزیین شده و ساختمان‌هایی در دو و سه طبقه، همه آثار تمدنی بازمانده از بندر سیراف هستند که مورد توجه محققان است.این همه تمدن و شکوه و رونق این بندر زیبا در زمین لرزه ای که از مرگبارترین حوادث طبیعی تاریخ بوده و بندر سیراف به خاطر این زمین لرزه هفت روزه و خسارات آن به پمپئی ایران لقب گرفت نابود و ناپدید شد. این حادثه وحشتناک تاریخ زمین در سال 367هجری قمری اتفاق افتاد.
اگرچه این بندر تاریخی و زیبا از جور زمین و زمان رنج‌ها کشیده و لرزه‌ها دیده اما هنوز با قدمت ۲۵۰۰ساله‌اش و عمر کهن خود از دیدنی‌ترین بنادر کشورمان است که جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسياری دارد که گردشگران و علاقه‌مندان تاریخ و طبیعت را به خود جذب می‌کند.
حوضچه‌های آب باران
محققان این حوضچهها راکه در ارتفاعات دامنه شمالی کوه سیراف است، مکانی برای جمع شدن آب باران می‌دانند که برای تامین آب مورد نیاز ایجاد شده‌اند. حوضچهها از نظر ابعاد، مستطیلی شکل یا چهارگوش بوده و بعضی از این حوضچهها که سرریز داشتند، بعد از پرشدن به یک کانال دست‌‌ساز می‌رسیدند؛ از این کانال‌ها آب برای استفاده و آبیاری مزرعه‌ها به مکان‌های مورد نیاز می‌رسید. محققان با توجه به ابعاد این گودال‌ها و حوضچه‌های مورد نظر معتقدند اینکه این حوضچهها در گذشته به‌عنوان قبر مورد استفاده قرار مي‌گرفتند، بعید به نظر می‌رسد چون با توجه به اندازه آن نمی‌شود آن‌ها را قبر دانست.
دخمههای باستانی بندر سیراف
این دخمههای باستانی که در کوه‌های مشرف بر دامنه‌های شمالی کوه های سیراف به چشم می‌خورد، یکی از جاذبه‌های تاریخی این شهر بندری است و باستان‌شناسان و محققان معتقدند که این دخمه‌ها قبور سنگی يا حوضچه‌هایی برای نگهداری آب و محل جمع شدن آب باران در گذشته بوده‌اند.
مسجد امام حسن بصری
این مسجد که بهترین بنای عمومی سیراف است، روی ویرانه‌‌های یک دژ ساسانی احداث شده و محققان، سال بنا شدن آن را ۱۸۸ هجری قمری می‌دانند. سکه‌‌هایی با تاریخ ضرب سال ۱۸۸هجري قمري از این منطقه کشف شده که سال بنای مسجد را تایید می‌کند. مسجد یک صحن مربع شکل است و در سه طرف رواق‌‌هایی با ستون‌های گرد دارد، کشف پایه تک مناره مسجد، آن را در ردیف یکی از قدیمی‌ترین مساجد مناره‌دار سرزمین های اسلامی جا داده است.
عمارت شیخ جبار نصوری
این عمارت روی تپه‌ای بلند به سمت دریا قرار دارد و به خاندان نصوری تعلق دارد. عمارت، یک شاه نشین و دو حیاط اندرونی وبیرونی دارد که شیخ جبار دوم،پدر بزرگ شیخ ناصر در دوره قاجار آن را بنا کرده است. قدمت عمارت ۲۰۰ سال است و گچ بری‌‌های آن این قدمت را تایید می‌کند، در ایوان غربی عمارت، 18 تابلو زیبا از مجالس شاهنامه فردوسی دیده می‌شود.
